(C/2024/6821)(Dz.U.UE C z dnia 29 listopada 2024 r.)
RADA UNII EUROPEJSKIEJ,
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 121 ust. 2 i art. 148 ust. 4,
uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1263 z dnia 29 kwietnia 2024 r. w sprawie skutecznej koordynacji polityk gospodarczych i w sprawie wielostronnego nadzoru budżetowego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 1 , w szczególności jego art. 3 ust. 3,
uwzględniając zalecenie Komisji Europejskiej,
uwzględniając rezolucje Parlamentu Europejskiego,
uwzględniając konkluzje Rady Europejskiej,
uwzględniając opinię Komitetu ds. Zatrudnienia,
uwzględniając opinię Komitetu Ekonomiczno-Finansowego,
uwzględniając opinię Komitetu Ochrony Socjalnej,
uwzględniając opinię Komitetu Polityki Gospodarczej,
a także mając na uwadze, co następuje:
(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 2 , którym ustanowiono Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (zwany dalej "Instrumentem"), weszło w życie w dniu 19 lutego 2021 r. Instrument zapewnia państwom członkowskim wsparcie finansowe służące realizacji reform i inwestycji, co pociąga za sobą impuls fiskalny finansowany przez Unię. Zgodnie z priorytetami europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej Instrument przyczynia się do osiągnięcia odbudowy gospodarczej i społecznej oraz do wdrażania zrównoważonych reform i inwestycji, w szczególności reform i inwestycji, których celem jest promowanie zielonej i cyfrowej transformacji oraz zwiększenie odporności gospodarek państw członkowskich. Pomaga również wzmocnić finanse publiczne oraz pobudzić wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy w średnim i długim okresie, a także zwiększyć spójność terytorialną wewnątrz UE i wspierać dalsze wdrażanie Europejskiego filaru praw socjalnych.
(2) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/435 3 (zwane dalej "rozporządzeniem w sprawie REPowerEU"), które zostało przyjęte w dniu 27 lutego 2023 r., ma na celu stopniowe redukowanie zależności Unii od importu paliw kopalnych z Rosji. Pomogłoby to w osiągnięciu bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji dostaw energii w Unii przy jednoczesnym zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, zdolności magazynowania energii oraz efektywności energetycznej. Łotwa dodała do swojego krajowego planu odbudowy i zwiększania odporności nowy rozdział REPowerEU w celu finansowania kluczowych reform i inwestycji, które pomogą w osiągnięciu celów REPowerEU.
(3) W dniu 16 marca 2023 r. Komisja wydała komunikat zatytułowany "Długoterminowa konkurencyjność UE: perspektywa na przyszłość po 2030 r.", aby wnieść wkład w podejmowanie decyzji politycznych i stworzyć warunki ramowe dla zwiększenia wzrostu. W komunikacie tym określono ramy konkurencyjności oparte na dziewięciu wzajemnie potęgujących się czynnikach. Wśród tych czynników na pierwszy plan wysuwają się: dostęp do kapitału prywatnego, badania naukowe i innowacje, edukacja i umiejętności oraz funkcjonujący jednolity rynek jako najważniejsze obszary polityki, których powinny dotyczyć reformy i inwestycje mające sprostać obecnym wyzwaniom związanym z produktywnością, a także wzmocnić długoterminową konkurencyjność Unii i jej państw członkowskich. W dniu 14 lutego 2024 r. Komisja wydała komunikat zatytułowany "Roczne sprawozdanie dotyczące jednolitego rynku i konkurencyjności za 2024 r.". W komunikacie tym wyszczególniono mocne i słabe strony europejskiego jednolitego rynku pod względem konkurencyjności i prześledzono rozwój sytuacji w skali roku pod kątem wskazanych dziewięciu czynników konkurencyjności.
(4) W dniu 21 listopada 2023 r. Komisja przyjęła roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego (2024), rozpoczynając tym samym europejski semestr w 2024 r. W dniu 22 marca 2024 r. Rada Europejska zatwierdziła priorytety rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego (2024) skupione wokół czterech wymiarów konkurencyjnej zrównoważoności. W dniu 21 listopada 2023 r., działając na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 4 , Komisja przyjęła również sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania (2024), w którym nie wskazano Łotwy jako jednego z państw członkowskich, w których mogą występować zakłócenia równowagi lub które są narażone na takie zakłócenia i w przypadku których potrzebna będzie szczegółowa ocena sytuacji. W tym samym dniu Komisja przyjęła opinię w sprawie projektu planu budżetowego Łotwy na 2024 r. Komisja przyjęła również zalecenie dotyczące zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro oraz wniosek dotyczący wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu (2024), w którym przeanalizowano wdrażanie wytycznych dotyczących zatrudnienia i zasad Europejskiego filaru praw socjalnych. Rada przyjęła zalecenie w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro 5 (zwane dalej "zaleceniem dla strefy euro (2024)") w dniu 12 kwietnia 2024 r. oraz wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu w dniu 11 marca 2024 r.
