Zawiadomienie Komisji - Wytyczne mające na celu wsparcie stosowania rozporządzenia 2020/741 w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody

ZAWIADOMIENIE KOMISJI

Wytyczne mające na celu wsparcie stosowania rozporządzenia 2020/741 w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody

(2022/C 298/01)

Spis treści

1. Wprowadzenie

2. Obowiązki ogólne i administracyjne

2.1. Zakres stosowania

2.1.1. Kryteria

2.1.2. Przedkładanie i przegląd decyzji

2.2. Właściwy organ

2.3. Punkty kontaktowe

2.4. Podmioty odpowiedzialne

2.4.1. Obowiązki operatora zakładu odzyskiwania wody w zakresie jakości wody

2.4.2. Obowiązki innych podmiotów

2.5. Zezwolenia

2.5.1. Organy udzielające zezwolenia

2.5.2. Wniosek o udzielenie zezwolenia

2.5.3. Treść zezwolenia

2.5.4. Wyłączenia dla projektów badawczych i pilotażowych

2.6. Kontrole zgodności

2.7. Sankcje

2.8. Upowszechnianie wiedzy i wymiana informacji

3. Aspekty techniczne

3.1. Zarządzanie ryzykiem

3.1.1. Kluczowe elementy zarządzania ryzykiem

3.1.2. Opis systemu

3.1.3. Podmioty i role

3.1.4. Określenie zagrożeń oraz środowisk i populacji, których dotyczy ryzyko

3.1.5. Metody oceny ryzyka dla środowiska i zdrowia

3.1.6. Warunki dotyczące wymogów dodatkowych

3.1.7. Środki zapobiegawcze

3.1.8. Kontrola jakości i systemy monitorowania środowiska

3.1.9. Zarządzanie nagłymi sytuacjami i koordynacja takich sytuacji

3.2. Rodzaje upraw i klasy odzyskanej wody

3.2.1. Przykłady metod nawadniania i rodzajów upraw

3.2.2. Przykłady stosowania barier w celu osiągnięcia wymaganej klasy jakości wody

3.3. Monitorowanie walidacyjne

3.3.1. Zasady ogólne

3.3.2. Protokoły monitorowania walidacyjnego

3.3.3. Przykłady monitorowania walidacyjnego

3.3.4. Dodatkowe źródła

1. Wprowadzenie

Zasoby wodne UE znajdują się pod coraz większą presją. Prowadzi to do deficytu wody, tj. sytuacji, w której zasoby wodne są niewystarczające do zaspokojenia potrzeb, oraz do pogorszenia jakości wody. Ponadto zmiana klimatu, nieprzewidywalne typy pogody i susze w znacznym stopniu przyczyniają się do ograniczenia dostępności wody słodkiej. Ponowne wykorzystanie odzyskanej wody jest powszechnie uznawane za praktykę, która pomaga w bardziej efektywnym zarządzaniu zasobami wodnymi i pomaga dostosować nasze systemy do zmiany klimatu, zgodnie ze strategią UE określoną w Europejskim Zielonym Ładzie ¹ .

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody (rozporządzenie w sprawie ponownego wykorzystania wody) ²  ma na celu ułatwienie - i zachęcenie do praktyki - ponownego wykorzystania wody do nawadniania w rolnictwie - sektorze, który może być szczególnie wrażliwy na ograniczone zasoby wodne lub przerwy w dostępie do nich, dzięki czemu system żywnościowy UE stanie się bardziej zrównoważony i odporny ³  przy jednoczesnej ochronie zdrowia publicznego i środowiska.

Rozporządzeniem w sprawie ponownego wykorzystania wody, mającym zastosowanie od 26 czerwca 2023 r., ustanowiono jednolite minimalne wymogi dotyczące jakości wody w celu bezpiecznego ponownego wykorzystania oczyszczonych ścieków komunalnych w nawadnianiu w rolnictwie. Zharmonizowane minimalne wymogi zapewnią również prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku produktów rolniczych i powinny zwiększyć zaufanie konsumentów.

Zgodnie z tym rozporządzeniem ścieki komunalne oczyszczone zgodnie z wymogami określonymi w dyrektywie 91/271/EWG regulującej oczyszczanie ścieków komunalnych (dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych) ⁴  muszą zostać poddane dalszemu oczyszczaniu, aby spełniły nowe minimalne parametry jakościowe i stały się odpowiednie do wykorzystania w rolnictwie.

Oprócz jednolitych minimalnych wymogów dotyczących jakości wody w przedmiotowym rozporządzeniu określono również jednolite minimalne wymogi w zakresie monitorowania, zasady zarządzania ryzykiem w celu oceny potencjalnego dodatkowego ryzyka dla zdrowia i środowiska i przeciwdziałania mu, obowiązki w zakresie wydawania zezwoleń oraz zasady dotyczące przejrzystości, zgodnie z którymi najważniejsze informacje dotyczące wszystkich projektów w zakresie ponownego wykorzystania wody muszą być udostępniane publicznie.

W art. 11 ust. 5 rozporządzenia w sprawie ponownego wykorzystania wody zobowiązano Komisję, aby konsultując się z państwami członkowskimi, ustanowiła wytyczne dotyczące stosowania tego rozporządzenia. W niniejszym zawiadomieniu określa się te wytyczne. Zostało ono przygotowane w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ds. Ponownego Wykorzystania Wody ⁵ , ustanowioną w ramach Strategicznej Grupy Koordynacyjnej ds. Polityki Wodnej ⁶ , której członkami są organy państw członkowskich i organizacje zainteresowanych stron. Grupa Robocza ds. Ponownego Wykorzystania Wody dokładnie omówiła ten dokument na dwóch spotkaniach, które odbyły się 2122 października 2021 r. i 18 lutego 2022 r., oraz przedstawiła pisemne uwagi.

Sekcja 2 niniejszych wytycznych obejmuje ogólne i administracyjne obowiązki ustanowione na mocy przedmiotowego rozporządzenia, w tym zakres stosowania tego rozporządzenia. Sekcja 3 dotyczy bardziej technicznych aspektów.

2. Obowiązki ogólne i administracyjne

Niniejsza sekcja obejmuje następujące aspekty: zakres stosowania przedmiotowego rozporządzenia, w szczególności stosowanie art. 2 ust. 2; właściwe organy; punkty kontaktowe i współpracę transgraniczną; obowiązki poszczególnych podmiotów; zezwolenia; kontrole zgodności; sankcje; upowszechnianie wiedzy i wymianę informacji.

2.1 Zakres stosowania

Przedmiotowe rozporządzenie ma zastosowanie w każdym przypadku, gdy oczyszczone ścieki komunalne są ponownie wykorzystywane do nawadniania w rolnictwie. Zgodnie z art. 2 ust. 2 państwa członkowskie mogą jednak postanowić, że ponowne wykorzystanie wody do nawadniania w rolnictwie nie jest odpowiednie na jednym z jego obszarów dorzecza lub większej ich liczbie lub jego czy ich częściach.

Decyzje podjęte na podstawie art. 2 ust. 2 efektywnie oznaczają zakaz ponownego wykorzystania wody na danym terytorium (jego części), w związku z czym przedmiotowe rozporządzenie nie ma zastosowania na tych obszarach. Innymi słowy, jeżeli państwo członkowskie uzna ponowne wykorzystanie wody za nieodpowiednie tylko na części swojego terytorium, przedmiotowe rozporządzenie nadal będzie miało pełne zastosowanie na pozostałych obszarach, gdzie woda może być ponownie wykorzystana.

Niektóre z bardziej ogólnych obowiązków zawartych w przedmiotowym rozporządzeniu nadal mogą mieć zastosowanie, nawet jeśli ponowne wykorzystanie wody zostanie zakazane w całym państwie członkowskim. Na przykład:

- art. 2 ust. 3 dotyczący wyłączeń dla projektów badawczych: jeżeli państwo członkowskie zezwala na takie projekty, powinno wyznaczyć odpowiednie właściwe organy odpowiedzialne za sprawdzanie zgodności z kryteriami określonymi w art. 2 ust. 3;

- art. 8 dotyczący wyznaczenia punktu kontaktowego do celów współpracy z innymi państwami członkowskimi;

- art. 10 ust. 1 dotyczący informowania społeczeństwa o punkcie kontaktowym;

- art. 15 dotyczący sankcji w celu zapewnienia, aby w przypadku podjęcia decyzji o nieudzieleniu zezwolenia na ponowne wykorzystanie wody była ona przestrzegana, tzn. aby woda nie była ponownie wykorzystywana, a wszelkie projekty badawcze objęte wyłączeniem spełniały odpowiednie warunki.

W przypadku niepodjęcia decyzji na podstawie art. 2 ust. 2 do dnia rozpoczęcia stosowania przedmiotowego rozporządzenia (26 czerwca 2023 r.) każdy podmiot odpowiedzialny w systemie ponownego wykorzystania wody musi mieć możliwość złożenia wniosku o zezwolenie.

Innymi słowy, domyślnie (tj. w przypadku braku decyzji krajowej stanowiącej inaczej) ponowne wykorzystanie wody jest dozwolone pod warunkiem uzyskania zezwolenia udzielonego na podstawie przedmiotowego rozporządzenia. Oznacza to, że plan zarządzania ryzykiem musi obejmować wszystkie możliwe rodzaje ryzyka, a projekt musi być w pełni zgodny ze wszystkimi przepisami UE dotyczącymi zdrowia i środowiska.

2.1.1 Kryteria

Wiele różnych okoliczności i cech klimatycznych w państwach członkowskich może wpłynąć na decyzję dotyczącą tego, czy ponowne wykorzystanie wody ma istotną rolę do odegrania w zintegrowanej gospodarce wodnej.

Może się okazać, że warunki klimatyczne w niektórych państwach członkowskich sprawiają, że ponowne wykorzystanie wody jest niepotrzebne lub nieekonomiczne ze względu na obfitość opadów. Nawet w państwach członkowskich, które borykają się z niedoborem wody i powtarzającymi się suszami, mogą jednak wystąpić okoliczności, które oznaczają, że ponowne wykorzystanie wody, będące zasadniczo odpowiedzią na jej niedobór, może nie być odpowiednią praktyką.

Może tak być na przykład wtedy, gdy niektóre obszary są dotknięte długotrwałymi i przedłużającymi się suszami, a jednolite części wód powierzchniowych są uzależnione od odprowadzania oczyszczonych ścieków w celu zapewnienia ich przepływu hydrobiologicznego i dobrego stanu wód. Jeżeli oczyszczone ścieki zostałyby skierowane do zakładu odzyskiwania wody, a następnie do rolnictwa, mogłoby to pozbawić wody powierzchniowe niezbędnych ilości wody gwarantujących minimalny przepływ hydrobiologiczny.

