[COM(2024) 26 final - 2024/0012 (NLE)](C/2024/6022)
(Dz.U.UE C z dnia 23 października 2024 r.)
Sprawozdawca: Stefano PALMIERI
| Wniosek o konsultację |
Komisja Europejska, 29.5.2024 |
| Podstawa prawna |
Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna |
Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji |
| Data przyjęcia przez sekcję |
26.6.2024 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
10.7.2024 |
| Sesja plenarna nr |
589 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) |
210/0/3 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie zwiększenia bezpieczeństwa w dziedzinie umiędzynarodowienia badań naukowych i innowacji technologicznych i zgadza się, że niezbędne jest podnoszenie świadomości państw członkowskich na ten temat oraz ściślejsze koordynowanie ich działań.
1.2. EKES uważa, że podstawowym elementem badań naukowych jest otwartość i rozpowszechnianie wiedzy zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. Choć jest świadomy podatności sektora badań naukowych i innowacji na ewentualne wrogie wpływy podmiotów państwowych i niepaństwowych w obszarze niektórych działań na rzecz współpracy międzynarodowej w tym zakresie, to sądzi, że wskazane jest zapewnienie właściwej równowagi między wymogiem bezpieczeństwa a potrzebą utrzymania otwartości tego sektora na arenie międzynarodowej.
1.3. Komitet sądzi, że działania na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji nie powinny być nigdy sprzeczne z uznaniem pełnej autonomii i wolności badań naukowych. Jego zdaniem zasadnicze znaczenie ma potwierdzenie zasady "wolności w odpowiedzialności" podmiotów zajmujących się badaniami naukowymi i innowacjami, dzięki skutecznej, efektywnej i przejrzystej samorządności podmiotów w tym sektorze.
1.4. Komitet życzy sobie, by osiągnięto pełną autonomię badań naukowych i innowacji w jednolitych i spójnych ramach odniesienia we wszystkich państwach członkowskich UE.
1.5. EKES uważa, że konieczne jest wertykalne i horyzontalne zarządzanie wielopoziomowe, które zagwarantuje staranną ocenę ryzyka i wskazanie skutecznych środków zaradczych w różnych obszarach badań, innowacji, kształcenia i szkolnictwa wyższego. Ma zatem nadzieję, że Europejskie Centrum Eksperckie w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych będzie nie tylko czuwać nad koordynacją z innymi krajowymi strukturami wsparcia, lecz również prowadzić zasadniczą działalność jako platforma gromadząca i udostępniająca dokumentację dotyczącą należytej staranności, oceny ryzyka i możliwych niepokojących sytuacji z pełnym poszanowaniem wzajemnej przejrzystości między podmiotami w sektorze badań naukowych i innowacji. Centrum będzie musiało ponadto organizować kursy szkoleniowe i dokształcające w dziedzinie bezpieczeństwa badań naukowych.
1.6. Chociaż EKES oczekiwał, że w zaleceniu znajdą się bardziej szczegółowe wskazówki wspomagające działalność podmiotów prowadzących badania naukowe i innowacje, dotyczące:
i) należytej staranności; ii) profilowania ryzyka; iii) opracowania protokołów ustaleń z partnerskimi organizacjami międzynarodowymi w dziedzinie badań naukowych i innowacji, to jest zdania, że temu brakowi można zaradzić na późniejszym etapie w ramach przyszłej działalności Europejskiego Centrum Eksperckiego w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych.
1.7. Zdaniem EKES-u dążenie do zagwarantowania współpracy międzynarodowej na rzecz bezpiecznych badań naukowych i innowacji nie powinno nigdy prowadzić do dyskryminujących praktyk wobec podmiotów zajmujących się badaniami naukowymi i innowacjami lub ich nękania ani też stać w sprzeczności z prawami pracowniczymi i ochroną warunków pracy osób zatrudnionych w unijnym sektorze badań naukowych i innowacji.
1.8. EKES uważa również, że wskazane są odpowiednie kursy dla podmiotów działających w tym sektorze w zakresie metod odpowiedzialnego umiędzynaradawiania badań naukowych oraz świadomej oceny zagrożeń dla bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji.
1.9. Komitet wyraża gotowość do organizowania wraz z Europejskim Centrum Eksperckim w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych spotkań tematycznych z podmiotami sektora badań naukowych i innowacji, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi w odpowiednich kategoriach.