(5) W dniu 30 kwietnia 2024 r. weszły w życie nowe unijne ramy zarządzania gospodarczego. Ramy te obejmują nowe rozporządzenie (UE) 2024/1263 w sprawie skutecznej koordynacji polityk gospodarczych i w sprawie wielostronnego nadzoru budżetowego, zmienione rozporządzenie Rady (WE) nr 1467/97 6 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu i zmienioną dyrektywę Rady 2011/85/UE 7 w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich. Nowe ramy zarządzania gospodarczego mają na celu wspieranie zdrowych i stabilnych finansów publicznych, zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu i odporności poprzez reformy i inwestycje, a także zapobieganie nadmiernym deficytom publicznym. Nowe ramy zarządzania gospodarczego promują także poczucie odpowiedzialności na poziomie krajowym i koncentrują się w większym stopniu na perspektywie średniookresowej, a jednocześnie na skuteczniejszym i spójniejszym egzekwowaniu przepisów. Każde państwo członkowskie musi przedłożyć Radzie i Komisji krajowy średniookresowy plan budżetowo-strukturalny. Krajowe średniookresowe plany budżetowo-strukturalne zawierają zobowiązania państwa członkowskiego dotyczące polityki budżetowej, reform i inwestycji zaplanowane na okres najbliższych 4 lub 5 lat, w zależności od zwykłej długości kadencji ustawodawcy krajowego. Ścieżka wydatków netto 8 w ramach krajowego średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego musi spełniać wymogi określone w rozporządzeniu (UE) 2024/1263, w tym wymogi dotyczące wprowadzenia lub utrzymania prawdopodobnej tendencji spadkowej długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do końca okresu dostosowawczego lub utrzymania długu na ostrożnym poziomie poniżej 60 % produktu krajowego brutto (PKB) oraz sprowadzenia lub utrzymania deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej określonej w Traktacie wartości odniesienia wynoszącej 3 % PKB, w średnim okresie. W przypadku gdy państwo członkowskie zobowiąże się do wdrożenia odpowiedniego pakietu reform i inwestycji zgodnie z kryteriami określonymi w rozporządzeniu (UE) 2024/1263, okres dostosowawczy może zostać przedłużony o maksymalnie 3 lata. Aby pomóc w przygotowaniu tych krajowych średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych, w dniu 21 czerwca 2024 r. Komisja opublikowała wytyczne dotyczące informacji, jakie państwa członkowskie mają przedstawiać w swoich krajowych średniookresowych planach budżetowo-strukturalnych i rocznych sprawozdaniach z postępów. Zgodnie z art. 5 i 36 rozporządzenia (UE) 2024/1263 Komisja w stosownych przypadkach przekazała państwom członkowskim trajektorie referencyjne i informacje techniczne. Państwa członkowskie muszą przedłożyć swoje krajowe średniookresowe plany budżetowo-strukturalne do dnia 20 września 2024 r., chyba że dane państwo członkowskie i Komisja uzgodnią przedłużenie tego terminu o rozsądny okres. Państwa członkowskie - zgodnie ze swoimi krajowymi ramami prawnymi - mogą poddać projekt krajowego średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego pod dyskusję na forum parlamentu krajowego, zwrócić się do niezależnej instytucji fiskalnej o wydanie opinii oraz przeprowadzić konsultacje z partnerami społecznymi i innymi zainteresowanymi podmiotami krajowymi.
(6) W 2024 r. europejski semestr nadal przebiega w sposób zgodny z wdrażaniem Instrumentu. Pełne wdrożenie planów odbudowy i zwiększania odporności pozostaje nieodzowne do realizacji priorytetów politycznych w ramach europejskiego semestru, ponieważ plany te przyczyniają się do skutecznego sprostania wszystkim wyzwaniom określonym w odpowiednich zaleceniach dla poszczególnych krajów wydanych w ostatnich latach lub znacznej części tych wyzwań. Zalecenia dla poszczególnych krajów na lata 2019, 2020, 2022 i 2023 pozostają równie aktualne w odniesieniu do planów odbudowy i zwiększania odporności, które zostały uzupełnione, zaktualizowane lub zmienione zgodnie z art. 14, 18 i 21 rozporządzenia (UE) 2021/241.
(7) W dniu 30 kwietnia 2021 r. Łotwa przedstawiła Komisji swój krajowy plan odbudowy i zwiększania odporności, zgodnie z art. 18 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2021/241. Na podstawie art. 19 rozporządzenia (UE) 2021/241 Komisja oceniła adekwatność, skuteczność, efektywność oraz spójność planu odbudowy i zwiększania odporności, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny określonymi w załączniku V do tego rozporządzenia. W dniu 13 lipca 2021 r. Rada przyjęła decyzję wykonawczą w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporności Łotwy 9 , którą to decyzję zmieniono dnia 8 grudnia 2023 r. zgodnie z przepisami art. 18 ust. 2 rozporządzenia (UE) 2021/241 w celu zaktualizowania maksymalnego wkładu finansowego z tytułu bezzwrotnego wsparcia finansowego, a także w celu włączenia rozdziału REPowerEU 10 . Uruchomienie transz jest uzależnione od przyjęcia przez Komisję decyzji zgodnie z art. 24 ust. 5 rozporządzenia (UE) 2021/241, stwierdzającej, że Łotwa osiągnęła w zadowalający sposób odpowiednie kamienie milowe i wartości docelowe określone w decyzji wykonawczej Rady. Osiągnięcie w zadowalający sposób zakłada, że działania związane z uprzednio osiągniętymi kamieniami milowymi i wartościami docelowymi nie zostały odwrócone.