W takich przypadkach konieczna jest również ocena wpływu wykorzystania alternatywnych źródeł, tj. poboru z (innych) jednolitych części wód powierzchniowych lub podziemnych, ponieważ mogą one również mieć wpływ na ilość/jakość wody. Presja związana między innymi z poborem wody może wpływać na stan ilościowy jednolitych części wód podziemnych i w takim przypadku ponowne wykorzystanie wody może stanowić alternatywne źródło wody. Możliwe są również sytuacje, w których nie ma presji związanej z poborem wody, a koszt ponownego wykorzystania wody może nie być konkurencyjny w porównaniu z innymi źródłami wody.

Przy podejmowaniu decyzji należy zatem dokładnie rozważyć zalety i wady ponownego wykorzystania wody. Wszystkie te względy powinny wpłynąć na decyzję o rezygnacji z ponownego wykorzystania wody na danym obszarze w ramach zintegrowanej gospodarki wodnej.

Zgodnie z art. 2 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia państwa członkowskie muszą wziąć pod uwagę określone kryteria, aby stwierdzić, czy ponowne wykorzystanie wody nie jest odpowiednie na niektórych obszarach dorzeczy (lub ich częściach).

Państwa członkowskie podejmujące taką decyzję na podstawie art. 2 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia muszą ją należycie uzasadnić i przedłożyć Komisji. Jeżeli zakaz jest wynikiem presji związanej z jakością jednolitych części wód powierzchniowych, których przepływ i stan ekologiczny zależą od odprowadzanych ścieków, decyzję uznaje się za należycie uzasadnioną, pod warunkiem że określono w niej:

- których jednolitych części wód dotyczy zakaz;

- aktualny stan tych wód:

- jakie inne opłacalne środki zostały zastosowane i mogą zostać zastosowane w celu zmniejszenia dystansu do dobrego stanu lub uniknięcia pogorszenia;

- alternatywne źródła wody do nawadniania w rolnictwie oraz

- czy te inne źródła mogłyby spowodować nadmierny pobór wody z innych jednolitych części wód powierzchniowych lub podziemnych, co mogłoby wpłynąć na ich stan ilościowy lub jakościowy.

Jeżeli decyzja oparta jest na kryteriach opłacalności, ważne jest, aby wziąć pod uwagę wszystkie koszty, zarówno środowiskowe, jak i koszty zasobów (odzyskanej wody oraz alternatywnych źródeł, które państwo członkowskie uznało za bardziej odpowiednie). W analizie ekonomicznej przeprowadzonej na podstawie art. 5 dyrektywy 2000/60/WE i załącznika III do tej dyrektywy można znaleźć użyteczne informacje uzupełniające.

2.1.2 Przedkładanie i przegląd decyzji

Każda należycie uzasadniona i jasno uargumentowana decyzja, oparta na kryteriach określonych w art. 2 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia, musi zostać przedłożona Komisji na piśmie, za pośrednictwem zwykłych kanałów komunikacji (np. za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa państwa członkowskiego przy UE). Państwo członkowskie musi również udostępnić publicznie każdą taką decyzję, zgodnie z art. 10 ust. 3.

Art. 2. ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia stanowi, że każda taka decyzja musi zostać poddana przeglądowi w razie konieczności, aby odzwierciedlić zmieniające się okoliczności. W szczególności decyzje te muszą być poddawane przeglądowi, biorąc pod uwagę przewidywania dotyczące zmiany klimatu i krajowe strategie dostosowania do zmiany klimatu (aktualizowane co dwa lata) ⁷ , a co najmniej co sześć lat z uwzględnieniem planów gospodarowania wodami w dorzeczu ustanowionych zgodnie z dyrektywą 2000/60/WE.

Każda decyzja o zakazie ponownego wykorzystania wody powinna być zatem uzasadniona w szerszym kontekście zintegrowanej gospodarki wodnej. Powinna być w pełni zgodna z podejściem do zarządzania określonym w odpowiednich planach gospodarowania wodami w dorzeczu, a także z polityką łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej.

Oznacza to, że decyzja o zakazie ponownego wykorzystania wody musi być oparta na informacjach dotyczących stanu wód, ciśnienia oraz skutków i środków zebranych i określonych w tych planach. Wiąże się to również z dokonaniem oceny kosztów środowiskowych i zasobów odzyskanej wody i innych zasobów wodnych, biorąc również pod uwagę analizę ekonomiczną przeprowadzoną na podstawie art. 5 dyrektywy 2000/60/WE.

2.2 Właściwy organ

Właściwe organy, o których mowa w art. 3 pkt 1, są odpowiedzialne za:

- udzielanie zezwoleń na otrzymywanie i dostarczanie odzyskanej wody, w tym za zapewnienie, by sporządzono plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody;

- ustalenie, czy spełniono kryteria dotyczące wyłączenia projektów badawczych lub pilotażowych z przedmiotowego rozporządzenia (w stosownych przypadkach);

- weryfikację zgodności z warunkami określonymi w zezwoleniach oraz podejmowanie działań następczych w przypadku naruszeń.

Obowiązki te mogą obejmować na przykład: przegląd planu zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody i zapewnienie, aby obejmował on wszystkie aspekty; regularne sprawdzanie, czy realizowane są środki i zadania określone w planach; ułatwianie komunikacji między różnymi podmiotami w systemie ponownego wykorzystania wody; koordynowanie wymiany informacji z innymi organami. W zależności od struktury administracyjnej, na przykład struktur stosowanych do zarządzania dorzeczami, państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o wyznaczeniu więcej niż jednego właściwego organu.

Jeżeli państwo członkowskie postanowi, że otrzymywanie i ponowne wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie na jakimkolwiek obszarze dorzecza (efektywnie na całym jego terytorium) nie jest odpowiednie, zgodnie z art. 2, ustanowienie właściwych organów byłoby konieczne jedynie w przypadku prowadzenia projektów badawczych i pilotażowych dotyczących ponownego wykorzystania wody do nawadniania w rolnictwie. Podobnie jeżeli państwo członkowskie zezwala na otrzymywanie odzyskanej wody, ale nie na jej wykorzystanie, właściwy organ byłby również zobowiązany do zarządzania zezwoleniami na otrzymywanie.

2.3 Punkty kontaktowe

Zgodnie z art. 8 przedmiotowego rozporządzenia państwa członkowskie są zobowiązane do wyznaczenia punktu kontaktowego do celów współpracy z punktami kontaktowymi innych państw członkowskich.

Rola punktów kontaktowych polega na:

a) otrzymywaniu i przekazywaniu wniosków o udzielenie pomocy,

b) zapewnieniu pomocy na wniosek oraz

c) koordynowaniu komunikacji pomiędzy właściwymi organami w różnych państwach członkowskich. Na przykład przed udzieleniem zezwolenia na otrzymywanie lub dostarczanie odzyskanej wody właściwe organy muszą wymienić informacje na temat warunków określonych w powiązanym zezwoleniu i powiązanych planach zarządzania ryzykiem z punktem kontaktowym w państwie członkowskim, w którym zamierza się wykorzystywać odzyskaną wodę. Punkty kontaktowe powinny odpowiadać na wnioski o udzielenie pomocy bez zbędnej zwłoki.

Tworzenie punktów kontaktowych może nie być konieczne, jeżeli państwo członkowskie postanowi, na podstawie art. 2 ust. 2, że wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie na jakimkolwiek obszarze dorzecza (praktycznie na całym jego terytorium) nie jest odpowiednie.

Jeżeli jednak państwo członkowskie nie zezwala na wykorzystanie odzyskanej wody na swoim terytorium, ale wywozi odzyskaną wodę do sąsiedniego kraju, musi mimo wszystko utworzyć punkt kontaktowy. Podobnie punkt kontaktowy jest konieczny w państwach członkowskich, które nie otrzymują odzyskanej wody na swoim terytorium, ale chcą ją przywozić z sąsiedniego kraju w celu wykorzystania w nawadnianiu.

Ponadto projekty realizowane w sąsiednim państwie członkowskim mogą w pewien sposób wpływać na wspólny obszar zlewni i dlatego wymagają konsultacji między właściwymi organami państw członkowskich za pośrednictwem punktów kontaktowych.

2.4 Podmioty odpowiedzialne

W rozporządzeniu określono szereg "podmiotów odpowiedzialnych", tj. podmiotów pełniących jakąś rolę lub prowadzących działalność w systemie ponownego wykorzystania wody. System ponownego wykorzystania wody, określony w art. 3 pkt 15, obejmuje infrastrukturę i inne części techniczne, począwszy od wlotu do oczyszczalni ścieków komunalnych, aż do punktu, gdzie odzyskana woda jest wykorzystywana do nawadniania w rolnictwie, z uwzględnieniem - w odpowiednich przypadkach - infrastruktury dystrybucji i przechowywania.

W art. 3 pkt 14 określono, że do podmiotów odpowiedzialnych należą:

- operator zakładu odzyskiwania wody;

- operator oczyszczalni ścieków komunalnych, o ile jest inny niż operator zakładu odzyskiwania wody;

- odpowiedni organ inny niż wyznaczony właściwy organ oraz

- w stosownych przypadkach - operator prowadzący dystrybucję odzyskanej wody lub operator systemu przechowywania odzyskanej wody.

W rozporządzeniu określono minimalne obowiązki operatora zakładu odzyskiwania wody (zob. sekcja 2.4.1).

W zezwoleniu wydanym przez właściwy organ określone zostaną obowiązki pozostałych podmiotów odpowiedzialnych, z uwzględnieniem obowiązków określonych w planie zarządzania ryzykiem.

Zadania pozostałych organów, innych niż właściwy organ, mogą obejmować przegląd planów zarządzania ryzykiem w celu sprawdzenia zgodności z mającymi zastosowanie przepisami (np. dotyczącymi zdrowia, środowiska, rolnictwa), określenie szczegółowych wymogów w zakresie ich wiedzy fachowej oraz wydanie opinii na temat planu zarządzania ryzykiem.

Państwa członkowskie mogą, w stosownych przypadkach i zgodnie z prawem krajowym, doprecyzować role i obowiązki pod warunkiem zachowania zgodności z minimalnymi zasadami.

2.4.1 Obowiązki operatora zakładu odzyskiwania wody w zakresie jakości wody

Operator zakładu odzyskiwania wody prowadzi zakład odzyskiwania wody lub nim zarządza i może być podmiotem prywatnym lub publicznym. Może to być inny podmiot niż operator oczyszczalni ścieków komunalnych w rozumieniu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 przedmiotowego rozporządzenia operator zakładu odzyskiwania wody jest odpowiedzialny za jakość odzyskanej wody w punkcie kontroli zgodności z przepisami.