1.10. EKES sądzi, że zapewnienie większego bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji będzie wymagać:
i) ochrony własności intelektualnej innowacji mogących gwarantować bezpieczeństwo narodowe, finansowanych z inwestycji w badania naukowe i innowacje; ii) objęcia przedsiębiorstw podlegających połączeniom i przejęciom w dziesięciu sektorach krytycznych i w sektorze produktów podwójnego zastosowania monitorowaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
2. Uwagi ogólne
2.1. EKES uważa, że ze względu na niedawne zmiany geopolityczne możliwe zagrożenia hybrydowe ze strony podmiotów państwowych i niepaństwowych wymagały potwierdzenia otwartej autonomii strategicznej UE nie tylko w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa, ale również w innych obszarach, takich jak gospodarka (finanse, przemysł, handel), energia, badania naukowe i innowacje technologiczne, technologie informacyjno-komunikacyjne, sieci itp. W tym kontekście zdaniem EKES-u zwiększenie bezpieczeństwa w zakresie umiędzynaradawiania badań naukowych i innowacji ma absolutnie kluczowe znaczenie dla zapewnienia rzeczywistego funkcjonowania globalnego ekosystemu odporności UE 1 .
2.2. EKES zgadza się, że specyfika badań naukowych i innowacji, oparta na otwartości i swobodnym rozpowszechnianiu wiedzy - w tym poprzez jej umiędzynaradawianie - jest czynnikiem sukcesu zapewniającym ich samoistny rozwój, lecz zarazem dostrzega ich swoistą słabość, gdyż może to narażać ten sektor na wrogie ingerencje i niewłaściwe wykorzystanie. Z tego względu uważa, że wprowadzone środki powinny zapewniać właściwą równowagę między wymogami bezpieczeństwa a potrzebą utrzymania międzynarodowej otwartości badań naukowych i innowacji.
2.3. EKES sądzi, że środki mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji nie mogą nigdy podważać zasady autonomii i wolności badań naukowych, i zgadza się z zawartym we wniosku stwierdzeniem, że "odpowiedzialność za międzynarodową współpracę w dziedzinie badań naukowych i innowacji spoczywa [...] na instytucjach szkolnictwa wyższego i innych organizacjach prowadzących badania naukowe". Dlatego też jego zdaniem należy zawsze potwierdzać zasadę "wolności w odpowiedzialności" podmiotów działających w obszarze badań naukowych i innowacji przez skuteczną, efektywną i przejrzystą samorządność podmiotów w tym sektorze.
2.4. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję zwiększenia bezpieczeństwa w zakresie umiędzynaradawiania badań naukowych i innowacji przez lepszą koordynację działań realizowanych przez poszczególne państwa członkowskie. Sądzi, że zalecenie Rady jest odpowiednim narzędziem, by rozpocząć rzeczywiste uświadamianie tego problemu wszystkim państwom członkowskim i zarazem zagwarantować skuteczną koordynację realizowanych działań. Ma nadzieję, że w dwuletnim sprawozdaniu z 2027 r. możliwe będzie dokonanie oceny stosowności opracowania prawnie wiążącej inicjatywy - dyrektywy lub rozporządzenia - która będzie w stanie zapewnić jednolite, skuteczne i spójne podejście w UE.
2.4.1. Aby zapewnić rzeczywiste usprawnienie badań naukowych i innowacji, wszystkie państwa członkowskie, bez wyjątku, powinny zagwarantować taki sam poziom bezpieczeństwa w celu uniknięcia niebezpiecznego efektu domina, gdy niektóre państwa członkowskie nie będą miały wystarczającej świadomości zagrożeń i nie wdrożą tych samych norm bezpieczeństwa.
2.5. EKES uważa, że należy zapewnić wertykalne (unijne, krajowe, regionalne) i horyzontalne (krajowe struktury wsparcia w zakresie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji, instytucje szkolnictwa wyższego, publiczne i prywatne instytuty badawcze, krajowe organy finansujące, związki zawodowe, krajowe agencje bezpieczeństwa itp.) wielopoziomowe zarządzanie, które może zagwarantować staranną ocenę ryzyka i określenie skutecznych środków zaradczych w różnych obszarach badań naukowych, innowacji, kształcenia i szkolnictwa wyższego. W tym kontekście ma nadzieję, że Europejskie Centrum Eksperckie w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych zagwarantuje koordynację wertykalnego wielopoziomowego zarządzania, zapewniając spójność działań realizowanych przez państwa członkowskie dzięki jednolitemu i spójnemu podejściu oraz ustanawiając jasne zasady i obowiązki w obrębie społeczności zajmującej się badaniami naukowymi i innowacjami.