(8) W dniu 14 maja 2024 r. Łotwa przedłożyła swój krajowy program reform na 2024 r., a w dniu 30 kwietnia 2024 r. program stabilności na 2024 r., zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1466/97 11 .
(9) W dniu 19 czerwca 2024 r. Komisja opublikowała sprawozdanie krajowe na 2024 r. dotyczące Łotwy. Oceniono w nim postępy Łotwy we wdrażaniu stosownych zaleceń dla tego kraju przyjętych przez Radę w latach 2019-2023 oraz podsumowano realizację planu odbudowy i zwiększania odporności przez Łotwę. Na podstawie tej analizy w sprawozdaniu krajowym wskazano luki w odniesieniu do wyzwań, których nie uwzględniono w planie odbudowy i zwiększania odporności lub uwzględniono je jedynie częściowo, a także nowe i pojawiające się wyzwania. Oceniono w nim również postępy Łotwy we wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych oraz w realizacji głównych celów Unii dotyczących zatrudnienia, umiejętności i ograniczania ubóstwa, a także postępy w realizacji celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju.
(10) Zgodnie z danymi zweryfikowanymi przez Eurostat deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych Łotwy, który w 2022 r. wynosił 4,6 % PKB, spadł do 2,2 % w 2023 r., a dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z poziomu 41,8 % PKB na koniec 2022 r. do 43,6 % na koniec 2023 r.
(11) Dnia 12 lipca 2022 r. Rada zaleciła 12 Łotwie podjęcie działań w celu zapewnienia, aby w 2023 r. wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych był zgodny z ogólnie neutralnym kursem polityki fiskalnej 13 , przy uwzględnieniu dalszego tymczasowego i ukierunkowanego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na podwyżki cen energii oraz dla osób uciekających z Ukrainy. Łotwie zalecono gotowość do dostosowania wydatków bieżących do zmieniającej się sytuacji. Zalecono jej również zwiększenie inwestycji publicznych na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz na rzecz bezpieczeństwa energetycznego, przy uwzględnieniu inicjatywy REPowerEU, m.in. poprzez wykorzystanie Instrumentu oraz innych funduszy unijnych. Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej 14 w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 0,5 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał ekspansywny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 1,1 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,4 % PKB kosztów nadzwyczajnych ukierunkowanych środków wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na wzrost cen energii. Ekspansywny wpływ bieżących wydatków pierwotnych netto finansowanych z zasobów krajowych w 2023 r. nie wynikał zatem z ukierunkowanego nadzwyczajnego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na wzrost cen energii. Ekspansywny wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) wynikał z podwyżek wynagrodzeń w sektorze publicznym i świadczeń socjalnych. Podsumowując, prognozowany wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych z zasobów krajowych w 2023 r. nie był zgodny z zaleceniem Rady z dnia 12 lipca 2022 r. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu oraz innych funduszy unijnych wyniosły w 2023 r. 1,5 % PKB. Inwestycje finansowane z zasobów krajowych wyniosły w 2023 r. 3,3 % PKB, co oznacza spadek w skali roku o 0,1 punktu procentowego w stosunku do 2022 r. Łotwa sfinansowała dodatkowe inwestycje ze środków Instrumentu oraz innych funduszy unijnych. Łotwa sfinansowała inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, m.in. zakup pojazdów z napędem elektrycznym na potrzeby transportu publicznego, zwiększenie efektywności energetycznej budynków wielomieszkaniowych i nieruchomości komercyjnych, modernizację elektroenergetycznych sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, centralizację zarządzania platformami i systemami cyfrowymi w sektorze publicznym, rozwój umiejętności cyfrowych oraz cyfryzację procesów w przedsiębiorstwach, rozwój infrastruktury szerokopasmowej, jak i poprawę cyfryzacji sektora edukacji. Te inwestycje publiczne są w dużej mierze finansowane z Instrumentu oraz innych funduszy unijnych.
