SPIS TREŚCISTRESZCZENIE
WPROWADZENIE
KWESTIE ZWIĄZANE Z BRONIĄ JĄDROWĄ
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej
Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych
Jądrowe bezpieczeństwo fizyczne i powiązane kwestie
Systemy i inicjatywy w zakresie weryfikacji
Kwestie i aspekty regionalne
BROŃ CHEMICZNA
BROŃ BIOLOGICZNA
RAKIETY BALISTYCZNE
REZOLUCJA RADY BEZPIECZEŃSTWA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH NR 1540
BROŃ KONWENCJONALNA
Broń strzelecka i lekka
Miny przeciwpiechotne
SYSTEMY KONTROLI WYWOZU
Grupa Dostawców Jądrowych
Grupa Australijska
MTCR
Porozumienie z Wassenaar
POWSTAJĄCE TECHNOLOGIE
WSPÓŁPRACA Z OŚRODKAMI ANALITYCZNYMI I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI
DIALOG I WSPÓŁPRACA Z PAŃSTWAMI TRZECIMI
STRESZCZENIE
W 2022 r. międzynarodowy system nieproliferacji i rozbrojenia podlegał coraz większej presji. Pomimo że spotkania na forach wielostronnych znowu zaczęły się regularnie odbywać po dwóch latach przerwy spowodowanej pandemią COVID-19, nielegalna wojna napastnicza Rosji przeciwko Ukrainie - rażąco naruszająca prawo międzynarodowe i zasady Karty Narodów Zjednoczonych - jeszcze bardziej zmniejszyła zaufanie między podmiotami oraz miała bezpośredni i poważny wpływ na wszystkie instrumenty i mechanizmy. Rozpowszechniając dezinformację, stosując agresywną retorykę, blokując konsensus lub rezygnując ze zobowiązań do wdrożenia istniejących instrumentów - w zależności od przypadku - Rosja w znacznym stopniu przyczyniła się w 2022 r. do erozji międzynarodowych mechanizmów nieproliferacji i rozbrojenia, które muszą obecnie sprostać największym wyzwaniom od dziesięcioleci.
W obliczu tej złożonej i wymagającej sytuacji UE konsekwentnie stosowała zasady przewodnie określone w istniejących dokumentach strategicznych, takich jak globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE (dok. 10715/16), strategia UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (dok. 15708/03) lub nowe kierunki działania (dok. 17172/08), a mianowicie:
- skuteczny multilateralizm, zachowanie centralnej roli i propagowanie powszechnego charakteru światowego porządku nieproliferacji i rozbrojenia, za pośrednictwem działań dyplomatycznych i pomocy finansowej dla państw trzecich i organizacji międzynarodowych;
- ścisła współpraca z poszczególnymi państwami na rzecz wzmocnienia międzynarodowego reżimu nieproliferacji;
- zajmowanie się kwestiami związanymi z nieproliferacją podczas prowadzonych przez UE na szczeblu dwustronnym posiedzeń w ramach dialogu politycznego oraz dialogów dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia, jak również w drodze mniej formalnych kontaktów; oraz
- skuteczne i komplementarne wykorzystywanie wszystkich dostępnych instrumentów i zasobów finansowych z myślą o wsparciu celów polityki zagranicznej UE.
W 2022 r. - wraz z przyjęciem strategicznego kompasu na rzecz bezpieczeństwa i obrony z 21 marca (dok. 7371/22) - UE w jeszcze większym stopniu skoncentrowała swoje strategiczne podejście na kwestii nieproliferacji i rozbrojenia. W dokumencie tym UE i jej państwa członkowskie zobowiązują się między innymi do podtrzymywania, wspierania i dalszego rozwijania ram rozbrojenia, nieproliferacji i kontroli zbrojeń, z myślą o wyzwaniach globalnych i regionalnych, przy zastosowaniu skoordynowanego podejścia we współpracy z partnerami. W strategicznym kompasie wskazano wśród tych wyzwań programy jądrowe KRLD i Iranu; powtarzające się przypadki użycia broni chemicznej; opracowywanie i rozprzestrzenianie nowych zaawansowanych rakietowych pocisków balistycznych, pocisków manewrujących i hipersonicznych; rozbudowę arsenałów jądrowych Rosji i Chin; rosyjskie groźby jądrowe w kontekście inwazji na Ukrainę; oraz erozję struktury kontroli zbrojeń w Europie.
Przez cały 2022 r. UE wraz ze swoimi państwami członkowskimi i partnerami o podobnych poglądach broniła globalnego porządku nierozprzestrzeniania i rozbrojenia w odniesieniu do broni masowego rażenia (BMR). Zaledwie kilka dni po jej wybuchu UE potępiła rosyjską wojnę napastniczą i jej wpływ na Konferencję Rozbrojeniową. UE aktywnie uczestniczyła w negocjacjach dokumentu końcowego dziesiątej konferencji przeglądowej Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, na której nie udało się osiągnąć konsensusu z powodu jedynego sprzeciwu - sprzeciwu Rosji. UE przyczyniła się do sukcesu dziewiątej konferencji przeglądowej konwencji o zakazie broni biologicznej, uzgadniając dokument końcowy i decyzję o powołaniu grupy roboczej ekspertów, która ma - prócz innych kluczowych aspektów - opracować mechanizm przeglądu i oceny osiągnięć naukowych i technologicznych istotnych dla konwencji oraz wznowić prace nad weryfikacją.
