Sprawozdawca: Miguel Ángel CABRA DE LUNAWniosek hiszpańskiej prezydencji Pismo, 8.12.2022
w Radzie Unii Europejskiej
| Podstawa prawna |
Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
|
| Sekcja odpowiedzialna |
Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa |
| Data przyjęcia przez sekcję |
21.6.2023 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
12.7.2023 |
|
Sesja plenarna nr Wynik głosowania
|
580 |
| (za/przeciw/wstrzymało się) |
189/01/02 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Wyzwaniom demograficznym, przed którymi stoi społeczeństwo europejskie, należy stawić czoła za pomocą polityki prowadzącej do zmiany paradygmatu, czyniąc osoby starsze widocznymi i odchodząc od wizji opieki w celu skupienia się na wzmocnieniu ich pozycji i wyeliminowaniu negatywnych wyobrażeń związanych z wiekiem. Obecna sytuacja demograficzna wymaga usunięcia barier i wykorzystania możliwości związanych ze starzeniem się społeczeństwa.
1.2. Osoby starsze nadal borykają się z wysoką stopą bezrobocia, większym ryzykiem dyskryminacji i izolacji oraz nierównością w dostępie do godnych dochodów, co utrudnia aktywne starzenie się. Ponieważ wskaźnik zatrudnienia starszych pracownic i pracowników w UE utrzymuje się poniżej średniej, potrzebne są środki w celu dostosowania miejsc pracy, szkolenia i promowania zatrudnienia aż do osiągnięcia oficjalnego wieku emerytalnego.
1.3. Systemy opieki zdrowotnej, profilaktyki i edukacji na temat zdrowia mają zasadnicze znaczenie dla przedłużenia średniego trwania życia w dobrym stanie psychofizycznym. By uniknąć urazów i uszczerbków na zdrowiu powodujących zależność i pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego oraz utrudniających aktywne i zdrowe życie, konieczna jest w związku z tym dostępność - zwłaszcza własnego domu i jego otoczenia 1 .
1.4. Do wspierania starzenia się w dobrym zdrowiu i aktywności niezbędne są inwestycje w badania, rozwój i innowacje, w tym rozwój technologii, produktów i usług, które są dostępne dla wszystkich i zaspokajają różnorodne potrzeby osób starszych.
1.5. Komisja Europejska przedstawiła 27 stycznia 2021 r. Zieloną księgę w sprawie starzenia się. Jednym z największych niedociągnięć zielonej księgi Komisji jest traktowanie wieku i osób starszych jako wydatków lub kosztów dla społeczeństwa, z pominięciem korzyści społecznych i gospodarczych, które zostaną odniesione dzięki aktywniejszemu włączeniu osób starszych, a także z pominięciem emocjonalnego wymiaru starzenia się.
1.6. Dotychczas nie zaproponowano kompleksowej polityki dotyczącej starzenia się czy też polityki koncentrującej się wyłącznie na osobach starszych, dlatego UE musi przyjąć nową europejską strategię na rzecz osób starszych, której podstawowym celem byłaby ochrona wszystkich ich praw, a także ich pełne uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym. Nowa europejska strategia na rzecz osób starszych przyczyni się do niezbędnej zmiany podejścia do polityki dotyczącej wieku i osób starszych obecnie i w przyszłości.
1.7. W ramach strategii opracowane zostaną propozycje i środki w dziedzinie równości i niedyskryminacji, aspektu płci, praw i dostępu do nich, uczestnictwa w życiu społecznym, zatrudnienia, kształcenia i szkolenia, godnych dochodów i włączenia społecznego. Przyczyni się ona również do opracowania przez państwa członkowskie krajowych planów obejmujących szczegółowe cele i wskaźniki.
1.8. EKES wzywa Komisję Europejską do pilnego przedstawienia przed końcem obecnej kadencji nowej strategii w oparciu o gwarancję dla osób starszych będącą narzędziem jej realizacji i podobną do gwarancji dla młodzieży i gwarancji dla dzieci.
