a także mając na uwadze, co następuje:(1) Unia opiera się na wartościach, o których mowa w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), do których należą demokracja, praworządność i poszanowanie praw człowieka. Wartości te stanowią część kryteriów przystąpienia ustalonych na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 r. (zwanych dalej "kryteriami kopenhaskimi"), które stanowią warunki kwalifikowania się do członkostwa w Unii.
(2) Podstawą procesu rozszerzenia są określone kryteria, sprawiedliwa i rygorystyczna warunkowość oraz zasada "indywidualnych osiągnięć". Zasadnicze znaczenie ma zdecydowane opowiedzenie się za zasadą "najpierw kwestie podstawowe", które wymaga silnego skupienia się na praworządności, prawach podstawowych, funkcjonowaniu instytucji demokratycznych i reformie administracji publicznej, a także na kryteriach gospodarczych. Postępy zależą od wdrożenia przez każdego beneficjenta reform, które są niezbędne, by dostosować się do dorobku prawnego Unii. Współpraca regionalna i stosunki dobrosąsiedzkie pozostają zasadniczymi elementami procesu rozszerzenia.
(3) Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie pokazała ponadto, że rozszerzenie jest geostrategiczną inwestycją w pokój, bezpieczeństwo i stabilność. Przypominając o pełnym i jednoznacznym zaangażowaniu Unii na rzecz perspektywy członkostwa Bałkanów Zachodnich w Unii, ukierunkowanie i zaangażowanie partnerów z Bałkanów Zachodnich na rzecz Unii jest silnym sygnałem ich strategicznego wyboru miejsca we wspólnocie wartości. Droga partnerów z Bałkanów Zachodnich do członkostwa w UE musi mocno opierać się na namacalnych i konkretnych postępach w zakresie reform.
(4) Wsparcie starań na rzecz zreformowania systemów politycznych, prawnych i gospodarczych partnerów Unii z Bałkanów Zachodnich, mianowicie Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa * , Macedonii Północnej i Serbii ("beneficjentów"), z myślą o ich przyszłym członkostwie w Unii, i wsparcie procesu akcesyjnego leży we wspólnym interesie Unii i tych partnerów. Perspektywa członkostwa w Unii ma potężny transformacyjny wpływ i prowadzi do pozytywnych przemian demokratycznych, politycznych, gospodarczych i społecznych.
(5) Konieczne jest przedstawienie niektórych korzyści wynikających z członkostwa w Unii przed przystąpieniem. Głównym elementem tych korzyści jest konwergencja gospodarcza. Obecnie konwergencja Bałkanów Zachodnich pod względem PKB na mieszkańca wyrażonego w standardach siły nabywczej utrzymuje się na niskim poziomie wynoszącym 30-50 % średniej unijnej i nie rośnie wystarczająco szybko.
(6) Aby zmniejszyć te różnice, Komisja w swoim komunikacie z 8 listopada 2023 r. zatytułowanym "Nowy plan wzrostu gospodarczego dla Bałkanów Zachodnich" przedstawiła nowy plan wzrostu gospodarczego dla Bałkanów Zachodnich oparty na czterech filarach:
a) zwiększeniu integracji z jednolitym rynkiem UE;
b) zwiększeniu regionalnej integracji gospodarczej - z uwzględnieniem przepisów i norm UE - przez pełne wdrożenie istniejącego planu działania na rzecz wspólnego rynku regionalnego;
c) pogłębieniu reform mających na celu przyspieszenie wzrostu gospodarczego w regionie, promowanie konwergencji gospodarczej i poprawę stabilności regionalnej; oraz d) ustanowieniu nowego instrumentu finansowego: Instrumentu Wsparcia Reform i Wzrostu Gospodarczego na Bałkanach Zachodnich ("Instrumentu").
(7) Realizacja nowego planu wzrostu gospodarczego dla Bałkanów Zachodnich wymaga zwiększenia finansowania w ramach specjalnego nowego instrumentu finansowego - Instrumentu - aby pomóc regionowi we wdrażaniu reform sprzyjających zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu, integracji regionalnej i wspólnego rynku regionalnego.
(8) Aby osiągnąć cele nowego planu wzrostu gospodarczego dla Bałkanów Zachodnich, należy położyć szczególny nacisk na obszary inwestycji, które mogą pełnić funkcję kluczowych czynników stymulujących rozwój społeczny i gospodarczy: połączalność, w tym zrównoważony transport, dekarbonizację, energię, transformację ekologiczną i cyfrową, a także edukację i rozwój umiejętności, ze zwróceniem szczególnej uwagi na młodzież.
(9) Zrównoważona infrastruktura transportowa ma zasadnicze znaczenie dla poprawy połączalności między beneficjentami i z Unią. Powinna ona przyczynić się do integracji Bałkanów Zachodnich z Unią. W swoim wniosku dotyczącym przeglądu transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) Komisja uwzględniła nowy korytarz przechodzący przez region Bałkanów Zachodnich (korytarz zachodniobałkańsko-wschodniośródziemnomorski). Sieć TEN-T stanowi punkt odniesienia dla finansowania zrównoważonej infrastruktury transportowej w tym regionie, w tym dla ekologicznych środków transportu, takich jak kolej.