Jeżeli chodzi o broń konwencjonalną, UE wniosła wkład w prace głównych forów wielostronnych mających na celu zapobieganie nielegalnemu handlowi tą bronią i ograniczanie go (Traktat o handlu bronią, program działania Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz zapobiegania nielegalnemu handlowi BSiL, zwalczania i eliminowania go, konwencja o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych). Kontynuowała realizację projektów budowania zdolności w zakresie bezpieczeństwa fizycznego, zarządzania zapasami, znakowania, rejestrowania lub śledzenia w kilku regionach świata. Przede wszystkim w 2022 r. UE utrzymywała współpracę z Ukrainą w zakresie zagrożeń wynikających z przenikania BSiL i nielegalnego handlu nią.
UE nadal zdecydowanie broniła wielostronnych systemów kontroli eksportu jako jednego z kluczowych elementów walki z proliferacją i uczestniczyła w międzynarodowych wysiłkach na rzecz zarządzania powstającymi technologiami, które mogą mieć wpływ na rozbrojenie. We wszystkich tych obszarach prac UE utrzymywała stały dialog z państwami trzecimi i ściśle współpracowała ze społeczeństwem obywatelskim. W dalszym ciągu propagowała również priorytety przekrojowe, takie jak wspieranie i promowanie równouprawnienia płci oraz wzmocnienia pozycji kobiet w całej dziedzinie nieproliferacji i rozbrojenia.
WPROWADZENIE
Niniejsze sprawozdanie opisuje postępy poczynione w 2022 r. w realizacji strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, przyjętej przez Radę Europejską w grudniu 2003 r. (dok. 15708/03), uzupełnionej "Nowymi kierunkami działań Unii Europejskiej na rzecz zwalczania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia i systemów jej przenoszenia", zatwierdzonymi przez Radę 8-9 grudnia 2008 r. (dok. 17172/08). Aby dać pełny obraz, poruszono również inne aspekty dotyczące broni konwencjonalnej.
Sprawozdanie nie ma charakteru wyczerpującego i koncentruje się na najważniejszych kwestiach.
Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), pod kierownictwem Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, aktywnie przyczynia się do tych wspólnych wysiłków wraz z państwami członkowskimi i Komisją Europejską. Specjalna wysłannik UE ds. nieproliferacji i rozbrojenia oraz jej zespół współpracuje z państwami trzecimi, organizacjami międzynarodowymi i społeczeństwem obywatelskim, aby zmniejszyć światowe zapasy broni, zapobiec przenikaniu jej do przestępców i terrorystów oraz uregulować opracowywanie stosowanych w broni nowych czynników i technologii.
Działająca w Radzie Grupa Robocza ds. Nieproliferacji i Wywozu Broni - zarówno w podgrupie ds. rozbrojenia i nieproliferacji (CONOP), jak i ds. wywozu broni konwencjonalnej (COARM) - odgrywa kluczową rolę w koordynowaniu stanowisk UE, utrzymaniu umów międzynarodowych i wspieraniu wysiłków na rzecz nieproliferacji i rozbrojenia. Delegatury UE w Wiedniu, Genewie i Nowym Jorku reprezentują UE na forach zajmujących się nieproliferacją i rozbrojeniem, przygotowują i koordynują dziesiątki oświadczeń UE oraz organizują wydarzenia towarzyszące propagujące cele UE, przyczyniając się do kształtowania polityki.
KWESTIE ZWIĄZANE Z BRONIĄ JĄDROWĄ
W 2022 r. UE nadal była w pełni zaangażowana w realizację swoich wieloletnich celów w dziedzinie rozbrojenia jądrowego i nierozprzestrzeniania broni jądrowej, obejmujących upowszechnienie oraz całkowite, pełne i skuteczne wdrożenie Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT), wejście w życie i upowszechnienie Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT), a także natychmiastowe rozpoczęcie i szybkie zakończenie na Konferencji Rozbrojeniowej negocjacji w sprawie Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych. Jednym z priorytetów pozostawało również ustanowienie na Bliskim Wschodzie strefy wolnej od broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Ponadto UE zdecydowanie wsparła prace grupy roboczej I Komisji ONZ ds. Rozbrojenia dotyczące kwestii jądrowych.
Zachowanie Rosji w kontekście agresji wobec Ukrainy, stanowiące poważne naruszenie prawa międzynarodowego, w tym gwarancji bezpieczeństwa udzielonych Ukrainie w ramach memorandum budapeszteńskiego z 1994 r., poważnie wpłynęło na wielostronne prace w tej dziedzinie, w tym na rozbrojenie, nieproliferację i pokojowe zastosowania. UE i jej państwa członkowskie, we współpracy z partnerami o podobnych poglądach, potępiły tworzone przez Rosję zagrożenia jądrowe, dezinformację i rażące lekceważenie bezpieczeństwa i ochrony w obiektach jądrowych na Ukrainie i wokół nich, a także współpracowały z resztą społeczności międzynarodowej, by zachować i dalej konsolidować międzynarodowy system w tej dziedzinie. UE potępiła również zmianę statusu Białorusi jako kraju niejądrowego jako kolejne niepokojące zjawisko, które przyczynia się do niedopuszczalnych prób ponownego zdefiniowania opartego na zasadach europejskiego porządku bezpieczeństwa.
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) pozostaje dla UE zasadniczym elementem światowego systemu nieproliferacji, podstawowym fundamentem realizacji rozbrojenia jądrowego zgodnie z art. VI NPT oraz istotnym elementem dalszego rozwijania zastosowań energii jądrowej do celów pokojowych zgodnie z art. IV NPT. Wszystkie państwa członkowskie UE są państwami stronami NPT.