1.9. Komitet apeluje do państw członkowskich o przyjęcie nowej gwarancji, która umożliwiłaby państwom członkowskim wykorzystanie różnych unijnych ram finansowania, takich jak Europejski Fundusz Społeczny Plus, na programy wspierające osoby starsze, a także o uwzględnianie kwestii demograficznych jako kluczowego elementu procesu europejskiego semestru i formułowania zaleceń dla poszczególnych krajów.
1.10. EKES wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do pilnego sformułowania, sporządzenia, podpisania, wdrożenia i monitorowania europejskiej deklaracji w sprawie osób starszych odzwierciedlającej zobowiązanie do opracowania przyszłej europejskiej strategii na rzecz osób starszych w obecnej kadencji (2019-2024).
1.11. Podobnie jak uczynił to w opinii "W kierunku nowego modelu opieki nad osobami starszymi: lekcje z pandemii COVID-19" 2 , Komitet apeluje, by Komisja Europejska ustanowiła Europejski Rok Osób Starszych jako sposób uznania przysługujących im praw podstawowych oraz dostępu do nich, a także podkreślenia ich wkładu w społeczeństwo.
1.12. EKES podkreśla rolę partnerów społecznych i dialogu społecznego zgodnie z autonomicznym porozumieniem ramowym europejskich partnerów społecznych w sprawie aktywnego starzenia się i podejścia międzypokoleniowego 3 .
1.13. Komitet zachęca do zainicjowania konsultacji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności z organizacjami reprezentującymi osoby starsze i ich bliskich i wspierającymi ich organizacjami zawodowymi, a także z organizacjami na rzecz równości, przedstawicielami osób z niepełnosprawnościami, usługodawcami, organizacjami gospodarki społecznej itp.
1.14. EKES wzywa do partnerstw publiczno-prywatnych, które są komplementarnym rozwiązaniem mającym na celu wykorzystanie potencjału aktywnego uczestnictwa osób starszych w takich dziedzinach jak kultura, szkolnictwo, sport, turystyka itp.
1.15. Aby zachęcić do wymiany dobrych praktyk, doskonalenia umiejętności technicznych i podejmowania konkretnych działań w obszarach działania strategii, EKES wzywa do utworzenia Europejskiej Agencji ds. Osób Starszych, Starzenia się i Wyzwania Demograficznego 4 .
1.16. EKES zachęca do koordynacji działań rzeczników praw osób starszych (ang. "ombudsmen") między państwami członkowskimi oraz między administracją a sektorem prywatnym. Mogą oni pomagać osobom starszym w kontaktach z organami publicznymi, przyjmować skargi dotyczące dyskryminacji ze względu na wiek, ułatwiać dostęp do podstawowych usług lub zapewniać osobom starszym minimalny dochód 5 .
1.17. Komitet wzywa, by na szczeblu międzynarodowym - w sposób gwarantujący czynny udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego reprezentujących osoby starsze i odpowiednich zainteresowanych stron - przyjęto Konwencję ONZ o prawach osób starszych do korzystania z równych praw człowieka w podeszłym wieku na wzór Konwencji ONZ o prawach dziecka czy też Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych 6 .
1.18. Komitet z zadowoleniem przyjmuje utworzenie działu DG ds. Sprawiedliwości Komisji Europejskiej zajmującego się równością i niedyskryminacją ze względu na wiek. Zwraca się do Komisji o utworzenie działu ds. kwestii związanych ze starzeniem się i wyzwaniami demograficznymi, który umożliwiałby koordynację polityki na rzecz osób starszych.
1.19. Aby wesprzeć wszystkie te środki i dać wyraz poparciu dla postępów w polityce na rzecz osób starszych, za warte rozważenia uważa powołanie grupy ad hoc w ramach EKES-u w celu realizacji inicjatyw związanych ze starzeniem się społeczeństwa oraz z wyzwaniami i szansami demograficznymi, zgodnie z opinią EKES-u "W kierunku nowego modelu opieki nad osobami starszymi: lekcje z pandemii COVID-19" 7 .