(10) Instrument powinien wspierać inwestycje i reformy promujące dążenie beneficjentów do cyfrowej transformacji gospodarki i społeczeństwa zgodnie z wizją Unii na 2030 r. przedstawioną w komunikacie Komisji z 9 marca 2021 r. zatytułowanym "Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie", wspierającą inkluzywną gospodarkę cyfrową, która przynosi korzyści wszystkim obywatelom. Instrument powinien ułatwiać beneficjentom osiągnięcie celów ogólnych i cyfrowych w odniesieniu do Unii. Jak podkreśliła Komisja w komunikacie z 15 czerwca 2023 r. zatytułowanym "Wdrożenie zestawu narzędzi na potrzeby cyberbezpieczeństwa sieci 5G", zestaw narzędzi na potrzeby cyberbezpieczeństwa sieci 5G powinien stanowić punkt odniesienia dla finansowania unijnego, aby zapewnić bezpieczeństwo, odporność i ochronę integralności projektów infrastruktury cyfrowej w regionie.
(11) Wsparcia w ramach Instrumentu należy udzielać na potrzeby osiągnięcia celów ogólnych i szczegółowych, na podstawie ustalonych kryteriów opatrzonych jasnymi warunkami płatności. Te ogólne i szczegółowe cele należy osiągać we wzajemnie uzupełniający się sposób. Instrument powinien wspierać proces rozszerzenia, przyspieszając dostosowanie do unijnych wartości, przepisów, zasad, norm, polityk i praktyk ("dorobek prawny") z myślą o członkostwie w Unii, zwiększyć tempo regionalnej integracji gospodarczej i stopniowej integracji beneficjentów z jednolitym rynkiem Unii oraz przyspieszyć ich konwergencję społeczno-gospodarczą z Unią. Instrument powinien również wspierać współpracę regionalną, stosunki dobrosąsiedzkie, a także pojednanie i rozstrzyganie sporów.
(12) Oprócz zwiększenia konwergencji społeczno-gospodarczej Instrument powinien również pomóc w przyspieszeniu reform związanych z podstawowymi elementami procesu rozszerzenia, takimi jak praworządność, prawa podstawowe, między innymi prawa osób należących do mniejszości, w tym mniejszości narodowych i społeczności romskiej, a także prawa lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI). Instrument powinien również przyczynić się do poprawy funkcjonowania instytucji demokratycznych i administracji publicznej; zamówień publicznych, kontroli pomocy państwa i zarządzania finansami publicznymi; zwalczania wszelkich form korupcji i przestępczości zorganizowanej; wysokiej jakości kształcenia i szkolenia oraz polityki zatrudnienia; transformacji ekologicznej, celów klimatycznych i środowiskowych regionu.
(13) Wsparcie unijne w ramach Instrumentu powinno uzupełniać wsparcie dwustronne i regionalne udzielane na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1529 3 , które pozostaje głównym narzędziem służącym przygotowaniu beneficjentów do członkostwa w Unii, przy czym należy w miarę możliwości wykorzystywać istniejące mechanizmy i struktury oraz maksymalizować synergie. Podejście to powinno opierać się na istniejącej metodyce rozszerzenia, w szczególności na zmienionej metodyce z 2020 r. przedstawionej przez Komisję w komunikacie z 5 lutego 2020 r. zatytułowanym "Usprawnienie procesu akcesyjnego - wiarygodna perspektywa członkostwa w UE dla Bałkanów Zachodnich" oraz na planie gospodarczo-inwestycyjnym dla Bałkanów Zachodnich przyjętym przez Komisję 6 października 2020 r.
(14) Instrument powinien uzupełniać istniejący dialog gospodarczo-finansowy bez uszczerbku dla jego zakresu, zwiększając tym samym integrację gospodarczą i przygotowania do wielostronnego nadzoru Unii nad polityką gospodarczą.
(15) Instrument powinien propagować rozwój zasad skuteczności, z poszanowaniem dodatkowości i komplementarności w stosunku do wsparcia udzielanego w ramach innych programów i instrumentów unijnych oraz mając na uwadze unikanie powielania pomocy udzielanejna podstawie niniejszego rozporządzenia oraz innejpomocy - w tym zintegrowanych pakietów finansowych obejmujących finansowanie zarówno eksportu, jak i rozwoju - udzielanej przez Unię, państwa członkowskie, państwa trzecie, organizacje i podmioty wielostronne i regionalne, a także zapewnianie synergii.
(16) Zgodnie z zasadą inkluzywnych partnerstw Komisja powinna dążyć do tego, by prowadzono należyte konsultacje z odpowiednimi zainteresowanymi stronami w państwach będących beneficjentami, w tym z ich parlamentami, władzami lokalnymi i regionalnymi, partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, oraz by podmioty te miały dostęp w odpowiednim czasie do właściwych informacji, tak aby mogły odgrywać istotną rolę w opracowywaniu i wdrażaniu programów oraz w odnośnych procesach monitorowania.