Punkt kontroli zgodności z przepisami to, jak określono w art. 3 pkt 11, punkt, do którego operator zakładu odzyskiwania wody dostarcza odzyskaną wodę następnemu podmiotowi w łańcuchu. W zależności od konkretnej struktury systemu ponownego wykorzystania wody w danym państwie członkowskim następnym podmiotem może być użytkownik końcowy lub, jeżeli woda jest transportowana, dystrybuowana lub przechowywana do wykorzystania w przyszłości, mogą to być inne podmioty.

W punkcie kontroli zgodności z przepisami, który zostanie określony w zezwoleniu na otrzymywanie i dostarczanie odzyskanej wody (zob. sekcja 2.5 dotycząca zezwoleń), operator zakładu odzyskiwania wody musi zapewnić, aby odzyskana woda spełniała minimalne wymogi określone w załączniku I, jak również wszystkie inne dodatkowe istotne warunki określone przez właściwy organ w powiązanym zezwoleniu oraz opisane w planie zarządzania ryzykiem.

2.4.2 Obowiązki innych podmiotów

Po przejściu wody przez punkt kontroli zgodności z przepisami odpowiedzialność za jej jakość przechodzi na kolejny podmiot w łańcuchu - użytkownika końcowego albo dowolny podmiot pośredni odpowiedzialny za dystrybucję lub przechowywanie.

Plan zarządzania ryzykiem musi, w stosownych przypadkach, określać warunki związane z dystrybucją, przechowywaniem i wykorzystywaniem; należy w nim również wskazać, które podmioty uczestniczące w systemie ponownego wykorzystania wody są odpowiedzialne za spełnienie tych wymagań.

W przypadku gdy plan zarządzania ryzykiem określa warunki stosowania dla użytkownika końcowego, muszą być one zgodne z przepisami UE w zakresie higieny żywności (i pasz) oraz powiązanymi dokumentami, ze szczególnym uwzględnieniem tych wymienionych w rozporządzeniu w sprawie ponownego wykorzystania wody. Obejmują one:

- rozporządzenie (WE) nr 178/2002 ⁸ : "przepisy ogólne prawa żywnościowego", które określają (w art. 17) podstawowe obowiązki wszystkich podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze (w tym producentów pierwotnych, tj. rolników);

- rozporządzenie (WE) nr 852/2004 ⁹  w sprawie higieny środków spożywczych: W art. 4 ust. 1 powtórzono spoczywający na producentach pierwotnych obowiązek postępowania zgodnie z ogólnymi przepisami dotyczącymi higieny (dobre praktyki higieniczne) ustanowionymi w załączniku I do tego rozporządzenia. Załącznik I część A pkt II ppkt 5 lit. c) stanowi, że podmioty prowadzące przedsiębiorstwa spożywcze produkujące lub zbierające produkty roślinne muszą podjąć odpowiednie działania i używać wody pitnej, lub czystej wody, według potrzeb, w każdym przypadku gdy jest to niezbędne do zapobieżenia zanieczyszczeniu;

- rozporządzenie (WE) nr 2073/2005 ¹⁰  ustanawiające kryteria mikrobiologiczne dotyczące środków spożywczych, które obejmuje kryteria dotyczące E. coli występujących w niektórych rodzajach żywności pochodzenia niezwierzęcego (po zbiorze);

- rozporządzenie (UE) 2017/625 ¹¹  (zastępujące rozporządzenie (WE) nr 882/2004) ustanawiające ramy prawne dotyczące kontroli urzędowych żywności i bezpieczeństwa żywności na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji. Właściwe organy muszą sprawdzać, czy podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze spełnia wymogi dotyczące bezpieczeństwa żywności i egzekwować przestrzeganie tych wymogów;

- zawiadomienie Komisji zawierające wytyczne dotyczące ograniczania ryzyka mikrobiologicznego w odniesieniu do świeżych owoców i warzyw na etapie produkcji podstawowej poprzez przestrzeganie zasad higieny żywności ¹² .

Rozporządzenie w sprawie ponownego wykorzystania wody, które określa jakość wody dla określonego źródła wody na etapie przed produkcją podstawową (zanim zostanie ona wykorzystana do nawadniania), stanowi uzupełnienie przepisów dotyczących zasad higieny żywności. Przepisy dotyczące zasad higieny żywności (i pasz) mają zastosowanie od etapu produkcji podstawowej, w tym nawadniania, i obejmują wszystkie aspekty nawadniania w odniesieniu do wszystkich źródeł wody.

2.5 Zezwolenia

Art. 6. ust. 1 przedmiotowego rozporządzenia zawiera wymóg, aby otrzymywanie i dostarczanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie podlegało obowiązkowi uzyskania zezwolenia. Wszystkie zezwolenia muszą być oparte na planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody i muszą określać obowiązki operatora zakładu odzyskiwania wody oraz, w stosownych przypadkach, wszystkich innych podmiotów odpowiedzialnych, zgodnie z art. 6 ust. 3.

W przedmiotowym rozporządzeniu opisano informacje, które muszą zawierać zezwolenia, ale to do państw członkowskich należy określenie szczegółów procedur udzielania zezwoleń, takich jak wyznaczenie właściwych organów i terminów.

Dlatego też niniejsza sekcja nie obejmuje kwestii związanych z procedurą, z wyjątkiem stwierdzenia, że w przedmiotowym rozporządzeniu wyraźnie dopuszcza się stosowanie przez państwa członkowskie istniejących procedur przyznawania zezwoleń, pod warunkiem że zostaną one dostosowane w celu spełnienia wymogów określonych w rozporządzeniu.

2.5.1 Organy udzielające zezwolenia

Zezwoleń na ponowne wykorzystanie wody mogą udzielać wyłącznie właściwe organy wyznaczone przez państwa członkowskie. Nie powinien istnieć konflikt interesów między podmiotami odpowiedzialnymi za sporządzenie projektu planu zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody i wniosku o udzielenie zezwolenia a organem udzielającym zezwolenia na otrzymywanie i dostarczanie odzyskanej wody.

Do celu oceny wniosku właściwy organ musi skonsultować się i wymienić informacje z wszelkimi innymi odpowiednimi organami, w szczególności z organami ds. wody i zdrowia (jeśli są to organy inne niż właściwy organ) i z wszelkimi innymi podmiotami uznanymi za odpowiednie przez właściwy organ.

Przykłady

Na poziomie krajowym możliwych jest kilka różnych konfiguracji, co ilustrują poniższe przykłady.

Przykład 1 - Jeżeli zakład odzyskiwania wody, a tym samym jego operator, jest również oczyszczalnią ścieków komunalnych, właściwym organem może być organ udzielający zezwolenia na oczyszczanie ścieków komunalnych, a tym samym może być on różny od organów ds. wody lub zdrowia.

W takich przypadkach konieczna jest ścisła współpraca między poszczególnymi organami w celu zapewnienia (i) zgodności z obowiązującymi normami wodnymi i nieprzekroczenia maksymalnych poziomów, gdy zmniejszone ilości wody są odprowadzane do jednolitych części wód powierzchniowych, oraz (ii) przestrzegania norm zdrowotnych, gdy woda jest wykorzystywana do nawadniania.

W takich przypadkach organy ds. wody lub zdrowia mogą uczestniczyć w procesie przygotowania planu zarządzania ryzykiem i wniosku o udzielenie zezwolenia, ponieważ nie wystąpi konflikt interesów z organem udzielającym zezwolenia.

Przykład 2 - Jeżeli zakład odzyskiwania wody, a tym samym jego operator, nie jest równocześnie oczyszczalnią ścieków komunalnych, właściwy organ udzielający zezwolenie na ponowne wykorzystanie wody może być różny od organu udzielającego zezwolenia dla oczyszczalni ścieków komunalnych.

Mogą to być na przykład organy ds. wody lub zdrowia. W takim przypadku organy te nie mogą być zaangażowane w sporządzanie wniosku o udzielenie zezwolenia ani planu zarządzania ryzykiem, ponieważ stanowiłoby to konflikt interesów między organem udzielającym zezwolenia a podmiotami sporządzającymi wniosek o udzielenie zezwolenia i plan zarządzania ryzykiem.

Organy te mogłyby jednak zostać poproszone o dostarczenie danych lub innych informacji na potrzeby procesu, takich jak dane z monitorowania zasobów wodnych lub inne dane dotyczące środowiska, dostarczenie wytycznych dotyczących procedur, które należy stosować, itp.

Przykład 3 - Jeżeli zakład odzyskiwania wody jest własnością właściwego organu, należy wprowadzić procedury pozwalające na uniknięcie konfliktu interesów, zapewnienie, aby wniosek o wydanie zezwolenia i plan zarządzania ryzykiem były przygotowywane odpowiednio przez wszystkie podmioty odpowiedzialne oraz aby nie dochodziło do ingerencji w działalność osoby lub działu odpowiedzialnych za udzielenie zezwolenia.

Jeżeli wszystkie wymagania dotyczące udzielenia zezwolenia zostaną spełnione, właściwy organ w państwie członkowskim powinien (zgodnie z art. 6 ust. 5) bez zbędnej zwłoki udzielić zezwolenia zawierającego wszystkie niezbędne warunki i środki określone w planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody. Ma to na celu zapewnienie pewności regulacyjnej dla wszystkich podmiotów uczestniczących.

Jeżeli z uwagi na złożoność wniosku właściwy organ potrzebuje więcej niż 12 miesięcy od daty otrzymania pełnego wniosku na podjęcie decyzji w sprawie udzielenia zezwolenia, organ ten musi poinformować wnioskodawców o przewidywanej dacie podjęcia tej decyzji.

2.5.2 Wniosek o udzielenie zezwolenia

Na podstawie art. 6 ust. 2 każdy podmiot odpowiedzialny w systemie ponownego wykorzystania wody, w tym użytkownik końcowy, w stosownych przypadkach zgodnie z prawem krajowym, może złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia lub o zmianę istniejącego zezwolenia. Wniosek musi zostać złożony do właściwego organu państwa członkowskiego, w którym działa lub będzie działać zakład odzyskiwania wody.

W niektórych projektach ponownego wykorzystania wody operator zakładu odzyskiwania wody przekazuje odzyskaną wodę bezpośrednio do użytkownika końcowego. W innych projektach w grę wchodzą jednak inne podmioty i może zaistnieć potrzeba powołania podmiotu zajmującego się dystrybucją odzyskanej wody oraz podmiotu zajmującego się przechowywaniem odzyskanej wody.

W tych przypadkach państwa członkowskie mogą postanowić o wymaganiu od takich podmiotów i użytkowników końcowych uzyskania szczególnego zezwolenia, zgodnie z art. 6 ust. 7. Te szczególne zezwolenia muszą następnie określać obowiązki, w tym wszelkie dodatkowe wymogi i bariery określone w planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody opracowanym dla tego systemu, o którym to planie mowa w art. 5 ust. 4.