2. Uwagi ogólne
2.1. Kwestią o kapitalnym znaczeniu dla przeobrażenia przyszłości społeczeństwa jest wyzwanie demograficzne (dłuższe średnie trwanie życia i zmniejszenie płodności w ostatnich dziesięcioleciach) wraz ze zmianą klimatu i rewolucją technologiczną związaną ze sztuczną inteligencją.
2.2. Szacuje się, że liczba osób w krajach UE w wieku powyżej 65 lat wzrośnie z 90,5 mln na początku 2019 r. do 129,8 mln w 2050 r. W tym okresie w UE grupa osób w wieku 75-84 lat powiększy się o 56,1 %, a liczba osób w wieku 65-74 lat - o 16,6 %. Jednocześnie szacuje się, że w 2050 r. UE będzie zamieszkiwać o 13,5 % mniej osób w wieku poniżej 55 lat.
2.3. Pomimo tego wskaźnik zatrudnienia starszych pracowników w UE utrzymuje się poniżej średniej. Tylko 59,1 % osób w wieku 55-64 lat było w 2019 r. zatrudnionych w porównaniu z 73,1 % wszystkich osób w wieku 20-64 lat. Osoby przed osiągnięciem wieku emerytalnego (55-64 lat) mają jeden z najwyższych wskaźników ubóstwa i wykluczenia społecznego w UE.
2.4. Średni wiek emerytalny w UE wynosi 65 lat, a średnie trwanie życia to około 84 lata, co oznacza, że większość ludzi spędzi około 20 lat na emeryturze. Konieczne jest zatem promowanie długowieczności w dobrym zdrowiu.
2.5. Zgodnie ze sprawozdaniem Eurobarometr z 2019 r. na temat dyskryminacji w UE, jej najczęstszym przejawem jest dyskryminacja ze względu na wiek oraz na płeć.
2.6. Osoby starsze stanowią grupę bardziej narażoną na ryzyko niepełnosprawności, gdyż to ryzyko rośnie wraz ze starzeniem się. 48,5 % osób z niepełnosprawnościami ma powyżej 65 lat.
2.7. Chociaż łączne stopy zastąpienia emerytur w UE wynoszą 58 % 8 , szacuje się, że w wielu krajach 40 % bogactwa i znaczna część siły nabywczej znajdują się w posiadaniu osób starszych, rozłożone nierównomiernie między kobiety i mężczyzn oraz grupy dochodów. Oznacza to, że osoby starsze mają duży potencjał jako znaczący konsumenci.
2.8. Starsi konsumenci stanowią znaczną część gospodarki, a ich udział w konsumpcji będzie nadal rósł. Oczekuje się, że srebrna gospodarka będzie rosła w całej UE o około 5 % rocznie, osiągając w 2025 r. wartość 5,7 bln EUR 9 .
2.9. UE musi wdrożyć skuteczne strategie, które muszą uwzględniać dynamikę demograficzną i rozwój gospodarczy każdego regionu, a także możliwości wynikające ze srebrnej gospodarki 10 .
3. Nowa polityka UE w zakresie praw osób w podeszłym wieku
3.1. W 2002 r. w Madrycie Organizacja Narodów Zjednoczonych przedstawiła na ostatnim Światowym Zgromadzeniu na temat Starzenia się plan działania w kwestii starzenia się społeczeństw. Jest to pierwsze porozumienie międzynarodowe, w którym uznano, że osoby starsze wnoszą wkład w rozwój społeczeństwa. Utworzono także grupę roboczą ds. starzenia się o otwartym składzie.
3.2. Dnia 27 stycznia 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła Zieloną księgę w sprawie starzenia się "Wspieranie solidarności i odpowiedzialności między pokoleniami" 11 , w której położyła podwaliny pod przyszłą politykę wsparcia dla osób starszych.
3.3. W zielonej księdze stwierdzono między innymi, że zdrowe i aktywne starzenie się ma pozytywny wpływ na rynek pracy, wskaźniki zatrudnienia i systemy ochrony socjalnej, a zatem również na wzrost i wydajność gospodarki.