(17) Należy nadal zapewniać dostosowaną do potrzeb i ukierunkowaną pomoc techniczną, a także pomoc w zakresie współpracy transgranicznej, aby wspierać cele Instrumentu oraz wzmocnić odpowiednie zdolności beneficjentów do realizacji programów reform.
(18) Instrument powinien zapewniać spójność z ogólnymi celami działań zewnętrznych Unii określonymi w art. 21 TUE, w tym z poszanowaniem praw podstawowych zapisanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, i wspierać osiąganie tych celów. Powinien w szczególności zapewnić ochronę i propagowanie praw człowieka oraz praworządności.
(19) Instrument powinien pobudzić innowacje, badania naukowe i współpracę między instytucjami akademickimi a przemysłem we wspieraniu transformacji ekologicznej i cyfrowej, promować lokalny przemysł ze szczególnym naciskiem na lokalne mikroprzedsiębiorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorstwa typu startup.
(20) Beneficjenci powinni wykazać wiarygodne zaangażowanie na rzecz wartości europejskich, między innymi przez dostosowanie się do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii, w tym do unijnych środków ograniczających.
(21) Przy wdrażaniu Instrumentu należy uwzględnić strategiczną autonomię Unii, a także strategiczne interesy Unii i jej państw członkowskich oraz wartości, na których opiera się Unia.
(22) Działania w ramach Instrumentu powinny wspierać postępy w osiąganiu standardów społecznych, klimatycznych i środowiskowych Unii, ustanowionych przez ONZ celów zrównoważonego rozwoju, celów porozumienia paryskiego przyjętych na mocy Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej i Konwencji ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia, natomiast nie powinny przyczyniać się do degradacji środowiska ani szkodzić środowisku lub klimatowi. Środki finansowane w ramach Instrumentu powinny być zgodne z krajowymi planami beneficjentów w dziedzinie energii i klimatu, ich ustalonym na poziomie krajowym wkładem i ambitnym celem osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Instrument powinien również przyczyniać się do łagodzenia zmiany klimatu i do zdolności do przystosowywania się do jej negatywnych skutków oraz zwiększania odporności na zmianę klimatu. Finansowanie w ramach Instrumentu powinno w szczególności promować przejście na niskoemisyjną, neutralną dla klimatu i odporną na zmianę klimatu gospodarkę o obiegu zamkniętym.
(23) We wdrażaniu niniejszego rozporządzenia należy kierować się zasadami równości i niedyskryminacji, opracowanymi w strategiach Unii równości. Należy przy tym wspierać i propagować równość płci i uwzględnianie aspektu płci, zapewnić znaczący udział kobiet w procesach decyzyjnych i wzmocnienie pozycji kobiet oraz dążyć do ochrony i promowania praw kobiet i dziewcząt, a także zapobiegać przemocy wobec kobiet i przemocy domowej oraz zwalczać je, biorąc pod uwagę odpowiednie unijne plany działania w sprawie równości płci oraz odpowiednie konkluzje Rady i konwencje międzynarodowe. Ponadto niniejsze rozporządzenie należy wdrażać przy pełnym poszanowaniu Europejskiego filaru praw socjalnych, w tym w odniesieniu do ochrony dzieci oraz praw pracowniczych. Instrument należy wdrażać zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych 4 i protokołem do niej, zapewniając dostępność inwestycji i pomocy technicznej zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 5 .
(24) Niniejsze rozporządzenie powinno wspierać zielony program działań dla Bałkanów Zachodnich, zawarty w komunikacie Komisji z 6 października 2020 r. zatytułowanym "Plan gospodarczo-inwestycyjny dla Bałkanów Zachodnich", przez wzmocnienie ochrony i odbudowy środowiska, przyczynianie się do łagodzenia zmiany klimatu i zwiększenie odporności na nią oraz przyspieszanie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną.
