Sprawozdawca: Josep PUXEU ROCAMORAWspółsprawozdawca: John COMER
| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego |
23.1.2023 |
| Podstawa prawna |
Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego |
| Sekcja odpowiedzialna |
Opinia z inicjatywy własnej Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
|
| Data przyjęcia przez sekcję |
28.6.2023 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
13.7.2023 |
| Sesja plenarna nr |
580 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) |
181/0/0 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Zmiana klimatu powoduje zmiany w rozkładzie opadów w Unii Europejskiej, co w rezultacie wpływa na ilość wody dostępnej na potrzeby rolnictwa. Prowadzi to nie tylko do zmniejszenia produkcji roślinnej, lecz także do nasilenia konkurencji między różnymi sposobami wykorzystania konsumpcyjnego (ludność, przemysł i rolnictwo). Ponadto działalność człowieka wpływa również na jakość wody, zwiększając w niej zawartość składników odżywczych i substancji zanieczyszczających.
1.2. We wspólnej polityce rolnej, w strategii "Od pola do stołu" oraz w strategii na rzecz bioróżnorodności wyznaczono cele dotyczące osiągnięcia zrównoważonej produkcji żywności i ochrony ekosystemów. Aby osiągnąć te cele, dla sektora rolno-spożywczego niezbędne jest utrzymanie obszarów wiejskich i struktur produkcyjnych, wsparcie producentów na szczeblu lokalnym, zrównoważone gospodarowanie gruntami i zrównoważona gospodarka wodna oraz otwarta strategiczna autonomia. Woda jest podstawowym zasobem dla produkcji żywności, dlatego zapewnienie dostępu do wody o wystarczającej jakości oraz zrównoważona gospodarka wodna są niezbędne dla zagwarantowania odpowiedniej i zrównoważonej produkcji żywności w UE. Wszystkie programy WPR powinny zachęcać do prowadzenia zrównoważonej i wydajnej gospodarki wodnej oraz przewidywać w każdym państwie członkowskim wskaźniki pozwalające na monitorowanie postępów w gospodarce wodnej.
1.3. W ramach zrównoważonej gospodarki wodnej należy koncentrować się na zarządzaniu podażą i podejmować działania mające na celu zapewnienie dostępności wody dla wszystkich użytkowników. Zarządzanie podażą musi koniecznie obejmować optymalizację wydajności, ograniczenie strat, określenie priorytetowych sposobów wykorzystania, wyeliminowanie nielegalnego wykorzystania, przyjęcie środków zapewniających zrównoważoność całego systemu i wreszcie przyjęcie zestawu rozwiązań zgodnych ze strategiami mającymi na celu konsolidację wystarczającej produkcji żywności w UE.
1.4. EKES wzywa do opracowania specjalnych norm dotyczących wykorzystania wody w różnych sektorach gospodarki, np. w rolnictwie i przemyśle - specjalna struktura zarządzania, z udziałem EKES-u, powinna opracować sektorowe wytyczne dotyczące wykorzystania wody.
1.5. Decydującą rolę w zapewnieniu wody do celów produkcji rolnej odgrywają technologie. Należy zapewnić odpowiednie i wystarczające zasoby budżetowe na badania i adaptację wiedzy z zakresu genomiki z myślą o rozwijaniu odporniejszych upraw lepiej dostosowanych do warunków klimatycznych. Potrzebne będą także zasoby na propagowanie nowych technik adaptacji wody, takich jak ponowne wykorzystanie i odsalanie. W związku z tym EKES proponuje promowanie niezbędnych środków pozwalających rozwijać nowe technologie. Należy przy tym respektować ekosystemy, w których się one znajdują, i priorytetowo traktować kwestie środowiskowe.
1.6. Wprowadzenie nowych technologii, których funkcjonowanie jest ściśle związane z wykorzystaniem paliw kopalnych, warunkują ceny energii. EKES wzywa do obniżenia emisyjności rolnictwa, dostosowania cen rolnych w sektorze pierwotnym oraz intensywnego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w celu wzmocnienia powiązań na linii energia-woda-żywność.