2.5.3 Treść zezwolenia

Zgodnie z art. 6 ust. 3 zezwolenie lub zezwolenia, w przypadku gdy podmioty odpowiedzialne inne niż operator zakładu odzyskiwania wody są zobowiązane do uzyskania szczególnego zezwolenia (art. 6 ust. 7), muszą być oparte na planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody.

Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody musi być sporządzony zgodnie z załącznikiem II do przedmiotowego rozporządzenia. Musi on określać warunki, jakie należy spełnić, aby zapewnić zgodność z wymaganiami dotyczącymi jakości wody, jej wykorzystania i monitorowania, określonymi w załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia.

Zezwolenie musi określać:

- klasę lub klasy jakości odzyskanej wody oraz zastosowanie w rolnictwie, w odniesieniu do którego dopuszczona jest odzyskana woda;

- miejsce lub miejsca, w których wykorzystanie jest dozwolone;

- zakłady odzyskiwania wody, w tym na przykład lokalizację zakładu lub zakładów, dane kontaktowe operatora oraz szacunkową roczną ilość odzyskanej wody, która ma być otrzymywana;

- warunki dotyczące minimalnych wymogów w zakresie jakości wody i monitorowania określonych w załączniku I sekcja 2, które mogą obejmować specyfikacje dotyczące rodzaju oczyszczania;

- wszelkie warunki w odniesieniu do dodatkowych wymogów wobec operatora zakładu odzyskiwania wody, określone w planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody;

- wszelkie inne warunki niezbędne do zredukowania wszelkiego niedopuszczalnego ryzyka dla środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt. Mogą one obejmować informacje na temat dokładnej roli, zadań, działań i obowiązków pozostałych podmiotów odpowiedzialnych w systemie lub obowiązki związane z systemami monitorowania środowiska, w zależności od wyników planu zarządzania ryzykiem, oraz procedury działań następczych w przypadku wystąpienia negatywnych skutków dla środowiska;

- okres ważności zezwolenia;

- punkt kontroli zgodności z przepisami, w którym będą przeprowadzane kontrole w celu sprawdzenia, czy podmiot spełnił swoje zobowiązania w zakresie jakości odzyskanej wody.

Jak określono w art. 6 ust. 6, zezwolenia muszą być regularnie poddawane przeglądowi i, w razie konieczności, aktualizowane. Zezwolenia muszą być poddawane przeglądowi i aktualizowane co najmniej w następujących przypadkach:

- znaczącej zmiany zdolności zakładu;

- modernizacji sprzętu lub dodania nowego sprzętu lub procesów, co stwarza potrzebę monitorowania walidacyjnego przed rozpoczęciem działalności (dla wody klasy A);

- zmian warunków klimatycznych lub innych, które znacząco wpływają na stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych.

2.5.4 Wyłączenia dla projektów badawczych i pilotażowych

Zgodnie z art. 2 ust. 1 przedmiotowe rozporządzenie ma zastosowanie w każdym przypadku, gdy odzyskana woda jest wykorzystywana do nawadniania w rolnictwie. Na podstawie art. 2 ust. 3 projekty badawcze lub pilotażowe mogą jednak zostać wyłączone z zakresu zastosowania tego przepisu, jeśli spełnione są pewne warunki. W celu przyznania tego wyłączenia właściwy organ musi upewnić się, że spełnione są następujące kryteria:

- projekt badawczy lub pilotażowy nie będzie prowadzony w jednolitej części wód wykorzystywanych do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi lub w strefie ochronnej wyznaczonej na podstawie dyrektywy 2000/60/WE;

- projekt badawczy lub pilotażowy będzie właściwie monitorowany.

Do właściwego organu należy ustalenie warunków i częstotliwości monitorowania, na podstawie poszczególnych przypadków, niezbędnych do zapewnienia zgodności z ramową dyrektywą wodną i innymi mającymi zastosowanie przepisami.

Wyłączenia nie mogą trwać dłużej niż pięć lat. Ponadto żadne płody rolne będące rezultatem projektu badawczego lub pilotażowego objętego wyłączeniem zgodnie z tym rozporządzeniem nie mogą być wprowadzane do obrotu.

2.6 Kontrole zgodności

Kontrole zgodności muszą być przeprowadzane przez właściwe organy w celu zapewnienia spełnienia wymogów określonych w zezwoleniach przez poszczególne podmioty uczestniczące w systemie ponownego wykorzystania wody.

Wymogi te mogą dotyczyć operatora zakładu odzyskiwania wody, w punkcie kontroli zgodności z przepisami, lub wszelkich innych podmiotów odpowiedzialnych lub użytkowników końcowych, zgodnie z planem zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody.

Jeżeli te podmioty działają w różnych państwach członkowskich, na przykład w ramach transgranicznego projektu opisanego w sekcji 2.3, kontrole te muszą być przeprowadzane przez właściwe organy, którym podlegają odpowiednie podmioty.

2.7 Sankcje

Zgodnie z art. 15 państwa członkowskie muszą ustanowić przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszeń przepisów niniejszego rozporządzenia i powinny wdrożyć wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ich wykonywania. Sankcje powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.

Przy określaniu sankcji należy wziąć pod uwagę następujące kryteria:

a) charakter, wagę, zakres i czas trwania naruszenia;

b) umyślny lub nieumyślny charakter naruszenia;

c) obszary, których dotyczy naruszenie, w szczególności obszary wrażliwe;

d) korzyści uzyskane z naruszenia przez osoby odpowiedzialne (w celu zapewnienia, by osoby odpowiedzialne zostały pozbawione tych korzyści);

e) powtarzający się charakter naruszenia (w celu zniechęcenia do popełniania kolejnych naruszeń tego samego rodzaju).

Państwa członkowskie powinny wprowadzić środki zapewniania zgodności w celu zapobiegania naruszeniom i ich wykrywania oraz stosować sankcje. Zapewnianie zgodności obejmuje wszystkie sposoby wykorzystywane przez organy publiczne w działaniach mających na celu zapewnienie, aby przedsiębiorstwa i inne podmioty ("podmioty odpowiedzialne") przestrzegały swoich zobowiązań w zakresie ochrony środowiska, w tym na przykład inspekcje i środki egzekwowania.

Zasadniczo można wyróżnić trzy kategorie działań:

- monitorowanie zgodności z przepisami:

oznacza analizę, oceny, nadzór, inspekcje, dochodzenia, audyty lub inne kontrole i interwencje przeprowadzane przez właściwy organ, w jego imieniu lub pod jego nadzorem w celu zbadania, czy podmioty odpowiedzialne przestrzegają wykonalnych zobowiązań;

- działania następcze i egzekwowanie prawa:

oznacza działania podejmowane przez właściwy organ na mocy prawa administracyjnego, cywilnego lub karnego w odpowiedzi na nieprzestrzeganie lub podejrzenie nieprzestrzegania wykonalnego zobowiązania oraz

- promowanie zgodności z przepisami i zapobieganie nieprzestrzeganiu przepisów:

oznacza działania mające na celu zachęcanie do przestrzegania wykonalnych zobowiązań, inne niż monitorowanie zgodności z przepisami lub działania następcze i egzekwowanie prawa.

Zasada ta ma zastosowanie do wszystkich aspektów przedmiotowego rozporządzenia, w tym do przepisów, które państwa członkowskie postanawiają wprowadzić w odniesieniu do obszarów na swoich terytoriach, gdzie ponowne wykorzystanie wody nie jest uznawane za odpowiednie, lub w odniesieniu do projektów badań naukowych lub pilotażowych projektów badawczych.

2.8 Upowszechnianie wiedzy i wymiana informacji

Zgodnie z art. 9 państwa członkowskie, które stosują ponowne wykorzystanie wody do nawadniania w rolnictwie, są zobowiązane do organizowania ogólnych kampanii upowszechniających wiedzę, które mogłyby obejmować promowanie korzyści wynikających z bezpiecznego ponownego wykorzystania wody.

Państwa członkowskie mogą swobodnie dostosować zakres i ton takich kampanii do swoich indywidualnych sytuacji, w tym do skali ponownego wykorzystania wody. Mogą one również zorganizować specjalne kampanie informacyjne dla użytkowników końcowych w celu zachęcenia, w stosownych przypadkach, do stosowania odzyskanej wody jako bezpiecznej i trwałej alternatywy dla nawadniania oraz zapewnienia jej optymalnego i bezpiecznego wykorzystania przy zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt.

Takie kampanie informacyjne mogą być przydatne w rozwiewaniu ewentualnych obaw społeczeństwa dotyczących ponownego wykorzystania wody i mogą pomóc w zapewnieniu szerokiego poparcia dla ustanowienia systemu ponownego wykorzystania wody. W tym kontekście, w celu zbudowania zaufania i akceptacji, zaleca się wczesne zaangażowanie zainteresowanych stron i staranne dostosowanie komunikatów z wykorzystaniem osobistych doświadczeń i przy uwzględnieniu wyzwań związanych z konkretnym miejscem.

Z dobrych praktyk wynika, że wielopoziomowe uczestnictwo społeczeństwa i zainteresowanych stron może być skutecznym narzędziem docierania do szerokiego grona odbiorców, zaczynając od ukierunkowanych kampanii upowszechniających wiedzę, przez konsultacje, po większe zaangażowanie zainteresowanych stron w planowanie i podejmowanie decyzji.

W wytycznych z 2016 r. w ramach wspólnej strategii wdrażania dotyczących uwzględnienia ponownego wykorzystania wody w planowaniu zasobów wodnych i zarządzaniu nimi w kontekście ramowej dyrektywy wodnej ¹³  zasugerowano, jako wskazówkę ogólną, zebranie następujących informacji na potrzeby kampanii informacyjnych i upowszechniających wiedzę:

- uzasadnienie potrzeby ponownego wykorzystania wody, np. w kontekście niedoboru wody, w tym w przyszłych warunkach klimatycznych;

- koszty instalacji systemów oczyszczania i dystrybucji;

- korzyści i wady/ryzyko z punktu widzenia środowiska;

- korzyści i wady/ryzyko z punktu widzenia społeczeństwa i gospodarki: przejrzystość w zakresie ryzyka narażenia ludności, sposobów przeciwdziałania temu ryzyku oraz obowiązujących standardów oczyszczania.

Ważne jest również uwzględnienie kosztów strat w uprawach spowodowanych brakiem wody do nawadniania, które można zminimalizować, stosując niezawodne i bardziej przewidywalne źródło wody, np. odzyskaną wodę.