(25) Odzwierciedlając Europejski Zielony Ład jako strategię Europy na rzecz zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz znaczenie osiągnięcia celów w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z porozumienia międzyinstytucjonalnego, Instrument powinien przyczyniać się do osiągnięcia ogólnego celu zakładającego, że 30 % wydatków budżetowych Unii zostanie przeznaczonych na wspieranie celów klimatycznych oraz że 7,5 % budżetu w 2024 r. oraz 10 % w 2026 r. i 2027 r. będą stanowiły wydatki związane z różnorodnością biologiczną. Co najmniej 37 % bezzwrotnego wsparcia finansowego przekazywanego za pośrednictwem ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich należy przeznaczyć na cele klimatyczne. Kwotę tę należy obliczyć przy użyciu wskaźników z Rio w związku z obowiązkiem zgłaszania OECD międzynarodowego finansowania działań związanych ze zmianą klimatu przez UE, a także innych umów lub ram międzynarodowych. Już w czerwcu 2025 r. unijne współczynniki klimatyczne, mające zastosowanie do wszystkich programów w wieloletnich ramach finansowych (WRF) na lata 2021-2027 i określone w dokumencie roboczym służb Komisji zatytułowanym "Struktura uwzględniania kwestii klimatu w wieloletnich ramach finansowych na lata 2021-2027" (SWD(2022) 225), będą również stosowane do wydatków na działania w zakresie klimatu w ramach działu 6 WRF ("Sąsiedztwo i świat"). Instrument będzie zgodny z podejściem stosowanym przy innych instrumentach działu 6, takich jak Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA III), aby zapewnić spójną sprawozdawczość w zakresie klimatu w regionie. Instrument powinien wspierać działania, które są w pełni zgodne z unijnymi normami i priorytetami w zakresie klimatu i środowiska oraz zasadą "nie czyń poważnych szkód" w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 6 .
(26) Komisja, we współpracy z państwami członkowskimi i beneficjentami, powinna zapewnić zgodność, spójność, konsekwencję i komplementarność, większą przejrzystość i rozliczalność w dziedzinie udzielania pomocy, w tym przez wdrażanie odpowiednich systemów kontroli wewnętrznej i polityki zwalczania nadużyć finansowych. Wsparcie w ramach Instrumentu powinno być udostępniane z zastrzeżeniem warunków wstępnych, zgodnie z którymi każdy z beneficjentów utrzymuje i respektuje skuteczne mechanizmy demokratyczne, między innymi wielopartyjny system parlamentarny, wolne i uczciwe wybory, pluralistyczne media, niezależne sądownictwo i praworządność, oraz gwarantuje poszanowanie wszystkich zobowiązań na rzecz praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Kolejnym warunkiem wstępnym powinno być konstruktywne zaangażowanie Serbii i Kosowa - z mierzalnymi postępami i wymiernymi rezultatami - w normalizację ich stosunków w celu pełnej realizacji wszystkich ich zobowiązań wynikających z Porozumienia w sprawie ścieżki normalizacji stosunków i z załącznika wykonawczego do tego porozumienia, a także z wszelkich dotychczasowych porozumień wypracowanych w ramach dialogu, jak również podjęcie przez Serbię i Kosowo negocjacji dotyczących kompleksowego porozumienia w sprawie normalizacji stosunków.
(27) Całkowita maksymalna kwota wsparcia unijnego przeznaczona na Instrument powinna wynosić 6 mld EUR w cenach bieżących na lata 2024-2027, z czego 2 mld EUR w formie bezzwrotnego wsparcia, a 4 mld EUR w formie preferencyjnych pożyczek na pomoc finansową udzielonych przez Unię i finansowanych z kwoty 2 mld EUR. Co najmniej połowę całkowitej kwoty należy przydzielić za pośrednictwem ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich, w tym całą kwotę bezzwrotnego wsparcia, po odliczeniu 1,5 % na pomoc techniczną i administracyjną, i kwoty niezbędne do zasilania rezerw na pożyczki.
(28) W niniejszym rozporządzeniu określono pulę środków finansowych na cały czas trwania Instrumentu, która podczas corocznej procedury budżetowej ma stanowić dla Parlamentu Europejskiego i Rady główną kwotę odniesienia w rozumieniu pkt 18 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 16 grudnia 2020 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami, a także nowych zasobów własnych 7 , w tym planu działania na rzecz wprowadzenia nowych zasobów własnych.
(29) Na zasadzie odstępstwa od art. 31 ust. 3 zdanie drugie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/947 8 zobowiązania finansowe z tytułu pożyczek udzielanych w ramach Instrumentu nie powinny być wspierane z gwarancji na działania zewnętrzne. Wsparcie w formie pożyczek w ramach tego Instrumentu powinno stanowić pomoc finansową w rozumieniu art. 220 ust. 1 rozporządzenia (UE, Euratom) 2018/1046 9 ("rozporządzenia finansowego"). Szacunkową kwotę finansowania dla każdego beneficjenta należy obliczać na podstawie wzoru przedstawionego w załączniku, łączącego udział ludności beneficjenta w całkowitej liczbie ludności regionu Bałkanów Zachodnich oraz średni PKB na mieszkańca tego regionu w stosunku do PKB na mieszkańca danego beneficjenta, przy czym współczynnik ważenia wynosi odpowiednio 60 % i 40 %. Jeżeli warunki płatności w odniesieniu do uruchomienia środków finansowych nie są spełnione, Komisja powinna móc rozdystrybuować część lub całość tej kwoty między innych beneficjentów.
(30) Do niniejszego rozporządzenia zastosowanie powinny mieć horyzontalne przepisy finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Przepisy te zostały ustanowione w rozporządzeniu finansowym i określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, zamówień, zarządzania pośredniego, pomocy finansowej, działań łączonych i zwrotu kosztów ekspertom zewnętrznym oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych.