1.7. Zmiana klimatu oznacza wyższe temperatury, zwiększoną ewapotranspirację oraz znacznie częstsze występowanie ekstremalnych zdarzeń pogodowych, co powoduje susze, powodzie, burze i pożary. Problemy te mają bardzo destrukcyjny wpływ na produkcję w zakresie upraw oraz hodowli zwierząt gospodarskich. Potrzeba strategicznego planu, w którym wykorzystano by fachową wiedzę naukową i technologiczną, aby zagwarantować dostępność bezpiecznej wody na potrzeby rolnictwa w całej UE. Należy przygotować szczegółowe plany dla lokalnych obszarów i regionów, które cierpią z powodu uporczywych susz i powodzi. Potrzebny będzie specjalny, odrębny budżet i linie na wsparcie oraz rozporządzenie UE, za pomocą którego przeznaczone zostaną środki na umożliwienie i ułatwienie realizacji centralnych, regionalnych i lokalnych planów zaopatrzenia w odpowiednią ilość wody. W ramach tych planów należy zapewnić budowę i utrzymanie funkcjonalnej infrastruktury wodnej we wszystkich częściach UE.
2. Umieszczenie europejskiego rolnictwa w szerszym kontekście
2.1. Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest przeanalizowanie dwóch powiązanych ze sobą pojęć: wody i rolnictwa w UE w świetle kryzysu klimatycznego i ich wpływu na bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważoną gospodarkę żywnościową w przyszłości. Opinia zawiera materiał do przemyśleń na temat wpływu ekstremalnych zdarzeń pogodowych, a także na temat skutków różnych kierunków polityki i przepisów UE. W opinii opisano, jak pilne jest wdrożenie zrównoważonej gospodarki wodnej, a także zajęcie się szczególnymi problemami związanymi z wodą w rolnictwie UE, oraz przedstawiono propozycje w sprawie zwiększenia autonomii żywnościowej UE oraz zapewnienia takiej ilości i jakości wody, które byłyby adekwatne do tego celu.
2.2. Rolnictwo jest strategicznym sektorem w Unii, przede wszystkim ze względu na jego znaczenie społeczno-gospodarcze. Szacuje się, że 30 % wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych w UE podlega nawadnianiu, choć w południowych państwach członkowskich odsetek ten jest wyższy ze względu na ich szczególne warunki klimatyczne i w niektórych regionach sięga 70 % 1 .
3. Niedobór wody i główne wyzwania dla unijnego systemu rolno-spożywczego
3.1. Produkcja rolna zależy od dostępności zasobów wody. Z kolei rolnictwo oddziałuje i na ilość wody, i na jej jakość - zarówno z powodu zanieczyszczenia rozproszonego wynikającego ze stosowania nawozów i pestycydów, jak i z powodu intruzji wody słonej do nadmiernie eksploatowanych przybrzeżnych warstw wodonośnych. Szacuje się, że co roku niedobór wody występuje na 20 % europejskich gruntów i dotyka 30 % ludności 2 , przy czym oczekuje się, że w ciągu następnych 10 lat deficyt wody w UE znacznie się pogłębi 3 .
3.2. Według danych Europejskiej Agencji Środowiska odnawialne zasoby wody w UE zmniejszyły się z 3 219 km3 w 2010 r. do 2 883 km3 w 2020 r. 4 Na tę sytuację negatywnie wpłynie spodziewany wzrost temperatur i większe parowanie terenowe, co zaostrzy zapotrzebowanie rolnictwa na wodę oraz konkurencję między różnymi sposobami jej wykorzystania.
3.3. W ciągu ostatnich 55 lat w całej UE odnotowano 17-procentowy spadek ilości odnawialnych zasobów wodnych na mieszkańca 5 . Chociaż wynika to częściowo ze wzrostu liczby ludności, prawdą jest również, że w wielu regionach UE presja ze strony działalności gospodarczej - w tym rolnictwa - i zmiana klimatu pogłębiają sezonowy i roczny niedobór wody.
3.4. W latach 2010-2016 wody powierzchniowe stanowiły 54 % wody wykorzystywanej w rolnictwie w UE, a wody gruntowe - 39 %. Woda pochodząca z recyklingu stanowiła 4 %, a woda pochodząca z odsalania - 3 % 6 . Ten odsetek może się znacznie różnić między państwami członkowskimi w zależności od panujących w nich warunków klimatycznych. Nacisk na ponowne wykorzystanie oczyszczonych ścieków jest elementem gospodarki o obiegu zamkniętym, zwłaszcza że w UE co roku wykorzystuje się ponownie zaledwie ok. 1 100 hm3 ścieków (czyli ok. 0,4 % wody słodkiej pozyskiwanej w UE w ciągu roku) 7 .