W art. 10 i 11 przedmiotowego rozporządzenia określono zasady dotyczące informacji, które mają być podawane do wiadomości publicznej, oraz informacje o sposobie wdrażania tych zasad. Informacje te muszą być dostępne dla Komisji Europejskiej, Europejskiej Agencji Środowiska i Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób.

Informacje, które muszą być regularnie podawane do wiadomości publicznej, obejmują:

- ilość i jakość dostarczanej odzyskanej wody;

- odsetek całkowitej ilości oczyszczonych ścieków komunalnych, jaki stanowi odzyskana woda, jeśli takie dane są dostępne;

- wyniki kontroli zgodności;

- wyznaczone punkty kontaktowe oraz

- wszelkie decyzje podjęte na podstawie art. 2 ust. 2.

Ponadto państwa członkowskie będą musiały publikować zestawy danych zawierające dodatkowe informacje o wynikach kontroli zgodności, a także dodatkowe informacje o przypadkach niezgodności, w tym o środkach zastosowanych w celu przywrócenia zgodności.

Państwa członkowskie mogą wybrać najbardziej odpowiedni format i sposób podawania informacji określonych w art. 10 do wiadomości publicznej, dostosowane do ich konkretnych okoliczności.

W odniesieniu do art. 11, w którym szczegółowo określono informacje na temat wdrażania, jakie państwa członkowskie muszą udostępnić, format i sposób prezentacji tych danych mogą zostać określone w aktach wykonawczych, które Komisja może opracować przy wsparciu komitetu powołanego na mocy dyrektywy 2000/60/WE i zgodnie z procedurą opisaną w art. 14.

3. Aspekty techniczne

Niniejsza sekcja dotyczy: wszelkich aspektów związanych z zarządzaniem ryzykiem; rodzajów upraw i klas odzyskanej wody oraz monitorowania walidacyjnego.

3.1 Zarządzanie ryzykiem

Jak określono w art. 5 ust. 1 przedmiotowego rozporządzenia, właściwy organ jest ostatecznie odpowiedzialny za zapewnienie opracowania planu zarządzania ryzykiem, który uwzględnia wszystkie możliwe aspekty projektu ponownego wykorzystania wody, w tym otrzymywanie, dostarczanie i wykorzystanie odzyskanej wody, oraz w którym przypisano odpowiedzialność za każdy aspekt zarządzania projektem ponownego wykorzystania.

Właściwy organ jest odpowiedzialny za zapewnienie opracowania planu zarządzania ryzykiem, natomiast podmiotami, które faktycznie muszą go sporządzić, są - w stosownych przypadkach - operator zakładu odzyskiwania wody, inne podmioty odpowiedzialne i użytkownicy końcowi.

Osobą (osobami) lub podmiotem faktycznie opracowującym i sporządzającym plan zarządzania ryzykiem może być każdy z "podmiotów odpowiedzialnych" uczestniczących w systemie ponownego wykorzystania wody lub użytkownik końcowy, zgodnie z przepisami krajowymi. Z punktu widzenia prawidłowego wdrożenia przedmiotowego rozporządzenia nie ma znaczenia, kto faktycznie przygotowuje lub opracowuje plan, pod warunkiem że odbywają się konsultacje - właściwe i wymagane ze względu na charakter, lokalizację i właściwości systemu ponownego wykorzystania wody - ze wszystkimi odpowiednimi podmiotami odpowiedzialnymi i użytkownikami końcowymi.

Plan zarządzania ryzykiem może obejmować jeden system ponownego wykorzystania wody lub większą ich liczbę, pod warunkiem że uwzględnia on wszystkie aspekty wymagane w przedmiotowym rozporządzeniu. Mogłoby to doprowadzić do stworzenia systemu, w którym ustalono by szereg standardowych elementów podstawowych - na przykład w przypadku podobnych upraw i praktyk nawadniania na obsługiwanym obszarze lub w kodeksie dobrych praktyk - które mogą stanowić podstawę bardziej dostosowanego do potrzeb planu zarządzania ryzykiem dla konkretnych systemów ponownego wykorzystania wody.

Aspekty, które należy uwzględnić w planie zarządzania ryzykiem (zgodnie z wymogami określonymi w przedmiotowym rozporządzeniu), obejmują wszelkie dodatkowe wymogi nałożone na operatora zakładu, które muszą być spełnione przed dostarczeniem wody następnemu podmiotowi w łańcuchu, a także odpowiednie środki zapobiega- wcze/naprawcze i bariery, monitorowanie lub wszelkie inne wymogi, które należy zastosować w systemie ponownego wykorzystania wody, aby zapewnić jej bezpieczeństwo, po przejściu przez punkt kontroli zgodności z przepisami, po stronie innych uczestników systemu.

W planie zarządzania ryzykiem opisuje się zadania i wymogi oraz jasno określa zakres odpowiedzialności odpowiednich podmiotów w ramach systemu.

W niektórych przypadkach może się zdarzyć, że konkretny użytkownik końcowy nie został jeszcze zidentyfikowany. W takich przypadkach plan zarządzania ryzykiem można opracować na podstawie zamierzonego wykorzystania odzyskanej wody na określonym obszarze (np. na podstawie najczęściej stosowanych praktyk rolniczych i upraw).

Jeżeli po ukończeniu planu zarządzania ryzykiem zostanie zidentyfikowany nowy użytkownik końcowy, należy przeprowadzić ocenę w celu ustalenia, czy konieczne jest dostosowanie planu: na przykład praktyki nawadniania i uprawy nowego użytkownika końcowego mogą różnić się od tych, które są już obsługiwane przez zakład odzyskiwania wody (i mogą wymagać na przykład wyższej klasy jakości wody).

W takim przypadku konieczna może być ponowna ocena w ramach planu zarządzania ryzykiem wszelkiego ryzyka, środków zapobiegawczych lub barier w odniesieniu do nowych zastosowań. Może to wymagać pewnych dostosowań systemu ponownego wykorzystania wody (jak również - w stosownych przypadkach - dostosowań zezwolenia, które jest oparte na planie zarządzania ryzykiem). Tę ponowną ocenę może przeprowadzić dowolny z podmiotów odpowiedzialnych lub - w stosownych przypadkach - użytkownik końcowy.

3.1.1 Kluczowe elementy zarządzania ryzykiem

Plan zarządzania ryzykiem musi być oparty na elementach zarządzania ryzykiem wymienionych w załączniku II do przedmiotowego rozporządzenia. Musi on być zgodny z podejściem systematycznym, które obejmuje przeprowadzenie ustrukturyzowanej analizy systemu ponownego wykorzystania wody, określenie potencjalnych zagrożeń i niebezpiecznych zdarzeń (wraz z populacjami i środowiskami, których dotyczy ryzyko, oraz powiązanymi drogami narażenia) oraz zaplanowanie - w stosownych przypadkach - możliwych środków zapobiegawczych i barier w celu zarządzania ocenionym ryzykiem i łagodzenia go.

Powinien on również zawierać przepisy dotyczące komunikacji i współpracy między podmiotami uczestniczącymi, aby zapewnić podjęcie działań naprawczych i powiadomienie o nich w razie potrzeby. Kluczowe elementy planu zarządzania ryzykiem (KRM) są podstawą do zapewnienia, aby odzyskana woda była używana oraz by zarządzano nią w sposób bezpieczny w celu ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska.

W załączniku II do przedmiotowego rozporządzenia określono 11 kluczowych elementów (KRM), podzielonych na części A, B i C i stanowiących podstawę sugerowanego ogólnego podejścia do planu zarządzania ryzykiem.

Obejmują one:

Część A - Kluczowe elementy zarządzania ryzykiem

1. Opis systemu (KRM1) - należy opisać cały system ponownego wykorzystania wody - od etapu, na którym ścieki są doprowadzane do oczyszczalni ścieków komunalnych, do etapu wykorzystania.

2. Podmioty i role (KRM2) - określenie wszystkich podmiotów uczestniczących w systemie ponownego wykorzystania wody wraz z ich rolami i obowiązkami.

3. Określenie zagrożeń (KRM3) - określenie potencjalnych zagrożeń (patogenów i substancji zanieczyszczających) oraz niebezpiecznych zdarzeń (np. awarii związanej z procesem oczyszczania) związanych z systemem ponownego wykorzystania wody.

4. Środowiska i populacje, których dotyczy ryzyko, oraz drogi narażenia (KRM4) - określenie populacji i środowisk potencjalnie narażonych na każde zidentyfikowane zagrożenie.

5. Ocena ryzyka dla środowiska i zdrowia (KRM5) - w odniesieniu do każdego uprzednio zidentyfikowanego zagrożenia należy określić potencjalne powiązane ryzyko dla każdego przedmiotu oddziaływania (ludzie, zwierzęta, uprawy lub rośliny, inna fauna i flora lądowa, fauna i flora wodna, gleby lub środowisko ogółem) w przypadku każdej drogi narażenia.

Ocenę ryzyka można przeprowadzić, stosując metody jakościowe i półilościowe; ilościowa ocena ryzyka wymagałaby wystarczających danych potwierdzających ryzyko. W tej ocenie ryzyka należy również uwzględnić wszelkie obowiązki i wymogi określone w przepisach UE wskazanych w przedmiotowym rozporządzeniu, a także we wszelkich odnośnych przepisach krajowych lub lokalnych.

Część B - Warunki dotyczące wymogów dodatkowych

6. Dodatkowe wymogi (KRM6) - na podstawie wyników oceny ryzyka można określić wymogi dotyczące jakości wody i monitorowania, które są dodatkowe w stosunku do wymogów określonych w sekcji 2 załącznika I do przedmiotowego rozporządzenia lub bardziej rygorystyczne niż te wymogi.

Jeżeli uwzględniono dodatkowe parametry lub wartości graniczne, powinny one być oparte na wynikach oceny ryzyka oraz poparte dowodami naukowymi na to, że ich źródłem jest system ponownego wykorzystania wody, a nie inne czynniki.

Te dodatkowe parametry mogą obejmować również następujące zanieczyszczenia: metale ciężkie, pestycydy, produkty uboczne dezynfekcji, produkty farmaceutyczne, nowo pojawiające się zanieczyszczenia, bakterie wykazujące oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Część C - Środki zapobiegawcze

7. Środki zapobiegawcze (KRM7) - określenie środków zapobiegawczych lub barier (dodatkowych lub już istniejących), które powinny być zastosowane w częściach systemu ponownego wykorzystania wody, aby ograniczyć lub złagodzić wszelkie zidentyfikowane ryzyko. Na przykład metody kontroli dostępu, dodatkowe uzdatnianie wody lub konkretne technologie nawadniania czy bariery.

8. Systemy kontroli jakości (KRM8) - określenie środków kontroli jakości, w tym protokołów monitorowania odzyskanej wody pod kątem odpowiednich parametrów oraz programów konserwacji urządzeń, w celu zapewnienia skuteczności łańcucha oczyszczania i przyjętych środków zapobiegawczych.