(12) W programie stabilności na 2024 r. scenariusz makroekonomiczny, na którym oparto prognozy budżetowe, prognozuje wzrost realnego PKB na poziomie 1,4 % w 2024 r. i 2,9 % w 2025 r. oraz inflację mierzoną przez zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP) na poziomie 1,6 % w 2024 r. i 2,5 % w 2025 r. W programie stabilności na 2024 r. przewiduje się, że przy utrzymaniu obecnie prowadzonej polityki 15 deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do 2,9 % PKB w 2024 r., a następnie spadnie do 2,7 % PKB w 2025 r., natomiast relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB ma wzrosnąć do 45,2 % do końca 2024 r. i do 46,3 % do końca 2025 r. Prognozuje się, że po 2025 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie maleć i w latach 2026, 2027 i 2028 wyniesie odpowiednio 2,2 %, 2,0 % i 1,7 % PKB. W związku z tym planuje się, że saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych utrzyma się w okresie objętym programem na poziomie poniżej określonej w Traktacie wartości odniesienia deficytu wynoszącej 3 % PKB. Jeżeli chodzi o okres po 2025 r. prognozy wskazują z kolei, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB spadnie do 46,2 % w 2026 r., w 2027 r. wzrośnie do 48,8 %, a w 2028 r. ponownie spadnie do 48,2 %.
(13) Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. realny PKB wzrośnie o 1,7 % w 2024 r. i o 2,6 % w 2025 r., a inflacja mierzona przez zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP) wyniesie 1,6 % w 2024 r. i 2,0 % w 2025 r.
(14) W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się deficyt publiczny w wysokości 2,8 % PKB w 2024 r., natomiast relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB ma wzrosnąć do 44,5 % do końca 2024 r. W 2024 r. wpływ całkowitego wycofania do końca 2023 r. środków wsparcia w zakresie energii zostanie z nadwyżką skompensowany przez dodatkowe wydatki na podniesienie wynagrodzeń w sektorze publicznym (dla nauczycieli i pracowników administracji), dodatkowe wydatki na opiekę zdrowotną i edukację, jak również dodatkowe płatności na rzecz emerytów. Rozwój infrastruktury technicznej na granicy kraju przyczyni się do wzrostu wydatków na inwestycje publiczne. Oczekuje się, że wprowadzenie zaliczek z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych w sektorze finansowym i podniesienie stawek podatku akcyzowego dla szeregu produktów oraz wzrost wypłat dywidend przez przedsiębiorstwa państwowe przełożą się na umiarkowany wzrost dochodów. Zgodnie z szacunkami Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie ekspansywny, na poziomie 0,9 % PKB.
(15) Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. wydatki mające zostać sfinansowane za pomocą bezzwrotnego wsparcia (zwanego dalej "dotacjami") w ramach Instrumentu wyniosą w 2024 r. 1,6 % PKB, podczas gdy w 2023 r. finansowane w ten sposób wydatki wynosiły 0,4 % PKB. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu umożliwią wysokiej jakości inwestycje i reformy zwiększające produktywność bez wywierania bezpośredniego wpływu na saldo lub dług sektora instytucji rządowych i samorządowych Łotwy.
(16) W dniu 14 lipca 2023 r. Rada zaleciła 16 Łotwie zapewnienie rozważnej polityki fiskalnej, w szczególności poprzez ograniczenie nominalnego wzrostu wydatków pierwotnych netto finansowanych z zasobów krajowych 17 do nie więcej niż 3,0 % w 2024 r. Państwa członkowskie zostały poproszone, aby przy wykonywaniu swoich budżetów na 2023 r. i przygotowaniu projektów planu budżetowego na 2024 r. uwzględniły fakt, że Komisja zaproponuje
Radzie wszczęcie procedur nadmiernego deficytu opartych na kryterium deficytu, na podstawie danych dotyczących wyników za 2023 r. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Łotwy finansowane z zasobów krajowych wzrosną o 4,9 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. To przekroczenie zalecanej maksymalnej stopy wzrostu wydatków pierwotnych netto finansowanych z zasobów krajowych odpowiada 0,7 % PKB w 2024 r. Wydatki pierwotne netto w 2023 r. były jednak niższe, niż oczekiwano w momencie wydania zalecenia Rady z dnia 14 lipca 2023 r. (o 0,9 % PKB). W ocenie zgodności należy uwzględnić również efekt bazy z 2023 r., ponieważ zalecenie na 2024 r. zostało sformułowane jako stopa wzrostu. Gdyby wydatki pierwotne netto w 2023 r. były takie same, jak oczekiwano w momencie wydania zalecenia Rady z dnia 14 lipca 2023 r., stopa wzrostu wydatków pierwotnych netto w 2024 r. byłaby w rezultacie niższa od zalecanej stopy wzrostu o 0,2 % PKB. Ocenia się zatem, że istnieje ryzyko, iż wydatki pierwotne netto finansowane z zasobów krajowych nie są w pełni zgodne z zaleceniem Rady.