3.5. Rolnictwo jest zarówno jedną z głównych przyczyn, jak i ofiar niedoboru wody. Według FAO rolnictwo odpowiada za niemal 70 % wszystkich ujęć wodnych, a w niektórych krajach rozwijających się ten odsetek może sięgać nawet 95 % 8 . W wielu krajach wydajność nawadniania jest niska.
3.6. Chociaż zmniejsza się ślad wodny produkcji rolnej w UE, pozostaje on znaczny na obszarach, na których następuje intensyfikacja rolnictwa i gdzie występuje większa presja na zasoby wodne. Może to również hamować dywersyfikację i rozwój działalności takiej jak akwakultura słodkowodna i uprawa alg, która mogłaby zapewnić dodatkowe źródła dochodów na niektórych obszarach wiejskich UE, ale jest uzależniona od dostępności co najmniej minimalnej ilości wody.
3.7. Niedobór wody prowadzi do zmiany koncepcji wody jako zasobu, a także do zmiany istniejących modeli gospodarki. Wodę należy rozumieć jako podstawowy zasób dla życia i dlatego należy gospodarować nią jak deficytowym dobrem ekonomicznym o wysokiej wartości. Paradygmaty gospodarki oparte na popycie są obecnie trudne do zastosowania i trzeba je zmienić pod kątem zarządzania podażą zgodnie z kryteriami bezpieczeństwa i zrównoważoności.
3.8. Problemy w zarządzaniu zasobami wynikają nie tylko z braku narzędzi planowania lub zarządzania czy konfliktu interesów różnych podmiotów, ale często są spowodowane złym stanem infrastruktury nawadniającej i systemów odwadniania, co prowadzi do utraty wody i jej nieefektywnego wykorzystania.
3.9. Rolnictwo w południowych państwach członkowskich UE stoi przed szeregiem wyzwań związanych bezpośrednio z niedoborem wody, zwłaszcza z przedłużającą się suszą, która ma intensywniejszy charakter w regionie śródziemnomorskim, nierówną dostępnością i dystrybucją wody oraz rywalizacją o wodę, zwłaszcza do celów miejskich i związanych z natężeniem ruchu turystycznego. W północnych państwach członkowskich UE dominuje problem związany z zanieczyszczeniem wody spowodowanym rolnictwem intensywnym oraz stosowaniem składników odżywczych i pestycydów. Ponadto istnienie dróg wodnych oraz szlaków transportowych, które wymagają minimalnych przepływów w celu utrzymania ich skuteczności, wiąże się z większą konkurencją między możliwymi alternatywnymi sposobami wykorzystania coraz bardziej ograniczonych zasobów.
3.10. Otwarta strategiczna autonomia w sektorze rolno-spożywczym, jak to już wcześniej stwierdził EKES 9 , jest bardzo istotną kwestią. Do ilościowego określenia autonomii żywnościowej UE można zastosować różne wskaźniki. Choć wskaźnik autonomii żywnościowej UE jest wysoki, jego określenie jest zbyt ogólne - wskaźnik ten znacznie waha się w zależności od rodzaju żywności i regionów. Poza tym rzutuje na niego duży deficyt w zakresie produkcji zbóż, soi oraz olejów roślinnych.
3.11. W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2021 r. Komisja Europejska uznała "zapewnienie zrównoważonych i odpornych systemów żywnościowych" za jeden z kluczowych obszarów strategicznych służących wzmocnieniu światowego przywództwa UE i wskazała, że konieczne jest inwestowanie w innowacje, by zachować odporne i zrównoważone systemy żywnościowe.
3.12. Należy zapewnić efektywne wykorzystanie zielonych cieków wodnych, rozumianych jako część opadów, która przesącza się i wsiąka w ziemię. Należy wzmocnić kluczową rolę gleby w filtrowaniu i absorpcji wody poprzez wspieranie strategii regeneracji gleby.