9. System monitorowania środowiska (KRM9) - utworzenie systemu monitorowania środowiska w celu kontroli uwalniania zidentyfikowanych zanieczyszczeń w narażonych środowiskowych przedmiotach oddziaływania (np. woda słodka, wody podziemne, gleba). System monitorowania może obejmować, w stosownych przypadkach, udokumentowane procedury już obowiązujące w celu zapewnienia stałej ochrony środowiska lub mogą one być dalej rozwijane lub dostosowywane w zależności od wyników oceny ryzyka dla środowiska.

10. Zarządzanie nagłymi sytuacjami (KRM10) - opracowanie protokołów zarządzania incydentami i nagłymi sytuacjami.

11. Koordynacja (KRM11) - określenie mechanizmów koordynacji i komunikacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami uczestniczącymi w systemie ponownego wykorzystania wody.

Jedną z możliwych struktur pomagających w organizacji analizy elementów KRM opisano w sprawozdaniu technicznym Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) pt. "Technical Guidance - Water Reuse Risk Management for Agricultural Irrigation Schemes in Europe" ("Wytyczne techniczne - zarządzanie ryzykiem w ponownym wykorzystaniu wody w systemach nawadniania w rolnictwie w Europie") ¹⁴ . W owym sprawozdaniu JRC proponuje się strukturę modułową (zob. rys. 1), w której każdy moduł dotyczy określonego aspektu planu zarządzania ryzykiem i obejmuje kilka elementów KRM:

- Moduł I - Przygotowanie (KRM1 i KRM2);

- Moduł II - Ocena ryzyka (KRM: 3, 4, 5 i 6);

- Moduł III - Monitorowanie (KRM6 i KRM9);

- Moduł IV - Kierowanie, zarządzanie i komunikacja (KRM: 7, 8, 9, 10 i 11).

Rysunek 1

Kluczowe elementy zarządzania ryzykiem (KRM) w zakresie ponownego wykorzystania wody podzielone na cztery moduły, aby wspomóc opracowanie planu zarządzania ryzykiem

grafika

3.1.2 Opis systemu

Szczegółowy opis systemu (KRM1) jest punktem wyjścia do pełnej charakterystyki całego systemu ponownego wykorzystania wody - od punktu wlotowego ścieków surowych do oczyszczalni ścieków komunalnych (UWWTP) do ostatecznego wykorzystania odzyskanej wody. Powinien on zawierać szczegółowy opis oczyszczalni ścieków komunalnych lub zakładu odzyskiwania wody, wszelkiej infrastruktury związanej z pompowaniem, przechowywaniem i dystrybucją, systemów nawadniania i ostatecznego wykorzystania w określonych granicach systemu (zob. przykład na rys. 2).

Aby zgromadzić dane niezbędne do oceny ryzyka, opis systemu powinien zawierać również charakterystykę jakości wody w odniesieniu do źródeł ścieków wprowadzanych do oczyszczalni ścieków komunalnych, dane dotyczące objętości wody, wszelkich zmiennych i zdarzeń pogodowych oraz opis matryc środowiskowych otoczenia (gleba, wody podziemne i powierzchniowe, ekosystemy).

Rysunek 2

Główne elementy systemu ponownego wykorzystania wody służące identyfikacji przedmiotów oddziaływania w ocenie ryzyka

grafika

3.1.3 Podmioty i role

W odniesieniu do każdego elementu systemu ponownego wykorzystania wody należy określić wszystkie zaangażowane podmioty oraz ich role i obowiązki (KRM2).

Należy uwzględnić podmioty odpowiedzialne za (i) eksploatację zakładów (operatorzy oczyszczalni ścieków komunalnych i zakładów odzyskiwania wody), (ii) transport i przechowywanie, w stosownych przypadkach, oraz (iii) nawadniane pól (rolnicy). Ponadto należy uwzględnić wszelkie odpowiednie władze lub organy (np. organy ds. wody, organy ds. zdrowia publicznego, organy ds. ochrony środowiska) lub inne podmioty, takie jak stowarzyszenia rolników i konsorcja irygatorów.

3.1.4 Określenie zagrożeń oraz środowisk i populacji, których dotyczy ryzyko

Elementy KRM3 i KRM4 obejmują:

1. określenie wszelkich potencjalnych zagrożeń (substancji zanieczyszczających i patogenów) lub niebezpiecznych zdarzeń (awarii związanych z procesem oczyszczania, przypadkowych wycieków, skażeń), które pochodzą z systemu ponownego wykorzystania wody i mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia publicznego lub środowiska;

2. scharakteryzowanie potencjalnych dróg narażenia w odniesieniu do każdego zagrożenia dla określonych ludzkich, zwierzęcych lub środowiskowych przedmiotów oddziaływania (narażonych populacji i środowisk). Elementy te są niezbędne, aby móc następnie ocenić ryzyko dla zdrowia i środowiska (KRM5).

Identyfikacja zagrożeń (KRM3) powinna obejmować wszelkie patogeny i zanieczyszczenia w odzyskanej wodzie, które mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska.

Patogeny mikrobiologiczne w odzyskanej wodzie (np. E. coli i inne bakterie, wirusy, pasożyty) wykorzystywanej do nawadniania w rolnictwie mogą być odpowiedzialne za ogniska chorób przenoszonych przez wodę (np. zapalenie żołądka i jelit) i inne działania ostre ¹⁵ .

Chemiczne substancje zanieczyszczające, które mogą być nadal obecne w odzyskanej wodzie, również mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia ludzi. Niemniej zanieczyszczenia chemiczne są zwykle obecne w niskich stężeniach w odpływach z oczyszczalni ścieków komunalnych i wymagają na ogół dłuższego narażenia, aby wywołać choroby lub ostre reakcje, więc zasadniczo ryzyko przez nie stwarzane jest niższe niż ryzyko, które stwarzają patogeny.

Ważne jest zidentyfikowanie wszelkich gałęzi przemysłu zlokalizowanych na obszarze obsługiwanym przez oczyszczalnię ścieków komunalnych, których zrzuty do miejskiego systemu zbierania mogą przyczyniać się do wysokich stężeń określonych zanieczyszczeń chemicznych w ściekach komunalnych (np. przemysł farmaceutyczny, przemysł galwanizacyjny).

W wyniku niebezpiecznych zdarzeń, takich jak przypadkowe lub niewłaściwe zrzuty, mogą wystąpić niekontrolowane stężenia zagrożeń chemicznych w odpływach z oczyszczalni ścieków komunalnych. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia można zminimalizować dzięki zastosowaniu odpowiednich środków zapobiegawczych ¹⁶ .

Pełna zgodność odzyskanej wody z wszelkimi przepisami mającymi zastosowanie do systemu ponownego wykorzystania wody, regulującymi zarówno zanieczyszczenia mikrobiologiczne, jak i chemiczne, wraz z wymogami dotyczącymi nawadniania w rolnictwie określonymi w przepisach dotyczących higieny pasz i środków spożywczych, zapewniłaby ochronę środowiska, a także zdrowia ludzi i zwierząt.

W ramach systemu zarządzania ryzykiem należy zatem zapewnić, aby wykorzystanie odzyskanej wody nie doprowadziło do szkodliwego stężenia zanieczyszczeń w określonej matrycy środowiskowej (np. w wodach podziemnych) oraz aby zostały zastosowane odpowiednie środki zapobiegawcze, by takim sytuacjom zapobiec (np. poprzez odpowiednie oczyszczanie mające na celu ograniczenie zanieczyszczeń do ustalonych wartości granicznych czy poprzez minimalizację wszelkich przypadkowych wycieków do otoczenia).

Wraz z charakterystyką odzyskanej wody można określić wstępną listę przesiewową istotnych zagrożeń (patogenów i chemicznych substancji zanieczyszczających), uwzględniając również wszystkie odpowiednie przepisy unijne, krajowe i lokalne, a także wymogi określone w przepisach (wymienionych w pkt 5 załącznika II do przedmiotowego rozporządzenia) dotyczących ochrony zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Przepisy te obejmują: ramową dyrektywę wodną (2000/60/WE), dyrektywę w sprawie ochrony wód podziemnych (2006/118/WE), dyrektywę w sprawie środowiskowych norm jakości (2008/105/WE), dyrektywę azotanową (91/676/EWG) oraz, w stosownych przypadkach, dyrektywę dotyczącą jakości wody w kąpieliskach (2006/7/WE) i dyrektywę w sprawie wody pitnej (2020/2184).

Wymogi, które powinna spełniać odzyskana woda, będą zależały od warunków specyficznych dla danego miejsca w systemie ponownego wykorzystania wody oraz od oceny, w jaki sposób wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie może wpływać na otaczające środowisko poprzez potencjalne drogi (np. spływ wody do nawadniania, infiltracja do wód podziemnych itp.)

W szczególności, jeżeli odzyskana woda miałaby migrować w kierunku jednolitych części wód (powierzchniowych lub podziemnych) na obszarze objętym systemem ponownego wykorzystania wody, w ocenie należy rozważyć, czy jednolite części wód, do których ta woda trafi, nadal spełniałyby cele środowiskowe określone w art. 4 ramowej dyrektywy wodnej (tj. dobry stan ekologiczny i chemiczny wód powierzchniowych oraz dobry stan chemiczny wód podziemnych - przy czym stan chemiczny jest szczegółowo określony w dyrektywie w sprawie środowiskowych norm jakości i dyrektywie w sprawie ochrony wód podziemnych).

Dobry stan ekologiczny i chemiczny wód powierzchniowych oznacza zgodność z unijnymi i krajowymi środowiskowymi normami jakości. Unijne środowiskowe normy jakości są ustalone na mocy dyrektywy w sprawie środowiskowych norm jakości, natomiast normy krajowe mogą dotyczyć substancji zanieczyszczających istotnych z krajowego punktu widzenia, mianowicie zanieczyszczeń specyficznych dla dorzecza, które są elementem dobrego powierzchniowego stanu ekologicznego.

Dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości przewiduje również mechanizm listy obserwacyjnej w celu gromadzenia danych z monitorowania na szczeblu UE dotyczących nowo pojawiających się zanieczyszczeń oraz substancji, które mogą stwarzać ryzyko dla środowiska wodnego lub za jego pośrednictwem, a w przypadku których dane dotyczące ryzyka są niewystarczające do ustanowienia środowiskowej normy jakości.

Stan chemiczny wody słodkiej określony przez państwa członkowskie w krajowych planach gospodarowania wodami w dorzeczu można sprawdzić za pośrednictwem systemu WISE ¹⁷ .