3.4. Komisja potwierdza w niej potrzebę podjęcia praktycznych i zdecydowanych działań z myślą o wsparciu osób starszych we wszystkich obszarach polityki, lecz jako taka nie zawiera ona konkretnego programu inicjatyw, które mają zostać opracowane przez UE i państwa członkowskie.
3.5. Nowe strategie polityczne UE muszą doprowadzić do zmiany paradygmatu, uwidaczniając osoby starsze i odchodząc od wizji opieki, aby skupić się na wzmocnieniu ich pozycji i wyeliminowaniu negatywnych wyobrażeń związanych z wiekiem.
4. W kierunku strategii europejskiej
4.1. Chociaż zielona księga to kolejny krok w kierunku realizacji zobowiązań podjętych w planie madryckim dwadzieścia lat temu, ujawnia ona szereg niedociągnięć, którym należy zaradzić, jako że nie zaproponowano jeszcze kompleksowej polityki dotyczącej starzenia się czy skupiającej się wyłącznie na osobach starszych.
4.2. Jednym z największych niedociągnięć zielonej księgi Komisji jest traktowanie wieku i osób starszych jako wydatków lub kosztów dla społeczeństwa, z pominięciem korzyści społecznych i gospodarczych, które można by odnieść dzięki aktywniejszemu włączeniu osób starszych. W zielonej księdze wiek nadal kojarzy się ze schyłkiem, biernością i podatnością na zagrożenia. Aby wykorzystać potencjał starzenia się społeczeństwa, kluczowe znaczenie ma wizja oparta na prawach człowieka, dobrostanie, wkładzie osób starszych w życie społeczne i gospodarcze oraz narzędzia umożliwiające ich wkład.
4.3. W ostatnich latach przedstawiono i omówiono szereg inicjatyw ściśle związanych z wiekiem, takich jak europejska strategia w dziedzinie opieki, Plan działania UE dotyczący praw człowieka i demokracji na lata 2020-2024, Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, zobowiązania podjęte przez państwa członkowskie w ramach inicjatywy ONZ dotyczącej wpływu COVID-19 na osoby starsze oraz rozmaite konkluzje Rady UE w sprawie praw człowieka, uczestnictwa i dobrostanu osób starszych w erze cyfryzacji 12 , w sprawie uwzględniania w politykach publicznych problematyki starzenia się 13 czy też w sprawie przeprowadzenia po pandemii COVID-19 odbudowy w oparciu o prawa człowieka 14 .
4.4. Nowa europejska strategia na rzecz osób starszych przyczyni się do niezbędnej zmiany podejścia do polityki dotyczącej wieku oraz osób starszych obecnie i w przyszłości, kładąc nacisk na możliwości ludzkie, społeczne i gospodarcze, a także poprawiając perspektywy obywatelskie i partycypacyjne, ponieważ osoby starsze posiadają często niewykorzystany kapitał intelektualny, gospodarczy i społeczny. Strategia będzie wspierać solidarność międzypokoleniową i podejście oparte na cyklu życia w celu zapobiegania wyzwaniom związanym ze starzeniem się i ograniczania ich, korygując obecne podejście do starzenia się jako kosztu.
4.5. Umożliwi ponadto umocnienie podstawowych zasad inicjatyw opracowanych przez UE i organizacje międzynarodowe od czasu podpisania madryckiego planu działania w 2002 r., a także zawierać będzie propozycje konkretnych działań i planów z myślą o kształtowaniu polityki dotyczącej osób starszych.
4.6. Europejska strategia na rzecz osób starszych doprowadzi do krystalizacji paktu międzypokoleniowego opartego na szacunku i solidarności między pokoleniami, którego najważniejszymi celami są dostęp wszystkich do edukacji wysokiej jakości przez całe życie, godziwe miejsca pracy oraz rozbudowane systemy zabezpieczenia społecznego o charakterze kompleksowym 15 .
4.7. Ponadto strategia będzie służyć nie tylko osobom starszym, lecz również całemu społeczeństwu, w tym opiekunom osób starszych, i będzie miała na celu przygotowanie młodszych pokoleń do własnego starzenia się.