3.13. Niektóre kraje produkcyjne położone na południu Europy dążą do gospodarki o obiegu zamkniętym w zakresie wykorzystania wody (recykling wody czarnej lub ścieków komunalnych do nawadniania) oraz do bardziej technologicznych systemów (odsalanie). Oba rozwiązania są jednak bardzo intensywne pod względem zużycia energii elektrycznej oraz są potencjalnie szkodliwe dla gleby i upraw. Woda z recyklingu musi być odpowiednio uzdatniana, a zapewnienie bezpiecznej wody na potrzeby rolnictwa powinno być priorytetem. Ponadto niezbędna energia pochodzi z różnych systemów, nie zawsze ze źródeł odnawialnych. EKES wzywa do obniżenia emisyjności gospodarki wodnej o obiegu zamkniętym oraz do upowszechnienia stosowania alternatywnych źródeł energii w celu wzmocnienia powiązań na linii energia-woda-żywność.
3.14. Zależność od energii elektrycznej urosła do problemu w 2022 r. wskutek wzrostu cen energii, który miał decydujący wpływ na koszty produkcji, szczególnie w regionach przybrzeżnych Morza Śródziemnego, gdzie strukturalny deficyt wody wymaga stosowania rozwiązań technologicznych.
3.15. Zarządzanie transgranicznymi wodami powierzchniowymi wpływa nie tylko na ilość zasobów w dolnym biegu rzek, ale także na ich jakość. Niezależnie od przepisów ramowej dyrektywy wodnej 10 i istniejącego obowiązku ustanowienia zintegrowanego planowania na poziomie zlewni rzek oczywiste jest, że istnieje pole do poprawy mechanizmów gospodarowania tego rodzaju wodami, czy to za pośrednictwem nowych wyspecjalizowanych organów, czy przez dalszy rozwój prawodawstwa regulacyjnego.
3.16. Niekontrolowane emisje do jednolitych części wód w wyniku niektórych rodzajów działalności przemysłowej mają negatywny wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo żywności, a także stanowią koszt dla całego społeczeństwa. EKES podtrzymuje swoje zaangażowanie na rzecz rozwoju sektorów przemysłu neutralnych dla klimatu, o kontrolowanych emisjach i ponoszących środowiskowe koszty swojej produkcji.
4. Obecne kierunki polityki unijnej i krajowej
4.1. Główne ramy regulacyjne UE dotyczące aspektów ilościowych i jakościowych związanych z wodą i rolnictwem to ramowa dyrektywa wodna oraz wspólna polityka rolna (WPR) 11 . Do celów szczegółowych zaproponowanych w nowej WPR należą krzewienie zrównoważonego rozwoju i efektywnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak gleba, powietrze i oczywiście woda. Ponadto woda została uwzględniona w celu zrównoważonego rozwoju nr 6 Organizacji Narodów Zjednoczonych, którego założenia odnoszą się do efektywnego i zintegrowanego gospodarowania wodą.
4.2. Ramowa dyrektywa wodna stanowi, że woda jest zasobem naturalnym, który należy chronić, zabezpieczać i którym należy zarządzać w sposób zrównoważony. W tym celu ustanawia się ramy zarządzania, bezpośrednio lub na zasadzie koncesji, w zależności od poszczególnych terytoriów; te ramy zarządzania mają na celu zapewnienie zintegrowanej i zrównoważonej gospodarki wodnej na poziomie UE.
4.3. W wieloletnich ramach finansowych na lata 2021-2027 na WPR przeznaczono łącznie 386,6 mld EUR, które zostaną rozdzielone między poszczególne państwa członkowskie i znajdą zastosowanie w różnych obszarach polityki pierwszego i drugiego filaru. EKES wzywa do utworzenia specjalnego budżetu i funduszy na rzecz wody, zgodnie z opinią "Ekonomika Europejskiego Niebieskiego Ładu" 12 .
4.4. Większość płatności bezpośrednich w ramach WPR, a także niektóre płatności w ramach filaru drugiego podlegają zasadom warunkowości obejmującym wymogi prawne w zakresie zarządzania, a także normom dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, które nakładają obowiązek stosowania zrównoważonych praktyk rolniczych, w tym procesów zintegrowanego gospodarowania zasobami wodnymi do celów nawadniania. W przypadku większości płatności uznano jednak, że mają neutralny wpływ na kwestię nawadniania 13 . Wszystkie programy WPR powinny zachęcać do prowadzenia zrównoważonej i wydajnej gospodarki wodnej oraz przewidywać w każdym państwie członkowskim wskaźniki pozwalające na monitorowanie postępów w gospodarce wodnej.