(31) W stosownych przypadkach należy przewidzieć ograniczenia dotyczące kwalifikowalności w procedurach wyboru w ramach Instrumentu ze względu na szczególny charakter działalności lub gdy działalność ma wpływ na bezpieczeństwo lub porządek publiczny.
(32) Aby skutecznie wdrożyć Instrument, w tym ułatwić integrację beneficjentów z europejskimi łańcuchami wartości, wszystkie dostawy i materiały finansowane i zamawiane w ramach tego Instrumentu powinny pochodzić z państw członkowskich, beneficjentów, krajów kandydujących i umawiających się stron Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz państw, które - biorąc pod uwagę wielkość ich gospodarek - udzielają beneficjentom wsparcia na poziomie porównywalnym do wsparcia udzielanego przez Unię i dla których Komisja ustanowiła wzajemny dostęp do pomocy zewnętrznej na terytorium beneficjentów, chyba że dostawy i materiały nie mogą być pozyskane na rozsądnych warunkach w żadnym z tych państw.
(33) Przy poszanowaniu zasady jednoroczności budżetu Unii należy zapewnić możliwość zastosowania mechanizmów elastyczności zgodnie z rozporządzeniem finansowym w ramach innych obszarów polityki, w tym w odniesieniu do przeniesień i ponownego przydzielania środków, aby zadbać o wydajne wykorzystanie unijnych środków, maksymalnie zwiększając w ten sposób pulę środków finansowych Unii dostępnych w ramach Instrumentu.
(34) Wdrażanie Instrumentu powinno opierać się na spójnym i uporządkowanym pod względem priorytetów zestawie ukierunkowanych reform i priorytetów związanych z inwestycjami w każdym państwie będącym beneficjentem ("programie reform"), zapewniającym ramy pobudzania inkluzywnego i zrównoważonego wzrostu społeczno-gospodarczego, jasno sformułowane i dostosowane do wymogów przystąpienia do Unii. Program reform będzie służył jako nadrzędne ramy osiągnięcia celów Instrumentu. Program reform należy opracować w ścisłej konsultacji z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, w tym z parlamentami beneficjentów, lokalnymi i regionalnymi organami przedstawicielskimi i władzami, partnerami społecznymi oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Programy reform powinny odzwierciedlać ich wkład.
(35) Wypłata wsparcia unijnego powinna być uzależniona od spełnienia warunków płatności oraz od mierzalnych postępów w realizacji reform określonych w programach reform ocenionych i formalnie zatwierdzonych przez Komisję. Uruchomienie środków finansowych powinno być odpowiednio zorganizowane i odzwierciedlać cele Instrumentu.
(36) Programy reform powinny obejmować ukierunkowane środki dotyczące reform oraz priorytetowe obszary inwestycji, wraz z warunkami płatności w formie mierzalnych etapów jakościowych i ilościowych, które wskazują na zadowalające postępy lub ukończenie realizacji tych środków, oraz orientacyjny harmonogram realizacji tych środków. Programy reform powinny również zawierać wstępny wykaz planowanych projektów inwestycyjnych przeznaczonych do finansowania z ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich. Takie etapy należy zaplanować nie później niż do 31 sierpnia 2027 r., chociaż całkowite zakończenie środków, do których się odnoszą, może wykroczyć poza 2027 r., ale nie później niż do 31 grudnia 2028 r.
(37) Programy reform powinny zawierać objaśnienie istniejącego na terytorium beneficjenta systemu skutecznego zapobiegania nieprawidłowościom, korupcji, w tym korupcji na wysokim szczeblu, nadużyciom finansowym i konfliktom interesów, a także wykrywania i eliminowania tych zjawisk podczas wykorzystywania funduszy w ramach Instrumentu, oraz ustalenia w celu unikania podwójnego finansowania w ramach Instrumentu i innych programów unijnych, jak również podwójnego finansowania przez innych darczyńców.
(38) Programy reform powinny zawierać wyjaśnienie, w jaki sposób środki mają przyczynić się do osiągnięcia celów klimatycznych i środowiskowych oraz zasady "nie czyń poważnych szkód" i transformacji cyfrowej.
(39) Środki w ramach programów reform powinny przyczyniać się do poprawy skutecznego systemu zarządzania finansami publicznymi i ich kontroli, zwalczania prania pieniędzy, unikania opodatkowania, uchylania się od opodatkowania, nadużyć finansowych i przestępczości zorganizowanej oraz do skutecznego systemu kontroli pomocy państwa, mającego na celu zapewnienie sprawiedliwych warunków wszystkim przedsiębiorstwom. Takie środki beneficjenci powinni wdrożyć w orientacyjnym terminie, który można ustalić, w zależności od poszczególnych środków, na wczesnym etapie wdrażania Instrumentu.