1-26 sierpnia 2022 r. w Nowym Jorku odbyła się 10. konferencja przeglądowa NPT, trzykrotnie przekładana z powodu pandemii COVID-19. UE aktywnie uczestniczyła w konferencji przeglądowej, wydając sześć oświadczeń, brała udział w negocjacjach na forum trzech głównych komitetów, koordynowała działania swoich państw członkowskich, przedkładała dokumenty robocze 1 i organizowała wydarzenia towarzyszące 2 służące realizacji celów politycznych zawartych w konkluzjach Rady w sprawie 10. konferencji przeglądowej stron Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT), zatwierdzonych 15 listopada 2021 r. Obejmują one zobowiązanie do przyspieszenia rozbrojenia jądrowego zgodnie z art. VI NPT, do wspierania zintensyfikowanego dialogu propagującego dalsze postępy w rozbrojeniu, korzyści płynące z konkretnych prac nad zmniejszeniem ryzyka strategicznego i jądrowego, wartość wielostronnej współpracy na rzecz postępów w weryfikacji rozbrojenia jądrowego oraz natychmiastowe rozpoczęcie i szybkie zakończenie negocjacji w ramach Konferencji Rozbrojeniowej w sprawie Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych
jądrowych urządzeń wybuchowych. Ponadto UE potępiła rażące naruszenie przez Rosję memorandum budapeszteńskiego, lekkomyślne groźby użycia broni jądrowej i inne nieodpowiedzialne działania przeciwko bezpieczeństwu jądrowemu i jądrowemu bezpieczeństwu fizycznemu na Ukrainie, w szczególności nielegalne zajęcie elektrowni jądrowej w Zaporożu, jako zagrażające NPT.
Pomimo wysiłków UE i jej państw członkowskich, partnerów o podobnych poglądach i innych państw stron, które zaangażowały się w merytoryczne dyskusje w celu potwierdzenia znaczenia Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, dokonania przeglądu jego wdrażania i określenia przyszłych działań, nie można było przyjąć ostatecznego dokumentu ze względu na jedyny sprzeciw - sprzeciw Rosji - dotyczący odniesień w tekście do ukraińskiej elektrowni jądrowej w Zapo- rożu. Uzgodniono, że następna konferencja przeglądowa NPT odbędzie się w 2026 r. w Nowym Jorku, sesje Komitetu Przygotowawczego będą miały miejsce w 2023 r. w Wiedniu, w 2024 r. w Genewie i w 2025 r. w Nowym Jorku oraz powołana zostanie grupa robocza ds. dalszego wzmocnienia procesu przeglądu.
Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
UE przywiązuje wielką wagę do technicznych, niezależnych i bezstronnych prac Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) w ramach całego jej mandatu, obejmujących zarówno nierozprzestrzenianie broni jądrowej, jak i pokojowe zastosowania technologii jądrowej. UE wspiera MAEA i jej państwa członkowskie na wiele sposobów. UE i jej państwa członkowskie zapewniają wsparcie polityczne, lecz należą także do największych darczyńców Agencji, w tym jej Funduszu Współpracy Technicznej. Ponadto od 2003 r. UE wsparła działania MAEA kwotą ponad 60 mln EUR, przyjmując osiem kolejnych stosownych decyzji Rady. Ostatnia z nich, obecnie obowiązująca, to decyzja Rady (WPZiB) 2020/1656 3 z dnia 6 listopada 2020 r. w sprawie wspierania przez Unię działań MAEA w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego oraz w ramach wdrażania strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia ("MAEA VIII"). Obejmuje ona znaczne wsparcie finansowe dla programu stypendialnego MAEA im. Marii Skłodowskiej-Curie, którego celem jest zachęcanie młodych kobiet do studiowania i pracy w dziedzinie nauk i technologii jądrowych, bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, nierozprzestrzeniania broni jądrowej oraz prawa atomowego.
W 2022 r. ze względu na poważny wpływ rosyjskiej agresji wobec Ukrainy na bezpieczeństwo jądrowe i jądrowe bezpieczeństwo fizyczne przesunięto 2,2 mln EUR z budżetu przewidzianego w decyzji (WPZiB) 2020/1656 na Pomoc dla Ukrainy w zapewnianiu utrzymywania jej systemu jądrowego bezpieczeństwa fizycznego 4 .
System zabezpieczeń MAEA jest jednym z podstawowych elementów systemu nierozprzestrzeniania broni jądrowej, a działania weryfikacyjne Agencji odgrywają ogromnie ważną rolę w realizacji NPT. UE popiera wzmocnienie systemu zabezpieczeń MAEA i nadal jest zdania, że umowy o zabezpieczeniach wszechstronnych wraz z protokołem dodatkowym stanowią obecny standard weryfikacji w ramach NPT; nadal wzywa również do powszechnego przystępowania do nich. W 2022 r. działania informacyjne skierowane do państw trzecich koncentrowały się na propagowaniu upowszechnienia umowy o zabezpieczeniach wszechstronnych i protokołu dodatkowego do niej, a także zmienionego protokołu w sprawie małych ilości (SQP).
Ścisła współpraca między Euratomem a MAEA w oparciu o porozumienie MAEA/EURATOM z 1973 r. umożliwia wdrożenie w Europie skutecznych i wydajnych zabezpieczeń.