5. Filary nowej europejskiej strategii na rzecz osób starszych
5.1. Nowa europejska strategia będzie musiała uwzględniać wyzwania stojące przed wszystkimi osobami starszymi tworzącymi bardzo niejednorodną grupę i zarazem wspierać działania polityczne niezbędne do wykorzystania wszystkich możliwości związanych z aktywnym starzeniem się w dobrym zdrowiu.
5.2. Strategia europejska będzie musiała bazować na polityce mającej na celu przygotowanie się do konsekwencji podeszłego wieku, zapobieganie im i ich przewidywanie, a także na polityce uczestnictwa i aktywności obywatelskiej, takiej jak uczenie się przez całe życie, starzenie się w dobrym zdrowiu i czynne uczestnictwo. Jest to najlepsza inwestycja z punktu widzenia zniwelowania nierówności związanych z wiekiem oraz obciążeń socjalnych i ekonomicznych wynikających ze starzenia się 16 . Strategia zachęci obywateli do podejmowania odpowiednich działań w celu zaradzenia skutkom swego starzenia się.
5.3. W ramach strategii państwa członkowskie będą musiały opracować własne krajowe plany na rzecz starzenia się społeczeństwa zawierające konkretne cele i wskaźniki służące do pomiaru skuteczności kierunków polityki wspierających osoby starsze. Zaproponują również konkretne środki wspierające cele i filary strategii europejskiej.
5.4. Równość i niedyskryminacja
5.4.1. Równość i niedyskryminacja ze względu na wiek są podstawowymi zasadami, które zostały ugruntowane w traktatach i prawodawstwie europejskim. Pomimo tego w zbyt wielu sferach życia nadal utrzymuje się ageizm, który stanowi dla osób starszych przeszkodę w pełnym uczestnictwie w społeczeństwie.
5.4.2. Dlatego też przyszła strategia na rzecz osób starszych powinna posłużyć do:
5.4.2.I. Zwiększenia równości bez względu na wiek - jako podstawowejzasady i jako wymiaru, który należy uwzględnić we wszystkich obszarach polityki UE - oraz do wsparcia przyjęcia dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną 17 .
5.4.2.2. Zaproponowania konkretnych działań mających na celu podniesienie świadomości na temat dyskryminacji ze względu na wiek, osób starszych oraz ich praw i możliwości włączenia społecznego, a także promowania pozytywnego wizerunku wieku.
5.4.2.3. Zapewnienia rygorystycznego i bezstronnego wdrożenia dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy przez państwa członkowskie oraz sądy krajowe i europejskie oraz zaproponowania wytycznych lepiej określających zasadę równości w pracy bez względu na wiek.
5.4.2.4. Zwrócenia szczególnej uwagi na starsze kobiety, które żyją średnio dłużej niż mężczyźni, mogą pozostać aktywne przez dłuższy czas, lecz są bardziej narażone na dyskryminację lub samotność.
5.4.2.5. Zaproponowania środków mających na celu rozwiązanie problemu dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie i dyskryminacji krzyżowej w podeszłym wieku, w tym m.in. problemów, z którymi borykają się osoby starsze z niepełnosprawnościami, osoby starsze LGBTIQ+, osoby starsze pochodzące z mniejszości etnicznych czy migranci w starszym wieku.
5.4.2.6. Skorygowania obecnego wykluczenia osób starszych z danych, statystyk i badań opinii opracowywanych przez organy publiczne, w tym Eurostat lub Eurobarometr, uwzględniając ograniczenia wiekowe w badaniach, segmentację wiekową w kategorii osób starszych lub brak informacji na temat osób starszych mieszkających w placówkach opiekuńczych. Zapewnienia, aby dane były gromadzone, zdezagregowane, analizowane, wykorzystywane i rozpowszechniane odnośnie do każdego wieku i innych cech oraz aby państwa członkowskie gromadziły odpowiednie, porównywalne i wiarygodne dane.