4.5. Niektóre państwa członkowskie przeznaczają fundusze UE na wsparcie upraw o dużym zapotrzebowaniu na wodę na obszarach dotkniętych deficytem wody bez wprowadzania zabezpieczeń, wykorzystując dobrowolne wsparcie związane z produkcją do utrzymania lub zwiększenia produkcji niektórych upraw w sektorach wymagających dużej ilości wody, położonych głównie w południowych krajach Unii. EKES uważa, że należy przestrzegać zasad zrównoważonej gospodarki zasobami wodnymi oraz analizy kosztów i korzyści, aby zapewnić nie tylko zrównoważoność, ale również efektywność wykorzystania zasobów wodnych.
4.6. Wszystkie państwa członkowskie powinny prowadzić rejestr poboru wód powierzchniowych i gruntowych oraz magazynowania wód powierzchniowych, a użytkownicy wody powinni posiadać zezwolenia przed poborem lub magazynowaniem wody. Wszystkie państwa członkowskie powinny wzmocnić i zaostrzyć istniejące systemy kontroli w celu wykrywania nielegalnego wykorzystania wody i karania za nie.
4.7. Europejski Trybunał Obrachunkowy jest zdania, że odzyskiwanie kosztów usług wodnych w rolnictwie jest niepełne, głównie dlatego, że koszty zasobów i ochrony środowiska nie znajdują odpowiedniego odzwierciedlenia w cenach wody. Zdaniem Komisji oznacza to ukryte koszty dla społeczeństwa i ogranicza potencjalne dochody, dzięki którym można by finansować środki mające na celu skuteczne wdrożenie ramowej dyrektywy wodnej.
4.8. W przypadku wody zasada jedności rynku europejskiego nie jest spełniona. Użytkownicy płacą bardzo różne ceny za podobne usługi, w zależności od państwa członkowskiego, a nawet od konkretnego miejsca prowadzenia działalności w państwie członkowskim. Dlatego korzystne byłoby promowanie unijnej metodyki racjonalizacji i standaryzacji systemów ustalania cen wody 14 .
4.9. EKES wzywa w szczególności do opracowania specjalnych norm dotyczących wykorzystania wody w różnych sektorach gospodarki, np. w rolnictwie i przemyśle - specjalna struktura zarządzania, z udziałem EKES-u, powinna opracować sektorowe wytyczne dotyczące wykorzystania wody 15 .
4.10. Średni wzrost cen żywności i środków produkcji można powiązać z różnymi czynnikami 16 . Obecna sytuacja inflacyjna oznacza jednak, że składki na rzecz WPR zostały realnie obniżone i to bardzo znacząco. Należy podjąć odpowiednie działania budżetowe, by naprawić sytuację i przywrócić gospodarczy zakres celów UE.
5. Długofalowe propozycje, rozwiązania i reakcje
5.1. Niedobór wody i kryzys klimatyczny to dwa z największych wyzwań, przed którymi stoi obecnie unijny system rolno-spożywczy. Aby podołać tym wyzwaniom i zapewnić długoterminową zrównoważoność produkcji żywności w Europie, potrzebne są rozwiązania oparte na obiegu zamkniętym i inne innowacyjne metody. Koncepcja Niebieskiego ładu została zaproponowana jako kompleksowe rozwiązanie, które czerpie z doświadczeń związanych z Europejskim Zielonym Ładem i jego zasadami.
5.2. Pierwszoplanowym celem powinno być zapewnienie otwartej strategicznej autonomii w sektorze rolno-spożywczym na poziomie UE. Konieczne jest zatem skupienie się na utrzymaniu produkcji rolnej w UE, opracowanie polityki sprzyjającej takim rodzajom upraw, w których stwierdzono deficyt, i zrównoważenie nadwyżki produkcji.
5.3. Ta gwarancja produkcji rolnej będzie siłą rzeczy wymagać zapewnienia również odpowiedniej ilości i jakości wody, bez rezygnacji z polityki na rzecz zmniejszenia śladu wodnego. Polityka promująca oszczędzanie wody w produkcji pozwoli zwiększyć ilość zasobów, nie wpływając na zrównoważoność obiegu wody w przyrodzie.
5.4. Zmniejszenie śladu wodnego rolnictwa w UE wymaga połączenia technologii, zrównoważonych praktyk rolniczych, zrównoważonego i efektywnego gospodarowania wodą i skutecznej polityki publicznej sprzyjającej zrównoważonemu rozwojowi w sektorze rolno-spożywczym.