(17) Rada zaleciła ponadto Łotwie, aby w latach 2023 i 2024 podjęła działania w celu jak najszybszego wycofania obowiązujących nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii i wykorzystała uzyskane w ten sposób oszczędności do zmniejszenia deficytu publicznego. Rada zaleciła ponadto, aby, w przypadku gdyby ponowne podwyżki cen energii wymagały wdrożenia nowych lub dalszego stosowania dotychczasowych środków wsparcia, Łotwa zapewniła, by takie środki wsparcia były ukierunkowane na ochronę gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, były możliwe do udźwignięcia przez budżet i utrzymywały zachęty do oszczędzania energii. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto 18 nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,0 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,0 % zarówno w 2024, jak i w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego, zgodnie z zaleceniem Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 1,0 % PKB w 2024 r., podczas gdy wydatki pierwotne netto finansowane z zasobów krajowych 19 mają restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej na poziomie 0,5 % PKB w tym roku. Nadzwyczajne środki wsparcia w dziedzinie energii zostały wycofane w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniem Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że będzie to niezgodne z zaleceniem Rady.
(18) Oprócz tego Rada zaleciła też Łotwie utrzymanie inwestycji publicznych finansowanych z zasobów krajowych i zapewnienie skutecznej absorpcji dotacji w ramach Instrumentu oraz innych funduszy unijnych, w szczególności w celu wspierania zielonej i cyfrowej transformacji. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane z zasobów krajowych wzrosną z 3,3 % PKB w 2023 r. do 3,4 % PKB w 2024 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady.
(19) Na podstawie środków z zakresu polityki znanych w dacie granicznej prognozy i przy założeniu niezmiennego kursu polityki deficyt publiczny w 2025 r. przewidziany w prognozie Komisji z wiosny 2024 r. ma wynieść 2,9 % PKB. Relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB ma wzrosnąć do 46,3 % do końca 2025 r. Wzrost relacji długu do PKB w 2025 r. wynika głównie z dodatniej wartości rezydualnej zmiany długu i z deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych.
(20) Dochody podatkowe Łotwy wyrażone jako udział w PKB pozostają znacznie niższe od średniej unijnej, co ogranicza środki finansowe na wydatki publiczne, szczególnie w dziedzinie opieki zdrowotnej i ochrony socjalnej. W 2022 r. udział dochodów podatkowych zmniejszył się do 30,3 % PKB (40,2 % PKB w Unii), co stanowi najniższy poziom w ciągu ostatnich 3 lat. Jeżeli chodzi o podatki mniej szkodliwe dla wzrostu, w szczególności takie jak podatki od kapitału i nieruchomości, Łotwa nadal osiąga wyniki poniżej średniej unijnej. Wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych stopniowo się poprawiają, po gwałtownej korekcie w dół w następstwie reformy z 2018 r., nie przyjęto jednak jeszcze reformy katastralnej, dzięki której nieruchomości byłyby opodatkowane według aktualnej wartości rynkowej; niemniej toczą się prace na rzecz poprawy metodologii wyceny katastralnej. Stosunkowo niskie dochody z opodatkowania pracy, pomimo relatywnie wysokich stawek podatkowych, wskazują, że istnieje pole do zwiększenia dochodów z podatków od pracy. W związku z tym uzasadnione są dalsze działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie przestrzegania przepisów podatkowych i do przesunięcia aktywności gospodarczej z szarej strefy do gospodarki formalnej. Tymczasem ubóstwo i nierówności dochodowe utrzymują się na Łotwie na wysokim poziomie. Na tle innych państw członkowskich Unii Łotwa ma jeden z najwyższych odsetków osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, jeden z najwyższych wskaźników zagrożenia ubóstwem osób starszych, a także jedne z najniższych emerytur w stosunku do płac. Również nierówności dochodowe w tym kraju utrzymują się znacznie powyżej średniej unijnej. Różnice w opiece społecznej na szczeblu gminnym, niska jakość i ograniczona dostępność istniejących mieszkań socjalnych, a także znaczne regionalne różnice społeczno-gospodarcze nadal utrudniają integrację społeczną i przysparzają problemów na rynku pracy.
Wydatki publiczne na opiekę zdrowotną na Łotwie należą do najniższych w UE, co prowadzi do wysokiego poziomu niezaspokojonych potrzeb w zakresie tej opieki i słabych wyników w zakresie zdrowia. W ostatnich latach wydatki publiczne na opiekę zdrowotną i społeczną tymczasowo wzrosły z powodu nadzwyczajnego wsparcia związanego z pandemią oraz innych dodatkowych środków budżetowych alokowanych na zasadzie ad hoc. W budżecie na 2024 r. przewidziano jednak, że wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na opiekę zdrowotną spadną do poziomu z 2020 r. (4,7 % PKB), a wydatki na ochronę socjalną spadną poniżej poziomu z 2020 r. (planuje się, że w 2024 r. wyniosą one 12,4 % PKB, w porównaniu z 13,3 % PKB w 2020 r.). W planach średniookresowych przewiedziano dalsze zmniejszanie wydatków publicznych na opiekę zdrowotną, które w 2028 r. osiągną poziom 4,1 % PKB, natomiast wydatki publiczne na ochronę socjalną mają stopniowo wzrastać i wyniosą 13,8 % PKB w 2028 r.