Dalsze informacje na temat środowiskowych norm jakości w odniesieniu do substancji priorytetowych można znaleźć w bazie danych Europejskiej Agencji Chemikaliów ¹⁸ .

Odpowiednie informacje dotyczące emisji określonych zanieczyszczeń można znaleźć w Europejskim Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (mającym zastosowanie do oczyszczalni ścieków komunalnych o zdolności 100 000 RLM) ¹⁹ .

Mogą mieć również zastosowanie inne, specyficzne dla danego miejsca warunki ochrony wód powierzchniowych i podziemnych: na przykład jeżeli system ponownego wykorzystania wody i obszary nawadniane znajdują się w pobliżu strefy narażonej na zanieczyszczenia azotanami wyznaczonej na podstawie dyrektywy azotanowej.

Chociaż ponowne wykorzystanie wody w rolnictwie może być sposobem na odzyskanie składników odżywczych do nawadniania, należy zwrócić szczególną uwagę na uniknięcie zanieczyszczenia zasobów wodnych azotanami poprzez obniżenie zawartości azotanów w odzyskanej wodzie do poziomu poniżej poziomów szkodliwych.

Podobnie jeżeli woda odzyskana może migrować do jednolitych części wód sklasyfikowanych jako obszary ochrony wody pitnej, ważne jest, aby (i) zidentyfikować wszelkie ryzyko skażenia źródeł wody pitnej przez podlegające uregulowaniom substancje zanieczyszczające obecne w odzyskanej wodzie oraz (ii) zaplanować oczyszczanie niezbędne do obniżenia zawartości tych substancji do dopuszczalnych poziomów.

Ponadto jeżeli odzyskana woda spływa do wód powierzchniowych wykorzystywanych do rekreacyjnej aktywności kąpielowej, można uwzględnić dodatkowe wymogi dotyczące patogenów, wynikające z dyrektywy dotyczącej jakości wody w kąpieliskach. Celem tych przepisów jest ochrona środowiska i zdrowia ludzi poprzez ustanowienie norm lub obowiązków dotyczących monitorowania patogenów lub chemikaliów, w tym metali ciężkich, produktów ubocznych procesu dezynfekcji, produktów leczniczych i innych substancji sklasyfikowanych jako priorytetowe substancje zanieczyszczające.

Ponieważ odzyskaną wodę wykorzystuje się do nawadniania w rolnictwie, w pkt 5 załącznika II do przedmiotowego rozporządzenia wskazano dodatkowe przepisy mające na celu ochronę żywności i pasz, gleby, upraw i zwierząt. Znaczenie wymogów zawartych w tych przepisach dla konkretnych systemów ponownego wykorzystania wody będzie zależało od rodzaju upraw (np. produkcja środków spożywczych lub materiałów paszowych) oraz praktyk (np. wykorzystywanie pestycydów, stosowanie osadu ściekowego) stosowanych na polach uprawnych nawadnianych odzyskaną wodą.

Wymogi takie obejmują: wymogi w zakresie higieny środków spożywczych (rozporządzenie (WE) nr 852/2004), higieny pasz (rozporządzenie (WE) nr 183/2005), kryteriów mikrobiologicznych (rozporządzenie (WE) nr 2073/2005), najwyższych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń w środkach spożywczych (rozporządzenie (WE) nr 1881/2006), poziomów pestycydów w żywności i paszy (rozporządzenie (WE) nr 396/2005), stosowania osadu ściekowego (dyrektywa 86/278/EWG) oraz ochrony zdrowia zwierząt (rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (UE) nr 142/2011).

Na rysunku 3 pokazano na przykładzie graficznym, w jaki sposób określić, którą dyrektywę lub które rozporządzenie stosuje się do systemu ponownego wykorzystania wody, przy założeniu potencjalnych dróg przedostawania się odzyskanej wody do matryc środowiskowych (zasobów wody słodkiej) w razie przypadkowych wycieków lub poprzez spływ z nawadnianego pola.

Na rysunku przedstawiono także rozporządzenia i dyrektywy wymienione w pkt 5 załącznika II, które mogą mieć zastosowanie w zależności od praktyk rolniczych. Tabelę określającą zastosowanie tych wymogów do systemu ponownego wykorzystania wody przedstawiono także w załączniku 2 do niniejszego zawiadomienia.

Rysunek 3

Przykład przedstawiający: (i) sposób, w jaki można ustalić, które dyrektywy i rozporządzenia mają zastosowanie w ramach systemu ponownego wykorzystania wody, w oparciu o potencjalne drogi przedostawania się odzyskanej wody do otaczającego środowiska (wód powierzchniowych i wód podziemnych), oraz (ii) rozporządzenia i dyrektywy, które mogą mieć zastosowanie do nawadniania w rolnictwie w zależności od konkretnych praktyk rolniczych

grafika

Należy wziąć pod uwagę także inne konkretne aspekty dotyczące wpływu parametrów jakości odzyskanej wody na właściwości agronomiczne, w tym zagrożenia dla gleby oraz upraw/roślin. Zgodnie z normą ISO 16075-1:2020 zagrożenia agronomiczne związane z odzyskaną wodą, które mogą spowodować uszkodzenie gleb i straty w nawadnianych uprawach, obejmują: (i) substancje chemiczne, takie jak zasolenie, bor, określona toksyczność jonowa; (ii) inne pierwiastki chemiczne; oraz (iii) składniki odżywcze.

W wodzie odzyskanej z odpływów pochodzących z oczyszczalni ścieków komunalnych zwykle nie znajduje się patogenów, które mogą powodować choroby roślin lub upraw. Ich obecność w odzyskanej wodzie można jednak ocenić w warunkach specyficznych dla danego miejsca (np. spływ wody stosowanej do nawadniania, skażonej patogenami roślin).

Załącznik 2 do niniejszego zawiadomienia zawiera przykłady i tabele o charakterze informacyjnym dotyczące patogenów i substancji zanieczyszczających, które zwykle są obecne w odpływach pochodzących z oczyszczalni ścieków komunalnych oraz które uregulowano w niektórych wyżej wymienionych dyrektywach i rozporządzeniach, jak również przykłady zagrożeń agronomicznych, które mogą wpłynąć na gleby, uprawy, wody słodkie oraz wody podziemne podczas nawadniania w rolnictwie.

Zawiera on także przykłady niebezpiecznych zdarzeń oraz dróg narażenia do celów oceny ryzyka dla zdrowia i środowiska, jak również przykłady populacji i środowisk, których dotyczy ryzyko.

Należy jednak zauważyć, że wykazów zasobów zawartych w załączniku nie należy uznawać za wyczerpujące oraz że mają one charakter wyłącznie informacyjny. Zagrożenia należy dokładnie zidentyfikować w odniesieniu do każdego konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody, biorąc pod uwagę charakterystykę odzyskanej wody oraz wszelkie obowiązujące wymogi.

Do wykazu zagrożeń można dodać niektóre inne substancje zanieczyszczające, które nie zostały jeszcze uregulowane i które nie figurują w wymienionych dyrektywach i rozporządzeniach (np. mikrodrobiny plastiku lub niektóre związki chemiczne rosnącego ryzyka), jeśli ryzyko dla zdrowia ludzi i zwierząt lub środowiska zostało naukowo udowodnione oraz jeśli wykazano, że zanieczyszczenia te pochodzą z systemu ponownego wykorzystania wody, a nie z innych źródeł. W ocenie ryzyka można także wskazać źródło tych zanieczyszczeń, np. zanieczyszczenia spowodowane obecnością określonych gałęzi przemysłu, oraz zaplanować dowolne środki zapobiegawcze.

3.1.5 Metody oceny ryzyka dla środowiska i zdrowia

Ocenę ryzyka dla środowiska i zdrowia (KRM5) należy przeprowadzać przy uwzględnieniu uprzednio zidentyfikowanych zagrożeń (każdego z osobna lub w grupach) oraz niebezpiecznych zdarzeń, potencjalnych dróg narażenia oraz przedmiotów oddziaływania zidentyfikowanych w ramach systemu ponownego wykorzystania wody.

Ocenę ryzyka można przeprowadzić przy zastosowaniu metod jakościowych lub półilościowych. Zaleca się jakościową ocenę ryzyka jako metodę najwłaściwszą i najbardziej ekonomicznie wykonalną. Ilościową ocenę ryzyka można stosować do projektów wysokiego ryzyka oraz jeśli dostępne są wystarczające dane potwierdzające ryzyka umożliwiające jej przeprowadzenie.

Jeśli chodzi o metody, w celu przeprowadzenia tych ocen można zastosować metody jakościowe, półilościowe oraz ilościowe. W ocenie ryzyka dla zdrowia dokonuje się analizy wszelkiego ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt, natomiast celem oceny ryzyka dla środowiska jest określenie, czy zanieczyszczenia zidentyfikowane w odzyskanej wodzie wpływają na status jakości matryc środowiskowych.

Jakościowe i półilościowe oceny ryzyka można przeprowadzać za pomocą kilku podejść, takich jak drzewa zdarzeń, matryce lub wskaźniki. Zazwyczaj stosuje się metodę opartą na połączonej ocenie prawdopodobieństwa oraz skali/dotkliwości wpływu zagrożenia na narażony przedmiot oddziaływania.

Analizę prawdopodobieństwa można przeprowadzać w drodze przeglądu danych historycznych lub oceny błędu ludzkiego, drzew błędów oraz drzew zdarzeń. Analizę skutków przeprowadza się zwykle w drodze klasyfikacji na kategorie, biorąc pod uwagę rosnące poziomy dotkliwości skutków.

Istnieje kilka metod jakościowej i półilościowej oceny ryzyka, dostępnych w opublikowanych wytycznych i normach, którymi można się posłużyć (np. wytyczne WHO, 2006; norma ISO 20426 (2018); FAO i WHO, 2019) ²⁰ .

W załączniku 3 do niniejszego zawiadomienia przedstawiono jakościowe i półilościowe metody oceny ryzyka dla zdrowia przy użyciu matryc do określenia prawdopodobieństwa i dotkliwości skutków. Przedstawiono w nim także metodę półilościową stosowaną do zasobów wodnych. Dalsze praktyczne przykłady znajdują się także w sprawozdaniu technicznym JRC ²¹ .

Ilościowa ocena ryzyka może umożliwić liczbowe oszacowanie ryzyka - na przykład skutków określonego zakażenia drobnoustrojami w ciągu roku w określonym scenariuszu.