2.5.1. EKES zastanawia się, czy przy pełnym poszanowaniu autonomii podmiotów wdrażających badania naukowe i innowacje, w celu zapewnienia jednolitego kompleksowego podejścia do bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji, Rada nie powinna udzielać państwom członkowskim bardziejprecyzyjnych zaleceń (wytycznych, a nie wskazówek dotyczących zasad) zarówno w odniesieniu do zadań i funkcji Europejskiego Centrum Eksperckiego w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych i krajowych struktur wsparcia, jak i kryteriów sporządzania krajowych planów działania, tak aby funkcjonowały one w tych samych ramach odniesienia.
2.5.2. Komitet oczekiwałby zawarcia w zaleceniu bardziej szczegółowych wskazówek:
2.5.2.1. w celu wspierania działań w zakresie należytej staranności i związanego z nimi profilowania ryzyka:
a) organizacji uczestniczącej w badaniach naukowych i innowacjach z siedzibą w UE,
b) międzynarodowej organizacji partnerskiej,
c) kraju, z którego pochodzi partner międzynarodowy,
d) czterech obszarów technologii krytycznych w zakresie badań naukowych i innowacji objętych współpracą międzynarodową (obecnie: zaawansowane półprzewodniki, sztuczna inteligencja, technologie kwantowe i biotechnologie) oraz produktów podwójnego zastosowania.
2.5.2.2. w celu opracowania protokołów ustaleń z międzynarodowymi organizacjami partnerskimi w dziedzinie badań naukowych i innowacji z myślą o ochronie wolności akademickiej, wzajemności i porozumień w sprawie zarządzania aktywami intelektualnymi oraz nielegalnego transferu wiedzy i technologii.
2.5.3. EKES uważa, że o ile prawdą jest, iż krajowe podmioty publiczne lub prywatne działające w obszarze badań naukowych i innowacji będą miały pełną autonomię w podejmowaniu decyzji w sprawie oceny ryzyka, to jednak decyzje te muszą być wdrażane w spójnych i jednolitych w UE ramach odniesienia, które można opracować jedynie na szczeblu unijnym.
2.5.4. Zdaniem EKES-u pierwszoplanową rolę będą odgrywać działania w zakresie należytej staranności i profilowania ryzyka, prowadzone w każdym państwie członkowskim przez podmioty działające w obszarze badań naukowych i innowacji z zachowaniem pełnej autonomii i przejrzystości w celu wyeliminowania ryzyka niewłaściwego wykorzystania umiędzynaradawiania badań naukowych i innowacji. Z tego względu ubolewa, że w zaleceniu Rady nie opracowano konkretnych narzędzi (kwestionariuszy, list kontrolnych itp.) czy też propozycji najlepszych praktyk mających na celu wspieranie podmiotów działających w obszarze badań naukowych i innowacji w zakresie należytej staranności i oceny ryzyka 2 .
2.6. Zdaniem EKES-u uzasadniony cel, którym jest zagwarantowanie współpracy międzynarodowej na rzecz bezpiecznych badań naukowych i innowacji, nie powinien nigdy prowadzić do dyskryminujących praktyk wobec podmiotów działających w obszarze badań naukowych i innowacji lub do ich nękania. Z tego względu uważa, że dążenie do zwiększenia bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji nie powinno nigdy kolidować z prawami pracowniczymi i ochroną warunków pracy osób zatrudnionych w sektorze badań naukowych i innowacji w UE. Sądzi również, że należy przewidzieć odpowiednie kursy dla podmiotów działających w tym sektorze w zakresie metod odpowiedzialnego umiędzynaradawiania badań naukowych i świadomej oceny zagrożeń dla bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji.
2.7. Komitet ostrzega przed wykorzystywaniem wszelkich narzędzi zwiększających bezpieczeństwo badań naukowych i innowacji do wdrażania protekcjonistycznych praktyk w zakresie produktów i usług w UE.
2.8. EKES zgadza się, że ocena skutków wniosku jest w tej chwili całkowicie bezużyteczna, ponieważ należy przetestować wniosek pod kątem działań następczych przygotowanych przez państwa członkowskie (w planach krajowych i przez krajowe ośrodki wsparcia na rzecz bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji) oraz przez podmioty działające w obszarze badań naukowych i innowacji. Dlatego też sądzi, że dla monitorowania i - następnie - oceny usprawnienia działań na rzecz bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji przydatne będą sporządzane co dwa lata sprawozdania dotyczące globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji.