(21) Zgodnie z art. 19 ust. 3 lit. b) rozporządzenia (UE) 2021/241 i kryterium 2.2 załącznika V do tego rozporządzenia plan odbudowy i zwiększania odporności zawiera obszerny zestaw wzajemnie wzmacniających się reform i inwestycji, które mają zostać wdrożone do 2026 r. Oczekuje się, że te reformy i inwestycje przyczynią się do skutecznego sprostania wszystkim wyzwaniom wskazanym w odpowiednich zaleceniach dla poszczególnych krajów lub znacznej części tych wyzwań. Ze względu na te krótkie ramy czasowe szybkie przystąpienie do skutecznej realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności, w tym rozdziału REPowerEU, jest nieodzowne dla zwiększenia długoterminowej konkurencyjności Łotwy dzięki zielonej i cyfrowej transformacji, przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwości społecznej. Aby zrealizować do sierpnia 2026 r. przewidziane w planie odbudowy i zwiększania odporności zobowiązania, Łotwa musi kontynuować wdrażanie reform i realizację inwestycji. Systematyczne angażowanie władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych, społeczeństwa obywatelskiego i innych odpowiednich zainteresowanych stron pozostaje nieodzowne dla zapewnienia szerokiego poczucia odpowiedzialności za pomyślną realizację planu odbudowy i zwiększania odporności.
(22) W ramach przeglądu śródokresowego programów polityki spójności Łotwa ma obowiązek, zgodnie z art. 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 20 , dokonać przeglądu poszczególnych programów wspieranych przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+), Fundusz Spójności oraz Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) do marca 2025 r., biorąc pod uwagę m.in. wyzwania wskazane w zaleceniach dla poszczególnych krajów na 2024 r. oraz krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu. Przegląd ten stanowi podstawę ostatecznej alokacji finansowania unijnego w ramach poszczególnych programów. Łotwa poczyniła wprawdzie postępy we wdrażaniu programów polityki spójności i Europejskiego filaru praw socjalnych, ale pozostają pewne wyzwania i utrzymują się znaczne dysproporcje regionalne między miastem stołecznym Rygą a resztą terytorium Łotwy, szczególnie Łatgalią leżącą we wschodniej części kraju. Przyspieszenie wdrażania programów polityki spójności jest niezwykle istotne. Priorytety uzgodnione w ramach tych programów polityki spójności pozostają aktualne. Ważne jest wspieranie zdolności przedsiębiorstw w zakresie innowacji i cyfryzacji, żeby poprawić wydajność. Nadal priorytetowo należy traktować wspieranie środków w zakresie efektywności energetycznej budynków i przedsiębiorstw. Równie ważne jest zapewnienie szybkiego i równego dostępu do wysokiej jakości usług zdrowotnych i infrastruktury zdrowotnej, usług społecznych, w tym mieszkań socjalnych; należy też w dalszym ciągu przechodzić na rozwiązania umożliwiające niezależne życie i na opiekę świadczoną na poziomie społeczności lokalnych. Priorytetami pozostają aktywizacja osób bezrobotnych, a także zmiana i podnoszenie kwalifikacji, jak również zwiększenie uczestnictwa w rynku pracy grup niedostatecznie reprezentowanych. Należy też nadal zwiększać jakość i inkluzywność edukacji oraz podnosić i zmieniać kwalifikacje osób dorosłych. W kontekście przeglądu śródokresowego programów polityki spójności na szczególną uwagę zasługują istniejące dysproporcje regionalne i zapewnienie odpowiedniego poziomu inwestycji przeciwdziałających deprywacji materialnej (w tym inwestycje w żywność i pomoc materialną). Łotwa może również wykorzystać inicjatywę "Platforma na rzecz technologii strategicznych dla Europy" ustanowioną rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/795 21 do wspierania transformacji przemysłu, skupiając się na inteligentnej i odnawialnej energii (np. na morskich farmach wiatrowych), którą to dziedziną są zainteresowani inwestorzy międzynarodowi, a także na biogospodarce i biotechnologii opartej na wiedzy.
(23) Oprócz wyzwań gospodarczych i społecznych uwzględnionych w planie odbudowy i zwiększania odporności oraz w ramach innych funduszy unijnych Łotwa stoi w obliczu kilku dodatkowych wyzwań, które dotyczą otoczenia działalności gospodarczej, niedoborów pracowników i kwalifikacji, a także przejścia na czystą energię i zieloną gospodarkę.