UE aktywnie wspiera system zabezpieczeń MAEA, w tym zapewnia wsparcie finansowe dla sieci laboratoriów analitycznych MAEA, a także aktywnie wspiera promowanie krajowego systemu ewidencji i kontroli materiałów jądrowych (SSAC) w krajach partnerskich. Europejskie Stowarzyszenie Badań i Rozwoju w Dziedzinie Zabezpieczeń (ESARDA), prowadzone przez Komisję Europejską, również kontynuuje swoje działania informacyjne na arenie międzynarodowej poprzez protokoły ustaleń z Afrykańską Komisją ds. Energii Jądrowej (AFCONE) i z Siecią Regionu Azji i Pacyfiku w zakresie Zabezpieczeń w ścisłej współpracy z Instytutem Zarządzania Materiałami Jądrowymi. W tych ramach finansowany jest duży projekt szkoleniowo-edukacyjny w dziedzinie zabezpieczeń jądrowych w ramach europejskiej sieci kształcenia jądrowego (ENEN), w tym pierwszy w historii akademicki program podyplomowy w zakresie zabezpieczeń jądrowych - we współpracy z MAEA. W 2022 r. uruchomiono nowy ambitny program UE mający na celu zwiększenie zabezpieczeń jądrowych w Afryce, we współpracy z AFCONE i Finlandią.
W latach 2021-2027 w ramach Instrumentu Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego UE przeznaczyła 300 mln EUR na promowanie bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej oraz stosowania sprawnych i skutecznych zabezpieczeń w państwach trzecich, w tym w regionie Azji Środkowej.
Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) i MAEA kontynuowały wdrażanie "Praktycznych uzgodnień w sprawie współpracy w zakresie zastosowania technologii jądrowych", podpisanych 15 lutego 2017 r., mających na celu rozwijanie wspólnych działań i unikanie powielania wysiłków m.in. w dziedzinach takich jak gleboznawstwo, zastosowania medyczne, oceanografia, dane jądrowe i materiały referencyjne, bezpieczeństwo żywności, obserwacja Ziemi i monitoring środowiska.
UE i jej państwa członkowskie nadal zdecydowanie popierają program współpracy technicznej MAEA, w tym poprzez znaczne wkłady na rzecz Funduszu Współpracy Technicznej i inicjatywy na rzecz pokojowego wykorzystania technologii jądrowej, które są ważnymi narzędziami umożliwiającymi bezpieczne, pewne i pokojowe wykorzystanie technologii jądrowej oraz realizację celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.
UE i MAEA regularnie organizują doroczne posiedzenia urzędników wysokiego szczebla w celu dokonania przeglądu szeroko zakrojonej współpracy i dalszego jej zaplanowania. Choć doroczne posiedzenia w 2020 r. i 2021 r. nie mogły się odbyć ze względu na pandemię, UE i MAEA utrzymywały ścisły kontakt, a 15 marca 2022 r. w Wiedniu odbyło się posiedzenie urzędników wysokiego szczebla.
Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych
Wejście w życie i upowszechnienie Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) są kluczowymi celami strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. Wszystkie państwa członkowskie UE wykazały swoje zaangażowanie na rzecz traktatu przez jego ratyfikowanie i dążenie do osiągnięcia jego podstawowych celów jeszcze przed jego wejściem w życie. CTBT jest silnym środkiem budowy zaufania i bezpieczeństwa, przyczyniającym się zarówno do rozbrojenia jądrowego, jak i do nieproliferacji.
W 2022 r. UE angażowała się w działania dyplomatyczne wspierające CTBT i w oświadczeniach wygłaszanych na odnośnych forach, a także w ramach stosunków dwustronnych z odpowiednimi państwami wymienionymi w załączniku II i nieobjętymi tym załącznikiem UE wielokrotnie apelowała o ratyfikowanie traktatu, także podczas spotkania grupy przyjaciół CTBT w Nowym Jorku we wrześniu 2022 r. Propagowanie wejścia w życie CTBT było jednym z działań w ramach planu Sekretarza Generalnego ONZ "Zabezpieczenie naszej wspólnej przyszłości: plan rozbrojenia" (ang. "Securing our Common Future: an Agenda for Disarmament"), który UE postanowiła wspierać.
UE konsekwentnie propaguje korzyści z CTBT i wkład, jaki wnosi on w zapewnianie pokoju, bezpieczeństwa, rozbrojenia i nieproliferacji, także poprzez jego zastosowania cywilne. W 2022 r. UE kontynuowała zdecydowane polityczne i finansowe zaangażowanie na rzecz traktatu i CTBTO poprzez wdrożenie decyzji Rady (WPZiB) 2020/901 w sprawie wspierania przez Unię działań Komisji Przygotowawczej Organizacji do spraw Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (CTBTO) w celu zwiększenia jej zdolności w zakresie monitorowania i kontroli oraz w ramach realizacji strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia 5 . Wsparcie finansowe UE na rzecz CTBT pomogło w utrzymaniu i wzmocnieniu międzynarodowego systemu monitoringu poprzez udzielanie wsparcia technicznego, budowanie zdolności i ułatwianie udziału ekspertów w posiedzeniach CTBTO, w szczególności na rzecz krajów rozwijających się. UE aktywnie uczestniczyła w posiedzeniach Komisji Przygotowawczej CTBTO oraz jej grup roboczych A i B.
Jądrowe bezpieczeństwo fizyczne i powiązane kwestie
UE podkreśla potrzebę dalszego wzmacniania jądrowego bezpieczeństwa fizycznego na całym świecie, aby zapobiegać terroryzmowi jądrowemu i ułatwiać pokojowe wykorzystywanie technologii jądrowej. UE nadal w pełni popiera wyniki międzynarodowej konferencji poświęconej jądrowemu bezpieczeństwu fizycznemu (ICONS 2020), która odbyła się w lutym 2020 r. W oświadczeniu ministerialnym będącym wynikiem konferencji przypomina się o zobowiązaniu na rzecz utrzymania i wzmacniania skutecznego i kompleksowego jądrowego bezpieczeństwa fizycznego wszystkich jądrowych i innych materiałów i obiektów promieniotwórczych, a także uznaje się centralną rolę MAEA w ułatwianiu i koordynowaniu międzynarodowej współpracy w dziedzinie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. UE rozpoczęła przygotowania do następnego posiedzenia ICONS, które odbędzie się w maju 2024 r.