5.4.2.7. Zatroszczenia się o to, by Agencja Praw Podstawowych w większym stopniu uwzględniała w swoich pracach aspekty dyskryminacji ze względu na wiek oraz prawa człowieka osób starszych.
5.5. Uczestnictwo w społeczeństwie
5.5.1. Promowanie uczestnictwa osób starszych, szczególnie w życiu gospodarczym, będzie miało kapitalne znaczenie dla wykorzystania możliwości społecznych i gospodarczych wynikających z ich większego włączenia.
5.5.2. Z myślą o pełnym i aktywnym udziale osób starszych, w nowej strategii trzeba będzie zaproponować konkretne inicjatywy na odpowiednim poziomie umiejętności w celu:
5.5.2.I. Zapewnienia dostępności środowiska zbudowanego - w tym własnego domu - oraz towarów i usług cyfrowych dzięki wcieleniu w życie i monitorowaniu takich instrumentów prawnych, jak europejski akt w sprawie dostępności, dyrektywa w sprawie dostępności stron internetowych, prawodawstwo dotyczące dostępności transportu czy też różne zobowiązania zapisane w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
5.5.2.2. Krzewienia inicjatyw i kierunków polityki zgodnych z art. 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, by zapewnić każdej grupie wiekowej niezależne życie i udział w życiu danej społeczności.
5.5.2.3. Wspierania koncepcji miast dla wszystkich - inteligentnych, ekologicznych i sprzyjających włączeniu społecznemu modeli miejskiego planowania przestrzennego w odpowiedzi na ryzyko niepożądanej izolacji i samotności zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Projektowania dla wszystkich, jako że mobilność i relacje międzyludzkie mają kluczowe znaczenie dla życia społecznego.
5.5.2.4. Tam, gdzie to konieczne, usunięcia barier, które wykluczają osoby starsze z procesów demokratycznych lub konstytutywnych, takich jak wybory do Parlamentu Europejskiego, ponieważ są one znaczącą siłą wyborczą posiadającą pełne prawa.
5.5.2.5. Niwelowania przepaści cyfrowej i ubóstwa cyfrowego poprzez przydzielanie wsparcia finansowego i podejmowanie inicjatyw na rzecz poprawy infrastruktury, odpowiedniego sprzętu i szkoleń przyczyniających się do nabywania umiejętności cyfrowych w każdym wieku, przy jednoczesnym utrzymaniu obowiązku zapewnienia dostępności podstawowych towarów i usług również poza sferą cyfrową.
5.5.2.6. Zapewnienia innych podstawowych usług wykraczających poza transport publiczny, takich jak opieka, służba zdrowia, mieszkalnictwo, kultura, wypoczynek, czynny udział w życiu społecznym itp.
5.5.2.7. Wspierania zaleceń Komisji Europejskiej dotyczących zwalczania niepożądanej samotności, zapewniając, by w kontekście obecnych zmian demograficznych usługi w zakresie zdrowia psychicznego, opieki społecznej i opieki długoterminowej były dostępne, przystępne cenowo, zintegrowane, oparte na społeczności i przyjazne dla korzystającego. Podobnie, wspieranie państw członkowskich poprzez gromadzenie i przekazywanie dobrych praktyk za pośrednictwem nowej Europejskiej Agencji ds. Osób Starszych, Starzenia Się i Wyzwania Demograficznego 18 .
5.5.2.8. Proponowania środków mających na celu ochronę praw starszych konsumentów, ponieważ zgodnie z europejskim dorobkiem są oni uznawani za konsumentów podatnych na zagrożenia.
5.5.2.9. Zaproponowania środków sprzyjających wolontariatowi o wartości dodanej dla osób starszych za pomocą programów opieki mentorskiej dla osób starszych zainteresowanych przekazywaniem doświadczenia zawodowego młodszym pokoleniom.
5.5.2.10. Inwestowania w badania i rozwój w celu wspierania zdrowego i aktywnego starzenia się, w tym rozwoju dostępnych dla wszystkich technologii, produktów i usług z bezpośrednim udziałem osób starszych, by uwzględnić dużą różnorodność ich potrzeb, a także propagowania innowacji społecznych.