(24) Inwestycje przedsiębiorstw na Łotwie, które w 2022 r. wyniosły 14,9 % PKB, są nieco niższe niż w Estonii (16,5 % PKB) i nieznacznie wyższe niż na Litwie (13,1 % PKB). Poziom inwestycji prywatnych netto pozostaje jednak jednym z najniższych w Unii: w ciągu ostatnich 5 lat wynosił on 0,5 %, podczas gdy średnia unijna sięgała 3,5 %. Wyniki badania Europejskiego Banku Inwestycyjnego z 2023 r. dotyczącego inwestycji wskazują, że na inwestycje prywatne niekorzystnie wypływa duża niepewność, brak dostępności pracowników z odpowiednimi umiejętnościami i wysokie koszty energii. W 2023 r. 77 % łotewskich firm postrzegało przepisy dotyczące działalności gospodarczej jako długoterminową przeszkodę dla inwestycji, co jest jednym z najwyższych wskaźników w UE. Kolejną barierą dla inwestycji przedsiębiorstw jest słaba akcja kredytowa banków. Małym i średnim przedsiębiorstwom szczególnie trudno jest uzyskać kredyt, Dzieje się tak częściowo ze względu na wyższe ryzyko kredytowe, a także z powodu wysokich kosztów kredytu, rygorystycznych wymogów dotyczących zabezpieczenia i obciążeń administracyjnych. Sektor bankowy jest skoncentrowany, co prowadzi do słabej konkurencji między bankami, co jest jednym z czynników sprzyjających wysokim stopom procentowym. Dalsze wysiłki na rzecz poprawy konkurencji w tym sektorze, m.in. przez zwiększenie przejrzystości stóp procentowych i innych kosztów związanych z pożyczkami, miałyby korzystny wpływ na działalność kredytową w perspektywie średnioterminowej. Ponadto publiczne programy pożyczek lub gwarancji dla strategicznych obszarów inwestycyjnych, takich jak zielona transformacja i rozwój regionalny, mogłyby zwiększyć efektywną konkurencję na rynku bankowym. Pomocne dla inwestycji przedsiębiorstw byłoby też zwiększenie dostępności źródeł finansowania innych niż banki. Szara strefa od dawna stanowi problem dla otoczenia działalności gospodarczej, utrudniając inwestycje i rozwój umiejętności, i w rezultacie, zapewnienie konkurencyjności w perspektywie długoterminowej. Według łotewskich organizacji biznesowych szara strefa zakłóca też konkurencję i zniechęca przedsiębiorstwa do wzrostu. Co więcej, dominacja szarej strefy i słabe bilanse przedsiębiorstw są, według banków łotewskich, główną przeszkodą dla zwiększenia akcji kredytowej dla przedsiębiorstw.
(25) Na Łotwie rośnie niedobór siły roboczej i umiejętności. Zjawisko to, w połączeniu z wyzwaniami demograficznymi i malejącą liczbą ludności w wieku produkcyjnym, stwarza problem dla konkurencyjności kraju. W 2023 r. największe niedobory siły roboczej odnotowano w sektorach nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki, czyli sektorach o dużym znaczeniu dla wzrostu wydajności, jak również w dziedzinie zielonej i cyfrowej transformacji. Przewiduje się, że do 2030 r. niedobory siły roboczej najsilniej będą odczuwane w branży inżynieryjnej, branży przetwórstwa przemysłowego, budownictwie oraz w dziedzinie nauk przyrodniczych, matematyki i technologii informatycznej. Oprócz tego Łotwa nadal boryka się z niedoborami w zakresie opieki zdrowotnej i społecznej. 91 % łotewskich przedsiębiorstw wymienia brak pracowników z odpowiednimi umiejętnościami jako barierę dla inwestycji; wskaźnik ten jest powyżej średniej unijnej wynoszącej 81 %. Niski odsetek absolwentów studiów na kierunkach technologicznych, inżynieryjnych i z dziedziny nauk przyrodniczych oraz wynikający z tego brak badaczy w tych dziedzinach stanowią jedną z głównych przeszkód we wzmacnianiu łotewskich zdolności badawczych i innowacyjnych, zwłaszcza w sektorze prywatnym. Wysokiej jakości systemy kształcenia i szkolenia dostosowane do zmieniających się potrzeb rynku pracy, dobrze ukierunkowane środki w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji oraz lepsze warunki pracy mają kluczowe znaczenie dla zmniejszenia niedoboru siły roboczej i niedoboru umiejętności, poprawy konkurencyjności kraju, a także pobudzenia zielonej i cyfrowej transformacji. Dzięki niedawnym reformom kształcenie i szkolenie zawodowe stały się bardziej elastyczne i atrakcyjne, konieczne są jednak dalsze wysiłki na rzecz modernizacji i poprawy oferty szkoleniowej. Aby uwolnić niewykorzystaną podaż pracy, we wszystkich regionach muszą być dostępne środki szkoleniowe, m.in. dla pracowników o niskich umiejętnościach zawodowych.