UE z całą stanowczością potępiła, w wielu oświadczeniach, podczas posiedzeń Konferencji Ogólnej MAEA i Rady Zarządzających niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną agresję Rosji wobec Ukrainy, która stanowi poważne i bezpośrednie zagrożenie dla działań weryfikacyjnych w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego oraz weryfikacji zabezpieczeń materiałów jądrowych w Ukrainie. UE wspierała działania dyplomatyczne dyrektora generalnego MAEA mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego ukraińskich obiektów jądrowych oraz stałą obecność misji wsparcia i pomocy MAEA we wszystkich ukraińskich elektrowniach jądrowych, do których to misji UE wniosła wkład finansowy.
UE pomagała Ukrainie zarówno w ramach współpracy dwustronnej, jak i za pośrednictwem MAEA. Od początku wojny UE jest jednym z głównych darczyńców Ukrainy, przekazała jej prawie 53 mln EUR pomocy na bezpieczeństwo jądrowe i jądrowe bezpieczeństwo fizyczne, z czego 5,6 mln EUR za pośrednictwem MAEA, w tym 2,2 mln EUR w wyniku zmiany decyzji (WPZiB) 2020/1656.
W 2022 r. w ramach Europejskiego Instrumentu Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego (INSC) na Ukrainę przeznaczono 13 mln EUR, a także dodatkowe 3,4 mln EUR dla MAEA w celu wsparcia między innymi rozmieszczenia personelu MAEA w głównych obiektach jądrowych w tym kraju, pomocy dwustronnej w celu przywrócenia zdolności w zakresie monitorowania i analiz, a także odnowienia finansowania wspólnego biura wsparcia w Kijowie. Ponadto UE jest obecnie największym darczyńcą rachunku do celów międzynarodowej współpracy w Czarnobylu (ICCA), którego celem jest odbudowa infrastruktury związanej z bezpieczeństwem jądrowym.
UE jest zdania, że ważne jest, by wszystkie państwa przystąpiły do kluczowych instrumentów bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, takich jak zmieniona Konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych (A/CPPNM) 6 , Międzynarodowa konwencja w sprawie zwalczaniu aktów terroryzmu jądrowego (ICSANT), Konwencja bezpieczeństwa jądrowego (CNS) 7 lub Wspólna konwencja bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi (JC) 8 . UE będzie nadal wspierać państwa w ich wysiłkach na rzecz pełnego wdrożenia tych konwencji.
UE w znacznym stopniu przyczyniła się do osiągnięcia porozumienia w sprawie dokumentu końcowego posiedzenia przeglądowego A/CPPNM, przyjętego pomimo trudnej sytuacji politycznej w marcu 2022 r. Z zadowoleniem przyjęła ten dokument. Poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego wynikające z agresji Rosji wobec Ukrainy zostały uwzględnione w odrębnym dokumencie zainicjowanym przez UE, który spotkał się z szerokim poparciem państw stron.
W 2022 r. UE nadal wspierała upowszechnianie i skuteczne wdrażanie ICSANT na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2018/1939 9 , realizowanej przez Biuro ONZ ds. Przeciwdziałania Terroryzmowi (UNOCT) i Biuro ONZ ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC). Wspomniana decyzja ma zwiększyć liczbę państw, które przystąpiły do ICSANT, zwiększyć wśród krajowych polityków i decydentów wiedzę na temat ICSANT, a także zbudować potencjał po to, by przyczynić się do poprawy przepisów krajowych i wzmocnić zdolność podmiotów krajowych, w tym urzędników wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych do prowadzenia dochodzeń, ścigania i orzekania w sprawach dotyczących terroryzmu jądrowego. Wraz z Kanadą i UNODC UE finansowała 20. rocznicę ICSANT w Wiedniu 12 grudnia 2022 r.
UE w dalszym ciągu wspierała globalną inicjatywę na rzecz zwalczania terroryzmu jądrowego (GICNT) i jej misję polegającą na wzmacnianiu globalnych zdolności w zakresie zapobiegania terroryzmowi jądrowemu, wykrywania go i reagowania na to zjawisko. UE i jej państwa członkowskie są aktywnie zaangażowane w prace inicjatywy GICNT we wszystkich obszarach: wykrywanie materiałów promieniotwórczych, forensyka jądrowa oraz reagowanie i łagodzenie skutków.
UE podpisała w 2013 r. z MAEA praktyczne ustalenia w sprawie współpracy w kwestiach technicznych związanych z jądrowym bezpieczeństwem fizycznym, które mają na celu m.in. zwiększenie koordynacji działań szkoleniowych i budowania zdolności w celu propagowania i wdrażania zrównoważonych praktyk kultury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. Europejski Ośrodek Szkoleń w zakresie Jądrowego Bezpieczeństwa Fizycznego zajmujący się wykrywaniem nielegalnych działań z użyciem materiałów jądrowych i innych materiałów promieniotwórczych oraz reagowaniem na takie działania (EUSECTRA) od 2013 r. jest w pełni operacyjny i działa na rzecz państw członkowskich Unii Europejskiej i krajów partnerskich, w tym kilku członków GICNT. Ośrodek jest również wykorzystywany do przeprowadzania ćwiczeń praktycznych dotyczących głównie przeciwdziałania przemytowi materiałów jądrowych, a także do działań z forensyki jądrowej w celu oznaczenia przechwyconych materiałów jądrowych. Komisja Europejska nadal odgrywa także ważną rolę w ramach Grupy Roboczej ds. Monitorowania Granic w odniesieniu do jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. Współprzewodniczy zarówno tej grupie, jak i jej dwóm podgrupom zajmującym się technologiami służącymi do wykrywania oraz budowaniem zdolności.