5.5.2.11. Dalszego wdrażania Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej, aby wesprzeć państwa członkowskie w tworzeniu warunków sprzyjających nabywaniu zaawansowanych i specjalistycznych umiejętności cyfrowych w ramach uczenia się przez całe życie 19 zamiast koncentrowania się tylko na uczestnictwie w rynku pracy. Tworzenia podwalin pod konkretne środki ukierunkowane na osoby starsze i ich środowisko.
5.6. Zatrudnienie, kształcenie i szkolenie
5.6.1. Obecne wyzwanie demograficzne wymaga wyeliminowania barier i wykorzystania możliwości w zakresie włączenia w rynek pracy osób starszych oraz osób, które pragną kontynuować aktywność zawodową po przekroczeniu wieku emerytalnego. Strategia powinna zachęcać do wymiany dobrych praktyk między państwami członkowskimi w celu poprawy zatrudnienia osób starszych.
5.6.2. Strategia będzie musiała opierać się na elastycznym modelu, w którym okresy przejściowe między nauką, pracą, opieką nad rodziną, biernością zawodową/emeryturą będą następować wielokrotnie, w różnym wieku danej osoby, w tym po przekroczeniu ustawowego wieku emerytalnego. Usługi wsparcia i opieki dla wszystkich pokoleń, w tym opieka nad dziećmi i opieka długoterminowa, powinny wspierać możliwości aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym osób w każdym wieku, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Strategia będzie musiała obejmować konkretne środki mające na celu wsparcie opiekunów nieformalnych, zważywszy na ich podstawową rolę w życiu osób starszych będących pod ich opieką. W związku z tym można by opracować specjalne zalecenia dotyczące godzenia obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym, rekompensaty za utracony dochód z pracy lub wsparcia finansowego, zróżnicowanej oferty usług w zakresie zastępstw w opiece nad krewnymi otrzymującymi pomoc, dostępności poradnictwa i szkoleń itd.
5.6.3. W tym celu w ramach strategii europejskiej należy zgodnie z kompetencjami państw członkowskich:
5.6.3.1. Oceniać wpływ odstępstw ze względu na wiek zawartych w dyrektywie w sprawie zatrudnienia i w dyrektywie w sprawie płacy minimalnej, proponować wytyczne dotyczące wdrażania zasad równości bez względu na wiek w dziedzinie zatrudnienia i w razie potrzeby wskazywać inne sposoby udoskonalenia wdrażania dyrektyw lub konkretne zmiany w tym zakresie, a także zapobiegać dyskryminacji osób starszych, które chcą pozostać na rynku pracy.
5.6.3.2. Zachęcać do międzypokoleniowego mentoringu za pośrednictwem konkretnych programów.
5.6.3.3. Zgodnie z obecną polityką zwalczać zagrożenia fizyczne i psychospołeczne, takie jak stres i wyczerpanie, a także im zapobiegać w następnych ramach UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
5.6.3.4. Szerzyć przedsiębiorczość wśród osób starszych z wykorzystaniem analizy obecnych przeszkód, takich jak utrata uprawnień emerytalnych, ułatwiać dostęp do finansowania, promować inkubatory wspólnej, międzypokoleniowej przedsiębiorczości bądź przenoszenie własności przedsiębiorstw przez starszych przedsiębiorców i pracodawców na młodszych przedsiębiorców 20 lub zachęcać do podejmowania inicjatyw w ramach gospodarki społecznej.
5.6.3.5. Wspierać gospodarkę społeczną jako sektor skupiający się na ludziach i korzyściach dla społeczeństwa, gdyż może on oferować osobom starszym nowe możliwości zatrudnienia i przedsiębiorczości 21 .