5.5. W związku z tym uważa się, że zarówno w sferze WPR, jak i innych funduszy UE konieczne jest dalsze propagowanie polityki zachęcającej do wydajnego nawadniania i ogólnego wykorzystania wody. Należy poczynić postępy we wdrażaniu zrównoważonych praktyk rolniczych, w stosowaniu technologii efektywniejszego wykorzystania wody, a także w rozwoju upraw bardziej odpornych na susze i powodzie. Bez niezbędnych zasobów budżetowych nie będzie możliwe zbudowanie odpornych i zrównoważonych systemów rolno-spożywczych w Europie.
5.6. Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi na obszarach wiejskich może pomóc zmniejszyć ślad wodny unijnego rolnictwa. Chodzi zwłaszcza o takie działania jak rekultywacja terenów podmokłych, tworzenie stref buforowych oraz poprawa jakości wody w rzekach i jeziorach. Kwestie te należy uwzględnić w planach gospodarowania wodami w dorzeczu dla różnych dorzeczy i EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do zapewnienia przestrzegania tych zobowiązań.
5.7. Należy odpowiednio finansować innowacje i badania nastawione na rozwój takich technologii i praktyk rolniczych, które są bardziej efektywne i zrównoważone w zakresie wykorzystania wody. Ważne jest także, by wspomagać rozwijanie polityk i praktyk promujących rolnictwo precyzyjne, zrównoważone gospodarowanie glebami, zwiększanie zdolności gleby do zatrzymywania wody oraz stosowanie w praktyce wiedzy o genomice roślin i nasion.
5.8. Ograniczenie marnotrawienia żywności może zmniejszyć ilość wody koniecznej do produkcji żywności. Można to osiągnąć za pomocą kampanii edukacyjnych skierowanych do konsumentów, poprawy zarządzania łańcuchem dostaw i promowania innowacyjnych technologii przechowywania żywności.
5.9. Państwa członkowskie powinny realizować przejrzystą politykę ustalania cen wody, która zachęca do wydajności i oszczędności oraz sprawia, że wszystkie kategorie użytkowników wody wnoszą odpowiedni wkład w odzyskiwanie kosztów zgodnie z zasadami ramowej dyrektywy wodnej.
5.10. Zakłada się, że przy zachowaniu właściwego poziomu ustalanie opłat za wodę w oparciu o zużycie objętościowe może stanowić zachętę do przejścia na efektywne pod względem zużycia wody technologie i praktyki w zakresie nawadniania lub na uprawy wymagające mniejszej ilości wody. Te państwa członkowskie, które nadal utrzymują pobieranie opłat za wodę do nawadniania na podstawie wielkości nawadnianej powierzchni, muszą zatem stopniowo z tego rezygnować.
5.11. Europejski Trybunał Obrachunkowy stwierdził, że nie udaje się odzyskać pełnych kosztów usług związanych z wodą w rolnictwie. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest to, że ceny wody nie odzwierciedlają (jeszcze) kosztów związanych ze środowiskiem naturalnym oraz z zasobami. Oznacza to, że istnieje wiele specjalnych zwolnień dotyczących cen wody do nawadniania, co sprawia, że woda na potrzeby rolnictwa jest tańsza niż w innych zastosowaniach. Choć nie trzeba całkowicie rezygnować z takiego podejścia, jasne jest, że niezbędny jest przegląd całości tej polityki i odchodzenie od zwolnień na rzecz zachęt do oszczędzania wody i premiowania go.
5.12. Ramową dyrektywę wodną sporządzono 23 lata temu w zupełnie innym kontekście gospodarczym, społecznym i klimatologicznym. Dlatego warto rozważyć ponowne przeanalizowanie niektórych jej zapisów, aby mogła stać się skutecznym instrumentem wspierania bezpieczeństwa żywnościowego.
5.13. Zgodnie z zasadą pomocniczości państwa członkowskie mają swobodę wdrażania i egzekwowania obowiązku uzyskania zezwolenia na pobieranie wody na podstawie indywidualnych kryteriów (na poziomie krajowym lub regionalnym). Zauważono jednak, że ta niejednorodność prowadzi do utraty kontroli nad dostępem do niektórych części wód gruntowych. Dlatego Komisja i państwa członkowskie powinny stworzyć bardziej jednolite i selektywne kryterium oraz zastosować rygorystyczne wymogi regulacyjne i wymogi dotyczące warunkowości odnośnie do poboru wód zarówno powierzchniowych, jak i gruntowych.