3. Problemy i kwestie krytyczne
3.1. Zdaniem EKES-u rzeczywista zdolność na szczeblu UE do oceny konkretnych i możliwych do zidentyfikowania zagrożeń dla umiędzynaradawiania badań naukowych i innowacji ma zasadnicze znaczenie dla podjęcia działań mających na celu ograniczenie ryzyka.
3.2. W tym szczególnym kontekście profilowanie ryzyka jest kluczowym działaniem mającym na celu ograniczenie zagrożeń dla badań naukowych i innowacji, w związku z czym EKES uważa, że potrzebne są dalsze wyjaśnienia dotyczące różnych czynników ryzyka. Zdaniem EKES-u w ramach tego działania instytucje szkolnictwa wyższego i placówki badawcze będą musiały należycie uwzględniać zagrożenia związane ze współpracą międzynarodową w zakresie badań naukowych i innowacji:
a) potencjalnie zagrażające rzeczywistemu funkcjonowaniu globalnego ekosystemu odporności UE i jej państw członkowskich,
b) związane ze wzmocnieniem zagranicznych arsenałów wojskowych lub osłabieniem zdolności wojskowych UE,
c) związane z proliferacją broni masowego rażenia,
d) wynikające z działalności terrorystycznej,
e) związane z dziesięcioma obszarami technologii krytycznych i produktami podwójnego zastosowania,
f) dotyczące dostępności surowców krytycznych oraz badań naukowych w tej dziedzinie.
3.3. Komitet ma świadomość, że ocena ryzyka w dziedzinie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji musi zawsze odbywać się indywidualnie, z zachowaniem pełnej autonomii instytucji szkolnictwa wyższego oraz organizacji publicznych i prywatnych, które prowadzą działalność badawczo-innowacyjną. Jego zdaniem w przypadku indywidualnej oceny oprócz zagrożeń związanych ze współpracą międzynarodową w dziedzinie badań naukowych i innowacji należy również odpowiednio przeanalizować zagrożenia wynikające z braku współpracy.
3.4. EKES uważa, że do kompetencji Europejskiego Centrum Eksperckiego w dziedzinie Bezpieczeństwa Badań Naukowych powinno należeć jak najszybsze opracowanie wytycznych dotyczących międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji. Centrum powinno również:
a) organizować regularne spotkania koordynacyjne z pozostałymi 27 krajowymi ośrodkami wsparcia na rzecz bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji w celu zapewnienia jednolitej i skoordynowanej na szczeblu UE strategii działania w zakresie ograniczania ryzyka,
b) opracowywać i aktualizować, na własnej stronie internetowej, bazę danych wspierającą działania w zakresie należytej staranności prowadzone przez placówki badawczo-innowacyjne państw członkowskich, w podziale na sektory i kraje o krytycznym znaczeniu/problematyczne lub niepodzielające poglądów 3 , z którymi współpraca w dziedzinie badań naukowych i innowacji może nastręczać problemów związanych z ich bezpieczeństwem (taką jak np. TIM Dual Use 4 , Chinese Defence Universities Tracker ASPI 5 , Iran Watch 6 , wykazy zawarte w indeksie wolności akademickiej na świecie 7 oraz w opracowanym przez World Justice Project wskaźniku praworządności 8 itp.),
c) pełnić funkcję platformy gromadzącej i udostępniającej dokumentację dotyczącą należytej staranności i oceny ryzyka, tak aby wszystkie europejskie podmioty działające w obszarze badań naukowych i innowacji mogły korzystać z wiedzy zawartej w tej dokumentacji,
d) zgłaszać i udostępniać informacje o niepokojących sytuacjach w przypadkach, w których doszło do naruszenia bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji w państwach członkowskich,
e) w odniesieniu do każdej instytucji szkolnictwa wyższego oraz publicznych i prywatnych organizacji prowadzących działalność w zakresie badań naukowych i innowacji - mapować finansowanie otrzymywane od państw spoza UE,
f) odgrywać rolę platformy wiedzy przez przekazywanie informacji na temat doświadczeń zdobywanych zarówno w państwach członkowskich, jak i w innych krajach (również w dziedzinie cyberbezpieczeństwa) oraz uwypuklanie najlepszych praktyk, które należy rozważyć 9 ,
g) organizować szkolenia i kursy doszkalające w dziedzinie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji dla poszczególnych podmiotów,
h) dbać o to, aby podmioty działające w obszarze badań naukowych i innowacji regularnie uczestniczyły w kuźniach myśli, okrągłych stołach, seminariach itp. w celu zapewnienia wymiany pomysłów i praktyk w zakresie usprawniania badań naukowych i innowacji w UE.