5.6.3.6. Promować i poprawiać dostępność programów Erasmus+ i programów w zakresie technologii uczenia się dla osób starszych, w pełni wykorzystując jego międzypokoleniowy wymiar, oferując osobom starszym możliwości uczenia się i mobilność akademicką, w tym w miejscach, w których dostęp do edukacji jest trudny, takich jak miejsca opieki długoterminowej. Należy również w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez mikropoświadczenia i cyfrowe narzędzia uczenia się, takie jak otwarte kursy internetowe (MOOC).
5.6.3.7. Proponować środki mające na celu poprawę edukacji finansowej osób starszych, które to środki mogą umożliwić mobilizację niewykorzystanych zasobów i podnieść konkurencyjność. Szczególną uwagę należy zwrócić na doskonalenie umiejętności osób starszych, aby umożliwić im działanie w charakterze świadomych inwestorów i zapobiec nieodpowiednim inwestycjom finansowym czy też niewłaściwej konsumpcji.
5.6.3.8. Przedstawić propozycje mające na celu zapobieganie drenażowi mózgów we wszystkich pokoleniach - czy to między państwami członkowskimi, czy też poza UE - z wykorzystaniem europejskiego programu na rzecz umiejętności służącego zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności 22 .
5.7. Godne dochody i włączenie społeczne
5.7.1. W 2019 r. odsetek emerytów w wieku powyżej 65 lat zagrożonych ubóstwem w UE wyniósł 15,1 %. W UE w latach 2010-2019 odsetek kobiet w wieku powyżej 65 lat otrzymujących emeryturę i zagrożonych ubóstwem był o 3-4 punkty procentowe wyższy niż w przypadku mężczyzn.
5.7.2. Aby zaradzić tej sytuacji i ograniczyć do minimum ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego osób starszych, zgodnie z wyłącznymi kompetencjami państw członkowskich i z uwzględnieniem roli partnerów społecznych, w ramach strategii należy dążyć do zapewnienia osobom starszym godnych dochodów poprzez inicjatywy mające na celu:
5.7.2.1. Opracowanie systemów emerytalnych zapewniających odpowiednie emerytury, tak aby emeryci nie byli uzależnieni od wsparcia dochodu minimalnego, jak stwierdzono w opinii EKES-u w sprawie zalecenia Rady w sprawie odpowiedniego dochodu minimalnego zapewniającego aktywne włączenie 23 . W związku z tym wspólna z państwami członkowskimi ocena możliwości wprowadzenia spójnych środków w celu zapewnienia minimalnego dochodu wszystkim osobom starszym i udzielenia im pomocy w utrzymaniu zatrudnienia, jeśli sobie tego życzą.
5.7.2.2. Opracowanie gwarancji dla osób starszych, która ochroni je przed ubóstwem i umożliwi im godne życie oparte na uczestnictwie po 65 roku życia, w tym zapewnienie specjalnego wsparcia dla osób w wieku powyżej 75/80 lat, zgodnie ze specyficznymi uwarunkowaniami poszczególnych państw członkowskich.
5.7.2.3. Zapewnienie adekwatności emerytur na przestrzeni czasu wraz z gwarancją - w stosownych przypadkach - indeksacji emerytur zgodnie z kosztami życia i z uwzględnieniem specyficznych wydatków osób starszych (takich jak opieka zdrowotna, opieka długoterminowa itp.).
5.7.2.4. Zmniejszenie luki emerytalnej między kobietami a mężczyznami oraz, w razie potrzeby, dążenie do zaliczania opieki do okresów składkowych w systemach ochrony socjalnej i/lub systemach podatkowych.
5.7.2.5. Stworzenie ram powszechnego dostępu do praw emerytalnych, w tym dla mężczyzn i kobiet, samo- zatrudnionych, osób w nowych formach zatrudnienia, takich jak gospodarka społeczna, osób z niepełnosprawnością (w tym w zatrudnieniu chronionym) i osób wykluczonych z rynku pracy.
5.7.2.6. Zaproponowanie działań mających na celu podniesienie świadomości na temat przemocy wobec osób starszych - zwłaszcza starszych kobiet, a także na temat złego traktowania tych osób, oraz zwalczanie tych zjawisk.
Bruksela, dnia 12 lipca 2023 r.