Systemy i inicjatywy w zakresie weryfikacji
UE uważa, że dalszy rozwój wielostronnych zdolności w zakresie weryfikacji rozbrojenia jądrowego mógłby pomóc w osiągnięciu rozbrojenia i zapewnieniu świata bez broni jądrowej. W tym kontekście UE i jej państwa członkowskie w pełni poparły utworzenie grupy ekspertów rządowych ONZ ds. weryfikacji rozbrojenia jądrowego, a także decyzję o kontynuowaniu jej prac w latach 2022 i 2023, by zorganizować sesje, które nie mogły się odbyć ze względu na pandemię COVID-19. UE nadal uczestniczyła w międzynarodowym partnerstwie na rzecz weryfikacji rozbrojenia jądrowego (IPNDV), w ramach którego zorganizowano w Brukseli 27-29 czerwca 2022 r. pierwsze fizyczne posiedzenie w ciągu ponad dwóch lat, tj. ćwiczenie symulacyjne JUNEX 22.5-9 grudnia 2022 r. odbyło się posiedzenie plenarne IPNDV w Sydney (Australia), na którym partnerzy ocenili postępy poczynione w trzecim etapie prac, skupili się na ocenie koncepcji weryfikacji za pomocą zastosowań opartych na scenariuszach oraz identyfikacji i ocenie technologii służących realizacji celów weryfikacji.
Kwestie i aspekty regionalne
Iran/JCPOA
Pomimo politycznego wsparcia ze strony państw członkowskich UE i intensywnych międzynarodowych wysiłków dyplomatycznych na rzecz przywrócenia pełnej realizacji Wspólnego kompleksowego planu działania (JCPOA), w tym negocjacji w Wiedniu, wspieranych przez Wysokiego Przedstawiciela UE jako koordynatora wspólnej komisji JCPOA, w 2022 r. nie udało się osiągnąć porozumienia. Kolejne sprawozdania MAEA udokumentowały alarmujące przyspieszenie irańskiego programu jądrowego, poważnie odbiegające od zobowiązań podjętych w ramach JCPOA, w szczególności w odniesieniu do zwiększenia zdolności w zakresie wzbogacania paliwa jądrowego i produkcji uranu wysoko wzbogaconego. Jeżeli chodzi o nierozstrzygnięte kwestie dotyczące zabezpieczeń (cząsteczki uranu zidentyfikowane w trzech niezgłoszonych lokalizacjach), Rada Zarządzających MAEA przyjęła rezolucje 8 czerwca i 17 listopada 2022 r. wzywające Iran do współpracy z Agencją.
Jednocześnie UE nadal wspierała również długoterminową misję MAEA polegającą na weryfikowaniu i monitorowaniu zobowiązań Iranu związanych z kwestiami jądrowymi. UE nadal współpracowała z Iranem w zakresie cywilnych zastosowań energii jądrowej na mocy załącznika III do JCPOA w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego. Współpraca ta obejmuje wsparcie dla irańskiego organu regulacji ds. bezpieczeństwa jądrowego (INRA), testy wytrzymałościowe elektrowni jądrowej Buszehr oraz dostawę sprzętu dla irańskiego centrum bezpieczeństwa jądrowego INRA. Operacyjny pozostaje utworzony na mocy JPCOA kanał dostaw, który dokonuje przeglądu transferów produktów jądrowych lub produktów podwójnego zastosowania do Iranu.
W konkluzjach Rady z 12 grudnia 2022 r. UE potwierdziła swoje zaangażowanie na rzecz pełnego i skutecznego wdrożenia przywróconego JCPOA i stałe poparcie dla tego procesu, a także wezwała wszystkie państwa do wsparcia wdrażania rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 2231 (2015). Wysoki Przedstawiciel UE działający w charakterze koordynatora JCPOA jest nadal w pełni zaangażowany na rzecz współdziałania ze społecznością międzynarodową w celu utrzymania JCPOA i zapewnienia jego pełnego wdrożenia.
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRLD)
W 2022 r. UE podkreślała, że każdy przypadek z bezprecedensowej liczby rakietowych pocisków balistycznych wystrzelonych przez KRLD stanowił rażące naruszenie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ i oznaczał poważne zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa w regionie i na świecie. W oświadczeniach wydanych w imieniu UE w kwietniu i listopadzie Wysoki Przedstawiciel potępił wznowienie wystrzeliwania przez KRLD międzykontynentalnych rakietowych pocisków balistycznych. W oświadczeniach UE wyrażono również solidarność z Republiką Korei i Japonią w obliczu wystrzeliwania przez KRLD nowych i starszych rodzajów pocisków balistycznych krótkiego zasięgu oraz stwierdzono, że niektóre z nich mogą być wykorzystywane do przenoszenia głowic jądrowych. UE wyraźnie stwierdziła, że takie działania, w tym dalsze eksploatowanie elektrowni jądrowych KRLD, nigdy nie zostaną uznane za uzasadnione. UE podkreślała, że jedynym sposobem na osiągnięcie trwałego pokoju i bezpieczeństwa jest podjęcie przez KRLD działań mających na celu wywiązanie się z obowiązku zrezygnowania z wszelkiej broni jądrowej, innej broni masowego rażenia, programów dotyczących rakietowych pocisków balistycznych i istniejących programów jądrowych, w sposób kompletny, weryfikowalny i nieodwracalny, oraz zaprzestanie wszelkich powiązanych działań.