(40) Programy reform powinny opierać się na wynikach i zawierać wskaźniki służące do oceny postępów w osiąganiu celów ogólnych i szczegółowych Instrumentu określonych w niniejszym rozporządzeniu. Wskaźniki te powinny opierać się na wskaźnikach uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym. Wskaźniki powinny być również w miarę możliwości spójne z kluczowymi wskaźnikami skuteczności działania zawartymi w ramach wyników IPA III, w ramach pomiaru wyników EFZR+ oraz w ramach inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich. Wskaźniki powinny być adekwatne, akceptowane, wiarygodne, proste i rzetelne.
(41) Fundusze w ramach Instrumentu nie powinny wspierać działań ani środków podważających porozumienia pokojowe w regionie.
(42) Komisja powinna ocenić każdy program reform na podstawie wykazu kryteriów określonych w niniejszym rozporządzeniu. W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do zatwierdzania tych programów reform. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 10 . Komisja należycie uwzględni decyzję Rady 2010/427/UE 11 i rolę Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) w stosownych przypadkach, a zwłaszcza podczas monitorowania, czy spełniono odpowiedni warunek wstępny przyznania wsparcia unijnego.
(43) Decyzja wykonawcza Komisji, o której mowa w niniejszym rozporządzeniu, powinna jednocześnie stanowić program prac w rozumieniu art. 110 ust. 2 rozporządzenia finansowego w odniesieniu do kwoty bezzwrotnego wsparcia finansowego na mocy niniejszego rozporządzenia.
(44) Biorąc pod uwagę potrzebę elastyczności we wdrażaniu Instrumentu, beneficjenci powinni mieć możliwość zwrócenia się do Komisji z uzasadnionym wnioskiem o zmianę decyzji wykonawczej, w przypadku gdy z powodu obiektywnych okoliczności program reform, w tym odpowiednie warunki płatności, nie jest już, częściowo lub całkowicie, możliwy do osiągnięcia. Beneficjent powinien mieć również możliwość złożenia uzasadnionego wniosku o zmianę programu reform, w tym w stosownych przypadkach przez zaproponowanie aneksów.
(45) Komisja powinna mieć możliwość zmiany decyzji wykonawczej, w szczególności w celu uwzględnienia zmiany dostępnych kwot.
(46) Jeżeli redystrybucja wsparcia w ramach tego Instrumentu prowadziłaby do otrzymania dodatkowego wsparcia przez beneficjenta, beneficjent ten powinien przedłożyć zmieniony program reform wraz z dodatkowymi środkami, które należy zrealizować. Przed podjęciem decyzji w sprawie redystrybucji wsparcia Komisja powinna poinformować Parlament Europejski i Radę.
(47) Z każdym beneficjentem należy zawrzeć umowę dotyczącą Instrumentu w celu ustanowienia zasad współpracy finansowej między Unią a beneficjentem oraz określenia niezbędnych mechanizmów związanych z kontrolą, nadzorem, monitorowaniem, oceną, sprawozdawczością i audytem w zakresie finansowania unijnego w ramach Instrumentu, przepisów dotyczących podatków, ceł i opłat oraz środków mających na celu zapobieganie nieprawidłowościom, nadużyciom finansowym, korupcji i konfliktom interesów oraz ich wykrywanie, prowadzenie
postępowań w sprawie tych zjawisk i ich eliminowanie. W związku z tym należy również zawrzeć z każdym beneficjentem umowę pożyczki określającą szczegółowe postanowienia dotyczące zarządzania finansowaniem udzielanym w formie pożyczek i jego wdrożeniem. Zarówno umowę dotyczącą Instrumentu, jak i umowę pożyczki należy przekazać na żądanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.
(48) Umowa dotycząca Instrumentu powinna nakładać na beneficjentów obowiązek - zgodnie z unijnymi zasadami ochrony danych oraz obowiązującymi przepisami o ochronie danych - gromadzenia odpowiednich danych na temat osób i podmiotów otrzymujących finansowanie oraz dostępu do takich danych, w tym informacji o beneficjentach rzeczywistych, na potrzeby wdrażania programów reform.
(49) Wsparcie finansowe na rzecz programów reform powinno być możliwe w formie pożyczki. W kontekście potrzeb finansowych beneficjentów należy zorganizować pomoc finansową w ramach zróżnicowanej strategii finansowania, o której mowa w art. 220a rozporządzenia finansowego i ustanowionej tamże jako jednolita metoda finansowania, która ma zwiększyć płynność obligacji unijnych oraz atrakcyjność i opłacalność emisji unijnej.
(50) Należy udzielić beneficjentom pożyczek na wysoce preferencyjnych warunkach na maksymalny okres 40 lat i nie rozpoczynać spłaty kwoty głównej przed 2034 r. Należy również wprowadzić odstępstwo od art. 220 ust. 4 rozporządzenia finansowego.