3.5. EKES uważa, że zakres bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji powinien obejmować nie tylko cztery obszary technologii krytycznych dla bezpieczeństwa gospodarczego UE, ale również pozostałych sześć obszarów wymienionych w załączniku do zalecenia Komisji 10 : zaawansowana łączność i nawigacja oraz zaawansowane technologie cyfrowe, zaawansowane technologie detekcji, technologie kosmiczne i napędowe, technologie energetyczne, robotyka i systemy autonomiczne oraz zaawansowane materiały, technologie produkcji i recyklingu.
3.6. Komitet jest zdania, że współpraca międzynarodowa w dziedzinie badań naukowych i innowacji powinna opierać się na sprawiedliwej mobilności pracowników oraz na pełnej zgodności z Europejskim kodeksem postępowania w zakresie rzetelności badawczej 11 i deklaracją z Bonn o wolności badań naukowych 12 i zapewniać przy tym utrzymanie i dalsze podniesienie wysokich standardów badań naukowych i innowacji w Unii Europejskiej.
3.7. EKES zgadza się, że międzynarodowa współpraca studentów i profesorów spoza UE ma zasadnicze znaczenie dla poszerzania europejskiej wiedzy w zakresie badań naukowych i innowacji. Co się tyczy odpowiedzialnego umiędzynara- dawiania badań naukowych i innowacji, wszelka ocena ryzyka współpracy międzynarodowej (studentów, badaczy i profesorów) musi być zatem w głównej mierze zadaniem instytucji szkolnictwa wyższego oraz publicznych i prywatnych organizacji działających w obszarze badań naukowych i innowacji, które muszą unikać wszelkich form arbitralnej dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, pochodzenie religijne, przekonania polityczne, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną, warunki osobiste i społeczne.
3.8. EKES uważa, że w stosunkach z innymi krajami spoza UE należy zagwarantować bezpieczeństwo badań naukowych i innowacji przez przestrzeganie zasad wzajemności i przejrzystości, przy zapewnieniu normalnych równych warunków działania wszystkim podmiotom działającym w obszarze badań naukowych i innowacji oraz krajom zainteresowanym współpracą międzynarodową.
3.9. Komitet jest zdania, że autonomia badań naukowych i związane z nią kontakty z innymi organami (takimi jak ministerstwa, krajowe agencje bezpieczeństwa, organy wojskowe itp.) wymagają jasnego określenia zakresu odpowiedzialności i kompetencji w łańcuchu dowodzenia i kontroli, lecz muszą się również opierać na "zasadzie autonomii i wolności badań naukowych" oraz na "wolności w odpowiedzialności" dzięki skutecznej, efektywnej i przejrzystej samorządności podmiotów w tym sektorze.
3.10. EKES uważa, że należy dokładnie ocenić zagrożenia związane z umiędzynaradawianiem badań naukowych i innowacji w krajach spoza UE, w przypadku których badania cywilne nie są prowadzone oddzielnie od badań wojskowych.
3.11. Zdaniem EKES-u działania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji należy postrzegać jako interwencję zorganizowaną, a nie tymczasową interwencję nadzwyczajną.
3.12. Komitet uważa, że zwiększenie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji musi odbywać się poprzez ścisłą koordynację monitorowania i analizy bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zwiększenie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji doprowadzi do odpowiedniego wzmocnienia cyberbezpieczeństwa. Również w tym przypadku współpraca, którą należy podjąć w ramach wielopoziomowego zarządzania, umożliwi zapewnienie odpowiednich poziomów bezpieczeństwa, aby wzmocnić struktury informatyczne poszczególnych podmiotów działających w obszarze badań naukowych i innowacji (z wykorzystaniem metod, które będą zdaniem poszczególnych podmiotów bardziej adekwatne: sprzętu z certyfikatem cyberbezpieczeństwa, zasady zerowego zaufania oraz ochrony w głąb).
3.13. EKES uważa ponadto, że w dziedzinie bezpieczeństwa badań naukowych i innowacji należy również przewidzieć przedsięwzięcie środków ochronnych dla przedsiębiorstw prywatnych działających w dziesięciu sektorach technologii krytycznych i w sektorze produktów podwójnego zastosowania. W tym kontekście konieczne będą:
i) ochrona własności intelektualnej innowacji mogących gwarantować bezpieczeństwo narodowe, finansowanych z inwestycji w badania naukowe i innowacje; ii) objęcie przedsiębiorstw podlegających połączeniom i przejęciom w dziesięciu sektorach krytycznych i w sektorze produkcji podwójnego zastosowania monitorowaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Bruksela, dnia 10 lipca 2024 r