5.14. Należy usprawnić i wspierać modernizację systemów nawadniania, zwłaszcza by ograniczać straty spowodowane wyciekami z sieci i parowaniem z otwartych kanałów i zbiorników. WPR i pozostałe fundusze UE powinny przyczyniać się do rozwoju nowych systemów nawadniania i zapobiegać zachętom do działań sprzecznych z celami ramowej dyrektywy wodnej.
5.15. Zgodnie z punktem 3.4 w maju 2020 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody 17 . To nowe rozporządzenie w sprawie ponownego wykorzystania ścieków do nawadniania w rolnictwie, które będzie obowiązywać od 2023 r., określa zbiór minimalnych wymogów dotyczących jakości i kontroli wody, zarządzania ryzykiem oraz przejrzystości. Oceniono, że rozporządzenie umożliwi ponowne wykorzystanie ponad 50 % całkowitej ilości wody z oczyszczalni ścieków teoretycznie dostępnej do nawadniania oraz zapobiegnie ponad 5 % bezpośredniego pobierania mas wodnych i wód gruntowych. Doprowadzi to do zmniejszenia ogólnego deficytu wody o ponad 5 %. Należy zatem wspierać tak finansowanie budowy takich instalacji uzdatniania wody, jak i wdrażanie środków zapobiegawczych w celu uniknięcia skażenia gleby i zapewnienia bezpiecznych zasobów wodnych na potrzeby rolnictwa.
5.16. Popularyzacja rolnictwa miejskiego i podmiejskiego może zredukować potrzebę transportu żywności z obszarów wiejskich, zmniejszając ślad węglowy (proces dekarbonizacji rolnictwa), a także zużycie wody w rolnictwie. Ponadto miejskie systemy nawadniania mogą wykorzystywać wodę deszczową i wodę pochodzącą z systemów recyklingu.
5.17. Zrównoważona energia odnawialna, np. słoneczna i wiatrowa, może posłużyć do zasilania systemów ponownego wykorzystania wody, odsalania, nawadniania i napędzania innego sprzętu rolniczego, zmniejszając tym samym ślad węglowy (proces dekarbonizacji rolnictwa) i zużycie wody.
5.18. Te rozwiązania oparte na obiegu zamkniętym i inne metody mogą przyczynić się do stworzenia przyszłego Niebieskiego ładu UE, który będzie miał na celu zaradzenie niedoborowi wody i kryzysowi klimatycznemu w systemie rolno-spożywczym Unii. Istotne jest dalsze badanie nowych technologii i innowacyjnych praktyk w celu zwiększenia efektywności gospodarowania wodą i zapewnienia długoterminowej zrównoważoności i odporności produkcji żywności w Europie.
5.19. Niezbędne będzie zapewnienie infrastruktury umożliwiającej magazynowanie, dystrybucję i oczyszczanie wody oraz zapobieganie skutkom ekstremalnych zjawisk pogody. Model zarządzania powyższą infrastrukturą powinien opierać się na zasadach integralności i zrównoważoności oraz zapewniać, by infrastruktura ta była odpowiednia z perspektywy środowiskowej. W związku z możliwymi trudnościami budżetowymi administracji publicznej można przeanalizować alternatywne formuły finansowania i współpracy.
5.20. Ramowa dyrektywa wodna zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania i odnawiania planów gospodarowania wodami w dorzeczu. EKES uważa, że wdrażanie, zakres i stopień zgodności z takimi planami są nierówne. W związku z tym sądzi, że państwa członkowskie powinny wzmocnić plany strategiczne mające na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa wodnego oraz ramy dla rolnictwa mogące zapewnić odporność systemów żywnościowych UE. Na te plany strategiczne należy przeznaczyć wystarczające europejskie środki budżetowe, zgodnie z zasadami określonymi w pkt 4.3. Należy również - zgodnie z rozważaniami i propozycjami przedstawionymi w niniejszej opinii - określić konkretne ramy czasowe oraz ustalić w drodze konsensusu cele i priorytety.
Bruksela, 13 lipca 2023 r.