(51) Biorąc pod uwagę, że ryzyko finansowe związane ze wsparciem dla beneficjentów w formie pożyczek w ramach Instrumentu jest porównywalne z ryzykiem finansowym związanym z operacjami udzielania pożyczek na podstawie rozporządzenia (UE) 2021/947, wskaźnik zasilenia rezerw na zobowiązania finansowe z tytułu pożyczek na podstawie niniejszego rozporządzenia powinien wynosić 9 %, zgodnie z art. 211 rozporządzenia finansowego, a finansowanie zasilania rezerw powinno pochodzić z wynoszącej 2 mld EUR puli środków finansowych w ramach Instrumentu.
(52) W celu zapewnienia, aby wskaźnik zasilenia rezerw pozostawał adekwatny do ryzyka finansowego, oraz w celu wykazania postępów we wdrażaniu Instrumentu, należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do zmiany wskaźnika zasilenia rezerw i określenia szczegółowych elementów tabeli wyników. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa 12 . W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.
(53) Aby zmaksymalizować efekt dźwigni, który wywołuje unijne wsparcie finansowe, w celu przyciągnięcia dodatkowych inwestycji oraz aby zapewnić kontrolę Unii nad wydatkami, inwestycje infrastrukturalne wspierające programy reform powinny być realizowane za pośrednictwem ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich. Poszczególne projekty lub programy należy przedkładać radzie operacyjnej ds. ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich do zaopiniowania dopiero po spełnieniu odpowiednich warunków płatności określonych w programach reform. W przypadku niespełnienia w ciągu jednego roku odpowiednich warunków płatności na inwestycje Komisja może dokonać redystrybucji finansowania inwestycyjnego w ramach inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich między pozostałych beneficjentów.
(54) Aby zapewnić beneficjentom dostęp do wystarczającego finansowania początkowego na realizację pierwszych reform, każdy beneficjent powinien mieć dostęp do maksymalnie 7 % całkowitej kwoty przewidzianej w ramach tego Instrumentu jako pomoc finansowa w formie płatności zaliczkowych, z zastrzeżeniem dostępności środków i przestrzegania warunków wstępnych wsparcia w ramach Instrumentu.
(55) Należy zagwarantować zarówno elastyczność, jak i możliwość programowania w udzielaniu wsparcia unijnego dla beneficjentów. W tym celu środki finansowe w ramach Instrumentu należy uruchamiać zgodnie z ustalonym harmonogramem półrocznym, z zastrzeżeniem dostępności finansowania, na podstawie wniosku o płatność złożonego przez beneficjentów i po weryfikacji przez Komisję zadowalającego spełnienia obu ogólnych warunków związanych ze stabilnością makrofinansową, należytym zarządzaniem finansami publicznymi, przejrzystością i nadzorem nad budżetem oraz odpowiednich warunków płatności. W przypadku gdy warunek płatności nie zostanie spełniony zgodnie z orientacyjnym harmonogramem określonym w decyzji zatwierdzającej program reform, Komisja może wstrzymać w całości lub częściowo wypłatę środków finansowych odpowiadających temu warunkowi, zgodnie z metodyką dotyczącą częściowych płatności. Wypłata odpowiednich wstrzymanych środków finansowych może nastąpić w kolejnym terminie uruchomienia środków finansowych i do dwunastu miesięcy po pierwotnym terminie określonym w orientacyjnym harmonogramie, z zastrzeżeniem spełnienia warunków płatności. W pierwszym roku wdrażania termin ten należy wydłużyć do 24 miesięcy od pierwotnej negatywnej oceny.
(56) Na zasadzie odstępstwa od art. 116 ust. 2 i 5 rozporządzenia finansowego należy ustalić termin płatności wkładów do budżetów państw, począwszy od daty przekazania beneficjentowi decyzji zatwierdzającej wypłatę, i wykluczyć płatność odsetek za zwłokę przez Komisję na rzecz beneficjenta.
(57) Na wniosek Parlamentu Europejskiego w ramach procedury udzielania absolutorium Komisja powinna przedstawić szczegółowe informacje na temat wykonania budżetu Unii w ramach Instrumentu, w szczególności w odniesieniu do przeprowadzonych audytów, w tym stwierdzonych niedociągnięć i podjętych środków naprawczych, oraz w odniesieniu do udzielania zamówień na inwestycje w ramach inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich, w tym, w stosownych przypadkach, kwotę współfinansowania beneficjentów, a także inne źródła wkładów, w tym z innych unijnych instrumentów finansowych.
(58) W ramach unijnych środków ograniczających przyjętych na podstawie art. 29 TUE i art. 215 TFUE żadne środki finansowe ani zasoby gospodarcze nie mogą być udostępniane, bezpośrednio lub pośrednio, dla lub na rzecz wyznaczonych osób prawnych, podmiotów lub organów. Takie wyznaczone podmioty oraz podmioty będące ich własnością lub przez nie kontrolowane nie powinny być zatem wspierane z Instrumentu.
(59) Zgodnie z rozporządzeniem (finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 13 oraz rozporządzeniami Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 14 , (Euratom, WE) nr 2185/96 15 i (UE) 2017/1939 16 interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, z uwzględnieniem środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom, nadużyciom finansowym, korupcji, konfliktom interesów i podwójnemu finansowaniu, wykrywania i eliminowania tych zjawisk oraz prowadzenia postępowań w ich sprawie, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych.