Państwa członkowskie UE nadal zachęcały wszystkich członków Organizacji Narodów Zjednoczonych, zwłaszcza członków Rady Bezpieczeństwa, do nakłaniania KRLD do zmiany kursu, podkreślając, że najskuteczniejszym instrumentem do osiągnięcia tego celu jest pełne wdrożenie sankcji Rady Bezpieczeństwa ONZ. Jako że Rada Bezpieczeństwa w dalszym ciągu nie podjęła działań, UE zintensyfikowała konsultacje z partnerami na temat innych sposobów ograniczenia przepływu do KRLD środków finansowych, wiedzy i komponentów, które mogłyby zostać wykorzystane do wspierania jej programów dotyczących nielegalnej broni. W tym duchu w kwietniu i grudniu UE przyjęła dodatkowe środki ograniczające wobec osób fizycznych i podmiotów z KRLD. Do grupy 80 osób fizycznych i 75 podmiotów objętych sankcjami Rady Bezpieczeństwa ONZ dodano 73 osoby i 17 podmiotów objętych unijnymi środkami ograniczającymi.
UE w pełni wykorzystała możliwości, które dały jej międzynarodowe fora ds. nieproliferacji, i wezwała KRLD jako państwo niedysponujące bronią jądrową do natychmiastowego powrotu do pełnego przestrzegania NPT oraz umowy z MAEA o zabezpieczeniach wszechstronnych, do wprowadzenia w życie protokołu dodatkowego oraz podpisania i ratyfikowania Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych. UE nadal podkreślała, że sytuację można rozwiązać jedynie za pomocą środków pokojowych. UE wezwała KRLD do wznowienia dialogu z głównymi stronami i potwierdziła swoją gotowość do wspierania lub ułatwiania nowego procesu dyplomatycznego mającego na celu pełną, weryfikowalną i nieodwracalną denuklearyzację Półwyspu Koreańskiego.
Strefa na Bliskim Wschodzie wolna od broni jądrowej i innych rodzajów broni masowego rażenia
UE, która zobowiązała się do wdrożenia rezolucji w sprawie Bliskiego Wschodu przyjętej na konferencji przeglądowej NPT w 1995 r., z zadowoleniem przyjęła wynik trzeciej konferencji ONZ w sprawie ustanowienia na Bliskim Wschodzie strefy wolnej od broni jądrowej i innych rodzajów broni masowego rażenia, która odbyła się w Nowym Jorku 14-18 listopada 2022 r.
Decyzją Rady (WPZiB) 2019/938 10 z dnia 6 czerwca 2019 r. w sprawie wsparcia procesu budowy zaufania prowadzącego do ustanowienia na Bliskim Wschodzie strefy wolnej od broni jądrowej i wszelkich innych rodzajów broni masowego rażenia, dobrowolnie uzgodnionej przez wszystkie państwa w regionie, UE wspierała w 2022 r. projekt UNIDIR dotyczący bliskowschodniej strefy wolnej od broni masowego rażenia, mający na celu wypełnienie istotnej luki badawczej dotyczącej ewolucji tej kwestii w miarę upływu czasu, budowania zdolności analitycznych do wspierania nowego myślenia o kwestiach bezpieczeństwa regionalnego i strefy, gromadzenia pomysłów i opracowywania nowych propozycji dotyczących dalszych działań, a także wspierania inkluzywnego dialogu między ekspertami i decydentami politycznymi na temat kwestii bezpieczeństwa regionalnego i strefy. Do końca roku UE rozpoczęła dyskusje na temat drugiego etapu projektu, którego celem jest dalsze wspieranie strefy po 2022 r.
BROŃ CHEMICZNA
29 kwietnia 2022 r. przypadała 25. rocznica wejścia w życie Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów (CWC). W oświadczeniu wydanym z tej okazji w imieniu UE Wysoki Przedstawiciel przypomniał, że niezależnie od miejsca, czasu i okoliczności użycie broni chemicznej stanowi naruszenie prawa międzynarodowego i może być uznane za najpoważniejszą zbrodnię wagi międzynarodowej - zbrodnię wojenną i zbrodnię przeciwko ludzkości.
Przez cały 2022 r. UE nadal była w pełni zaangażowana w przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu broni chemicznej i wspieranie walki z bezkarnością za stosowanie broni chemicznej. UE utrzymała swoje zdecydowane polityczne, dyplomatyczne i dobrowolne wsparcie finansowe dla Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW), organu wykonawczego CWC. Poparcie wyrażono w oświadczeniach, démarche i dobrowolnych wkładach finansowych w drodze decyzji Rady. Dobrowolne wkłady finansowe pomogły sfinansować podstawowe działania OPCW, w szczególności w zakresie weryfikacji i budowania zdolności, operacji OPCW poprzez dostarczanie obrazów satelitarnych, a także aktualizacji zdolności OPCW w zakresie cyberbezpieczeństwa i ochrony informacji. UE i jej państwa członkowskie pozostały największymi dobrowolnymi darczyńcami finansowymi wspierającymi utworzenie nowego laboratorium OPCW - Centrum Chemii i Technologii.