(26) Łotwa może się pochwalić jednym z najwyższych w Unii udziałów energii ze źródeł odnawialnych. Wynika to głównie z produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wodnych oraz z wysokiego wykorzystania biomasy, głównie w sektorze ciepłowniczym. Istnieją możliwości dalszej dywersyfikacji koszyka energetycznego kraju w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. W latach 2022 i 2023 Łotwa odnotowała wzrost mocy zainstalowanej w odniesieniu do energii słonecznej i wiatrowej, choć jest to nadal znacznie poniżej poziomów zainstalowanych zarówno w Estonii, jak i na Litwie. Wykorzystanie energii wiatrowej i słonecznej oraz zwiększenie produkcji z tych źródeł byłoby szczególnie korzystne dla Łotwy, pozwoliłoby jej bowiem zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii końcowej. Oprócz pewnych ograniczonych działań przewidzianych w krajowym planie odbudowy i zwiększania odporności konieczne są dodatkowe wysiłki w celu usunięcia pozostałych barier w udzielaniu pozwoleń na budowę lub instalację elektrowni wiatrowych i słonecznych. Łotwa mogłaby ponadto podjąć dalsze działania w celu promowania elastyczności po stronie popytu, m.in. promować magazynowanie energii przez odbiorców końcowych oraz udział w rozproszonych zasobach energetycznych i w usługach w zakresie bilansowania i elastyczności. Mogłaby też jasno określić role niektórych uczestników rynku energii, takich jak agregatorzy popytu na małą skalę. Oprócz tego wnioski o pozwolenie na przyłączenie do sieci instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych znacznie przekraczają dostępną przepustowość sieci elektroenergetycznej, dlatego też od lipca 2023 r. wstrzymano wydawanie nowych pozwoleń. Sytuacja ta dowodzi, że istnieje pole do podjęcia dalszych działań regulacyjnych.
(27) Łotwa powinna przyspieszyć postępy w przechodzeniu na model gospodarki o obiegu zamkniętym, aby możliwe było sprostanie celom unijnym w tym zakresie. Wskaźniki zrównoważonego wzrostu gospodarczego są poniżej średniej unijnej, a ślad materiałowy kraju rośnie. Łotwa osiąga średnie wyniki w zakresie ekoinnowacji i skorzystałaby na przyspieszeniu wdrażania modeli biznesowych o obiegu zamkniętym oraz zwiększeniu inwestycji w ekoinnowacje, poprawiając w ten sposób swoją zasobooszczędność i konkurencyjność. Łotwa poczyniła postępy w zakresie gospodarowania odpadami, nadal jednak ponad połowa odpadów komunalnych w tym kraju trafia na składowiska.
(28) Z uwagi na bliskie powiązania między gospodarkami państw członkowskich należących do strefy euro i ich wspólnym wkładem w funkcjonowanie unii gospodarczej i walutowej Rada zaleciła w 2024 r. państwom członkowskim będącym członkami strefy euro podjęcie działań, w tym poprzez ich plany odbudowy i zwiększania odporności, w celu wdrożenia zalecenia dla strefy euro na 2024 r. W przypadku Łotwy zalecenia 1, 2, 3 i 4 przyczyniają się do realizacji pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego zalecenia, przedstawionych w zaleceniu dla strefy euro (2024),
NINIEJSZYM ZALECA Łotwie podjęcie w latach 2024 i 2025 działań mających na celu:
1. Terminowe przedłożenie średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego. Ograniczenie - zgodnie z wymogami zreformowanego paktu stabilności i wzrostu - wzrostu wydatków netto 22 w 2025 r. do wskaźnika umożliwiającego, między innymi, utrzymanie deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej określonej w Traktacie wartości odniesienia wynoszącej 3 % PKB oraz utrzymanie długu sektora instytucji rządowych i samorządowych na ostrożnym poziomie w średnim okresie. Rozszerzenie podstawy opodatkowania, w tym dla podatków od kapitału i majątku, oraz poprawę adekwatności opieki zdrowotnej i ochrony socjalnej.
2. Kontynuowanie szybkiej i skutecznej realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności, w tym rozdziału REPowerEU, aby zapewnić zakończenie reform i inwestycji do sierpnia 2026 r. Przyspieszenie wdrażania programów polityki spójności. W kontekście przeglądu śródokresowego tych programów - dalsze koncentrowanie się na uzgodnionych priorytetach, podjęcie działań w celu skuteczniejszego przeciwdziałania utrzymującym się różnicom regionalnym i nierównościom, przy jednoczesnym uwzględnieniu możliwości oferowanych przez inicjatywę "Platforma na rzecz technologii strategicznych dla Europy" w celu poprawy konkurencyjności.
3. Poprawę otoczenia działalności gospodarczej przez zmniejszenie obciążeń administracyjnych i regulacyjnych dla przedsiębiorstw i zwiększenie dostępu do finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw, w tym za pomocą publicznych systemów kredytowania i gwarancji mających na celu ułatwienie inwestycji o strategicznym znaczeniu oraz zwiększenie konkurencji na rynkach finansowych. Rozwiązanie problemu niedoboru siły roboczej i umiejętności, w szczególności w dziedzinie nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki oraz innych specjalizacji potrzebnych do zielonej i cyfrowej transformacji, a także w sektorze opieki społecznej i zdrowotnej, w tym przez dobrze ukierunkowane środki w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji oraz lepsze warunki pracy.
4. Przyspieszenie wzrostu wykorzystania energii wiatrowej i słonecznej przez usprawnienie procesów wydawania pozwoleń i promowanie elastyczności po stronie popytu. Wspieranie przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym dzięki ekoinnowacjom i praktykom opartym na zrównoważonym zarządzaniu zasobami.
Sporządzono w Luksemburgu dnia 21 października 2024 r.