(60) W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) powinien mieć możliwość prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycie finansowe, korupcja lub wszelka inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii.
(61) Zgodnie z art. 129 rozporządzenia finansowego należy przyznać niezbędne prawa i dostęp Komisji, OLAF-owi, Europejskiemu Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w stosownych przypadkach, Prokuraturze Europejskiej (EPPO), w tym ze strony osób trzecich zaangażowanych we wdrażanie środków finansowych Unii.
(62) Komisja powinna zapewnić skuteczną ochronę interesów finansowych Unii w ramach Instrumentu. Biorąc pod uwagę długą historię pomocy finansowej udzielanej beneficjentom również w ramach zarządzania pośredniego oraz biorąc pod uwagę ich stopniowe dostosowywanie się do unijnych norm i praktyk kontroli wewnętrznej, Komisja powinna w dużym stopniu polegać na funkcjonowaniu krajowych systemów kontroli wewnętrznej i zapobiegania nadużyciom finansowym. W szczególności należy niezwłocznie informować Komisję i OLAF, a w stosownych przypadkach również EPPO, o wszystkich podejrzewanych przypadkach nieprawidłowości, nadużyć finansowych, korupcji i konfliktu interesów, które mogą wpłynąć na wykorzystanie środków finansowych w ramach Instrumentu.
(63) Beneficjenci powinni ponadto niezwłocznie zgłosić Komisji nieprawidłowości, w tym nadużycia finansowe, będące przedmiotem wstępnych ustaleń w postępowaniach administracyjnych lub sądowych, oraz regularnie informować ją o przebiegu postępowań administracyjnych i sądowych. W celu zbliżenia do dobrych praktyk w państwach członkowskich, zgłaszanie to powinno odbywać się za pomocą środków elektronicznych ustanowionych przez Komisję, przy użyciu systemu zarządzania nieprawidłowościami.
(64) Każdy beneficjent powinien ustanowić system monitorowania służący do sporządzania półrocznego sprawozdania na temat spełnienia warunków płatności określonych w jego programie reform, towarzyszącego półrocznemu
wnioskowi o uruchomienie środków finansowych. Beneficjenci powinni gromadzić dane i informacje umożliwiające zapobieganie nieprawidłowościom, nadużyciom finansowym, korupcji i konfliktom interesów w odniesieniu do środków wspieranych przez Instrument, a także wykrywanie i eliminowanie tych zjawisk, oraz zapewniać dostęp do tych danych i informacji.
(65) Komisja powinna zapewnić jasne mechanizmy monitorowania i niezależnej oceny w celu umożliwienia skutecznej rozliczalności i przejrzystości przy wykonywaniu budżetu Unii, a także skutecznej oceny postępów w osiąganiu celów niniejszego rozporządzenia.
(66) Komisja powinna przedstawiać Parlamentowi Europejskiemu i Radzie roczne sprawozdanie z postępów w realizacji celów niniejszego rozporządzenia, uwzględniając również synergie i komplementarność z innymi programami unijnymi, w szczególności ze wsparciem udzielanym na podstawie rozporządzenia (UE) 2021/1529, w celu uniknięcia powielania pomocy i podwójnego finansowania.
(67) W trosce o przejrzystość i rozliczalność beneficjenci powinni publikować dane na temat ostatecznych odbiorców otrzymujących kwoty finansowania przekraczające równowartość 50 000 EUR łącznie podczas wdrażania reform i inwestycji w ramach tego Instrumentu.
(68) Komisja powinna przeprowadzić ocenę Instrumentu po jego zakończeniu.
(69) Beneficjenci powinni wspierać wolne pluralistyczne media, które wzmacniają i promują zrozumienie unijnych wartości oraz korzyści i obowiązków wynikających z potencjalnego członkostwa w Unii, jednocześnie podejmując zdecydowane działania w zakresie przeciwdziałania zagranicznym manipulacjom informacjami i ingerencjom w informacje. Powinni również zadbać o proaktywną, jasną i spójną komunikację publiczną, w tym na temat unijnego wsparcia. Odbiorcy finansowania unijnego powinni aktywnie podawać informacje o pochodzeniu unijnego finansowania i zapewniać jego widoczność, zgodnie z podręcznikiem na temat informowania o działaniach zewnętrznych Unii Europejskiej i ich eksponowania.
(70) Wdrażaniu Instrumentu powinna również towarzyszyć wzmocniona komunikacja strategiczna i dyplomacja publiczna, która ma na celu propagowanie wartości Unii oraz podkreślanie wartości dodanej wsparcia Unii.
(71) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast można je lepiej osiągnąć na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
(72) Aby zapewnić finansowanie beneficjentom na czas bez dalszej zwłoki, niniejsze rozporządzenie powinno wejść w życie następnego dnia po jego publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