14 listopada 2022 r. Unia nałożyła kolejne środki ograniczające związane z otruciem Aleksieja Nawalnego i produkcją systemów przenoszenia broni chemicznej w Syrii 11 . Do końca 2022 r. środki w ramach unijnego systemu sankcji dotyczącego broni chemicznej objęły łącznie 25 osób i trzy podmioty.
W kontekście OPCW, w ramach agresji na Ukrainę, Rosja uczestniczyła w kampanii dezinformacyjnej i kontrolowanej przez państwo kampanii propagandowej, rozpowszechniając niepoparte argumentami i bezzasadne zarzuty wobec Ukrainy i innych dotyczące programów broni chemicznej. Przeciwdziałając rosyjskiej dezinformacji, UE przypomniała w swoich oświadczeniach, że powszechnie wiadomo, że Ukraina jest odpowiedzialnym członkiem konwencji o zakazie broni chemicznej i w pełni przestrzega tej konwencji.
BROŃ BIOLOGICZNA
1 UE przedłożyła na konferencji przeglądowej dwa dokumenty robocze: "Priorytety Unii Europejskiej na 10. konferencję przeglądową stron Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej" oraz "Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych na 10. konferencję przeglądową stron Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej".
2 UE zorganizowała lub współorganizowała następujące wydarzenia towarzyszące: "Wzmocnienie globalnego porządku jądrowego bezpieczeństwa fizycznego: upowszechnienie Międzynarodowej konwencji w sprawie zwalczania aktów terroryzmu jądrowego (ICSANT)" wraz z Biurem Narodów Zjednoczonych ds. Przeciwdziałania Terroryzmowi (UNOCT); "Wsparcie Unii Europejskiej dla Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) i jego organizacji"; "Zabezpieczenia w ramach uzgodnień regionalnych"; oraz "Wizje strefy wolnej od broni masowego rażenia na Bliskim Wschodzie: rys historyczny, czynniki i tematy" wraz z Instytutem ONZ ds. Badań nad Rozbrojeniem (UNIDIR).
3 Dz.U. L 372I z 9.11.2020, s. 4.
4 Dz.U. L 257 z 5.10.2022, s. 10.
5 Dz.U. L 207 z 30.6.2020, s. 15.
6 Wszystkie państwa członkowskie UE są stronami A/CPPNM.
7 Wszystkie państwa członkowskie UE są stronami CNS.
8 Wszystkie państwa członkowskie UE są stronami JC.
9 Dz.U. L 314 z 11.12.2018, s. 41.
10 Dz.U. L 149 z 7.6.2019, s. 63.
11 Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) 2022/2228 z dnia 14 listopada 2022 r. wykonujące rozporządzenie (UE) 2018/1542 w sprawie środków ograniczających proliferację i stosowanie broni chemicznej (Dz.U. L 293I z 14.11.2022, s. 1).
12 Została przyjęta przez Radę 17 stycznia 2023 r. jako decyzja Rady (WPZiB) 2023/124 (Dz.U. L 16 z 18.1.2023, s. 36).
13 Oświadczenie UE na 21. doroczne posiedzenie zwyczajne haskiego kodeksu postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) wydane 30 maja 2022 r.
14 UE łączy siły w walce z rozprzestrzenianiem rakiet balistycznych.
15 Dz.U. L 293 z 20.11.2018, s. 11.
16 Dz.U. L 318 z 10.12.2019, s. 147.
17 Dz.U. L 312 z 3.12.2019, s. 42.
18 Dz.U. L 330 z 20.12.2019, s. 53. przeciwko nielegalnemu handlowi bronią palną. Ponadto skuteczne podejście oparte na regionalnym planie działania na Bałkanach Zachodnich stało się wzorem działania dla innych regionalnych inicjatyw w zakresie kontroli broni konwencjonalnej.
19 Dz.U. L 58 z 19.2.2021, s. 41.
20 UE jest uczestnikiem Grupy Australijskiej i stałym obserwatorem w Komitecie Zanggera. Komisja Europejska jest obserwatorem w Grupie Dostawców Jądrowych. Jednocześnie we wszystkich pięciu systemach kontroli wywozu UE zapewnia polityczną koordynację stanowisk uczestniczących w nich państw członkowskich Unii, na przykład w celu składania oświadczeń w imieniu UE.
21 Dz.U. L 202 z 4.8.2010, s. 5.
22 Dz.U. L 56 z 28.2.2018, s. 46.
23 Dz.U. L 114 z 12.4.2022, s. 75.
25 Indo-Pacyfik:Unia Europejska i Tajlandia podpisują umowę o partnerstwie i współpracy - Consilium (europa.eu).
26 Indo-Pacyfik:Unia Europejska i Malezja podpisują umowę o partnerstwie i współpracy - Consilium (europa.eu).
27 Kuba:Dialog polityczny na temat rozbrojenia i nieproliferacji prowadzony z UE/ESDZ (europa.eu).
28 Oświadczenie Grupy Dyrektorów ds. Nieproliferacji G-7 (9 maja 2022 r.) - Ministerstwo Spraw Europejskich i Zagranicznych (diplo- matie.gouv.fr).
29 2022-05-14-g7-foreign-ministers-communique-data.pdf (g7germany.de).
30 Oświadczenie ministrów spraw zagranicznych G-7 - Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych (auswaertiges-amt.de).
31 2022-07-14-leaders-communique-data.pdf (g7germany.de).
32 Detailed information on the implementation of the three Council Decisions under this section in 2022 will be made available in the Twenty-Fifth Annual Report according to Article 8(2) of Council Common Position 2008/944/CFSP defining common rules governing the control of exports of military technology and equipment (for 2022).