Taka charakterystyka ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt opiera się zwykle na zależności dawka-odpowiedź, umożliwiając stwierdzenie, czy zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie może wywołać skutki dla zdrowia

Ocenę ryzyka dla zdrowia, jakie niesie za sobą zagrożenie mikrobiologiczne, można przeprowadzić przy zastosowaniu ilościowej oceny ryzyka mikrobiologicznego (QMRA), opartej na ocenie zależności dawka-odpowiedź między skalą występowania zagrożeń a skutkiem, jaki może ona wywołać dla przedmiotów oddziaływania. Wyniki uzyskane przy użyciu tej metody reprezentują wartości prawdopodobieństwa dla niepożądanych skutków dla zdrowia i są wyrażane jako prawdopodobieństwo zakażenia lub jako wskaźnik lat życia skorygowanych niepełnosprawnością (DALY).

Przy użyciu tego podejścia można uzyskać odpowiedzi na konkretne pytania dotyczące określonego punktu. Z tego względu, aby objąć cały projekt i zwiększyć poziom bezpieczeństwa, można je łączyć z metodami jakościowymi lub półilościowymi.

Metody i kryteria dotyczące QMRA i DALY można znaleźć w wytycznych WHO (2006) i wytycznych WHO dotyczących QMRA (2016) ²² .

Podejście ilościowe do oceny ryzyka dla środowiska (ilościowa ocena ryzyka chemicznego, QCRA) zwykle opiera się na:

- stosunku przewidywanego stężenia w środowisku, obliczonego przy użyciu złożonych modeli losów i przenoszenia określonej substancji zanieczyszczającej do elementów środowiska; oraz

- przewidywanego stężenia niepowodującego zmian w środowisku lub najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji zanieczyszczającej określonego w obowiązujących przepisach (np. środowiskowych normach jakości stosowanych do jednolitych części wód w zależności od ich statusu jakości).

Tego rodzaju podejście wymaga znacznej ilości danych z monitorowania, pochodzących z projektów ponownego wykorzystania wody, oraz szczegółowej charakterystyki otaczającego środowiska. Oznacza to, że stosuje się je wyłącznie do projektów, w których dostępne są wystarczające dane, a założenia są poparte dowodami naukowymi.

3.1.6 Warunki dotyczące wymogów dodatkowych

Wyniki oceny ryzyka dla zdrowia i środowiska pomogą w ustaleniu, czy w odniesieniu do jakości i monitorowania wody należy dodać jakiekolwiek szczegółowe wymogi dodatkowe (KRM6) dotyczące parametrów (dodatkowe w stosunku do wymogów określonych w sekcji 2 załącznika I lub bardziej rygorystyczne niż te wymogi).

Może to obejmować dodatkowe patogeny lub substancje zanieczyszczające zidentyfikowane na podstawie oceny ryzyka dla zdrowia i środowiska, z uwzględnieniem warunków specyficznych dla danego miejsca, a także obowiązujących dyrektyw i rozporządzeń, jak opisano wcześniej.

Na przykład na podstawie oceny ryzyka można ustalić, że określona substancja zanieczyszczająca w odzyskanej wodzie (np. azotany) może negatywnie wpływać na pobliską jednolitą część wód (np. poprzez eutrofizację), jeśli występuje w odzyskanej wodzie w wyższym stężeniu niż przewidywane najwyższe dopuszczalne stężenie.

Z tego względu w odniesieniu do jakości odzyskanej wody można ustanowić limit dotyczący najwyższego dopuszczalnego stężenia, wynikający z oceny ryzyka, i objąć ten parametr obowiązkiem monitorowania.

Najwyższe dopuszczalne stężenia mogą także być równe wymaganym limitom, na przykład dla określonej klasy jakości (np. środowiskowych norm jakości) narażonej jednolitej części wód. W odniesieniu do jakości i monitorowania wody można dodać wykaz dodatkowych parametrów wraz ze zidentyfikowanymi limitami, jeśli jest oczywiste, że przedmiotowe substancje pochodzą z systemu ponownego wykorzystania wody, a wartości referencyjne ich dotyczące są poparte oceną ryzyka oraz wystarczającym poziomem wiedzy naukowej.

3.1.7 Środki zapobiegawcze

Aby zlikwidować zidentyfikowane zagrożenia, które mogą powodować ryzyko, lub zredukować je do akceptowalnego poziomu,KRM7 powinien obejmować identyfikację środków zapobiegawczych i barier mających zastosowanie do systemu ponownego wykorzystania wody.

Środki zapobiegawcze to wszelkiego rodzaju procesy oczyszczania, działania lub procedury, które można zastosować do różnych elementów systemu ponownego wykorzystania wody, zarówno te, które zostały już wdrożone, jak i te, które zidentyfikowano podczas oceny ryzyka. Na przykład: (i) w oczyszczalni ścieków komunalnych (tj. poprzez ocenę wdrożonych procesów lub wskazanie dodatkowych procesów oczyszczania); (ii) w zakładzie odzyskiwania wody (np. rozważenie włączenia intensywniejszych procesów oczyszczania); (iii) na nawadnianych polach (np. poprzez rozważenie alternatywnych metod nawadniania, które zminimalizują ryzyko narażenia, zapewnienie stref buforowych itp.), ochrona pracowników i rolników (np. wskazanie konkretnych środków ochrony indywidualnej lub protokołów higieny oprócz ewentualnych środków wdrożonych już w celu zapewnienia zgodności z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy).

Identyfikację barier lub modyfikację istniejącego systemu nawadniania można oprzeć na ocenie stosowanych metod, rodzaju upraw i klasie wody, a decyzję w tym przedmiocie należy podjąć w porozumieniu z rolnikami oraz innymi podmiotami korzystającymi z systemu ponownego wykorzystania wody. Przykłady środków zapobiegawczych i barier zawarto w załączniku 4 do niniejszego dokumentu.

3.1.8 Kontrola jakości i systemy monitorowania środowiska

Elementy KRM8 i KRM9 obejmują wszystkie czynności związane z monitorowaniem, zaplanowane w odniesieniu do systemu ponownego wykorzystania wody: określenie procedur i protokołów kontroli jakości systemu oraz systemu monitorowania środowiska (EMS).

Programy operacyjne oraz programy monitorowania środowiska zapewniają pracownikom, społeczeństwu i organom gwarancje odpowiedniego działania systemu. Powinny one obejmować protokoły, programy (np. lokalizacja, parametry, częstotliwość) i procedury dotyczące przynajmniej wymogów w zakresie monitorowania rutynowego oraz wszelkie dodatkowe parametry i limity wskazane jako dodatkowe wymogi w ocenie ryzyka (KRM6).

System zarządzania jakością, opracowany zgodnie z normami ISO 9001 lub normami równoważnymi, w razie potrzeby mogą przygotować także operatorzy zakładów.

Protokoły systemu zarządzania energią powinny opierać się na wynikach oceny ryzyka dla środowiska, aby zapewnić nieprzerwaną ochronę środowiska podczas stosowania odzyskanej wody. Protokoły powinny być zgodne z obowiązującymi przepisami, np. monitorowanie zasobów wodnych powinno być zgodne z dyrektywą 2009/90/WE ²³ , w celu zagwarantowania porównywalności wyników z wynikami uzyskanymi w ramach monitorowania na podstawie ramowej dyrektywy wodnej.

3.1.9 Zarządzanie nagłymi sytuacjami i koordynacja takich sytuacji

KRM10 i KRM11 obejmują protokoły dotyczące zarządzania, nagłych sytuacji oraz komunikacji powiązane z elementami KRM10 (zarządzanie nagłymi sytuacjami) i KRM11 (koordynacja).

Programy te stanowią podstawę skutecznej komunikacji między stroną lub stronami odpowiedzialnymi za plan zarządzania ryzykiem a zaangażowanymi podmiotami.

KRM11 powinien obejmować protokoły dotyczące sposobu przekazywania informacji między podmiotami, formatów i procedur zgłaszania wypadków i nagłych sytuacji, procedur notyfikacyjnych, źródeł informacji oraz procesów konsultacji.

W załączniku 5 do niniejszego zawiadomienia można zapoznać się z przykładami (i) protokołów zarządzania incydentami i nagłymi sytuacjami oraz (ii) protokołów komunikacji.

3.2 Rodzaje upraw i klasy odzyskanej wody

Aby zapewnić bezpieczne wykorzystywanie odzyskanej wody, w tabeli 1 w załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia wymieniono dozwolone klasy jakości odzyskanej wody (klasa A, B, C, D), którą należy wykorzystywać do nawadniania danej kategorii upraw w oparciu o wybraną metodę nawadniania.

Minimalne wymogi dotyczące jakości wody dla każdej klasy zawarte w tabeli 2 w załączniku I różnią się głównie stężeniem E. coli, a także innymi zagregowanymi parametrami.

Przy połączeniu rodzajów upraw oraz liczby i rodzaju akredytowanych barier, takich jak metody nawadniania, można zminimalizować ryzyko poprzez unikanie wszelkiego kontaktu między odzyskaną wodą a jadalnymi częściami nawadnianych produktów (zob. przykłady w załączniku 4 do niniejszego zawiadomienia).

W tym celu ważne jest przede wszystkim ustalenie prawdopodobieństwa kontaktu jadalnej części upraw z odzyskaną wodą. Ryzyko kontaktu należy ocenić dla każdego konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody, poprzez ocenę zakładanej odległości jadalnej części upraw od nawadnianej gleby oraz potencjalnych dróg przedostawania się odzyskanej wody w przypadku spryskiwania, podlewania kroplami lub zalewania.

Jeżeli uprawy poddawane są dodatkowej obróbce (np. gotowaniu lub procesom przemysłowym), która zmniejsza potencjalne zanieczyszczenie, należy także wziąć to pod uwagę.

Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem odzyskaną wodę można wykorzystywać do nawadniania w rolnictwie następujących rodzajów upraw:

- roślin do spożycia w stanie surowym: roślin uprawianych do celów spożycia przez ludzi, które nie będą dodatkowo przetwarzane. Na podstawie odległości ²⁴  jadalnej części upraw od gruntu można je następnie podzielić na:

- rośliny okopowe: rosnące pod powierzchnią gruntu w glebie, których część korzeniowa jest jadalna (np. marchewka, cebula, burak);

- rośliny nisko rosnące nad powierzchnią gruntu: rosną nad powierzchnią gruntu w częściowym kontakcie z glebą. Uprawy te można następnie podzielić na uprawy, które rosną na powierzchni gleby, takie jak uprawy liściaste (np. sałata), i uprawy, które rosną nad powierzchnią gruntu, a ich część jadalna znajduje się na poziomie <25 cm nad powierzchnią gleby (np. pomidor, papryka);

- rośliny wysoko rosnące nad powierzchnią gruntu: rosną nad powierzchnią gruntu, a ich części jadalne znajdują się na poziomie >50 cm nad powierzchnią gleby i z tego powodu w normalnych warunkach nie dotykają gleby (np. drzewa owocowe);

- roślin do spożycia po przetworzeniu: roślin uprawianych z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi, które zostaną dodatkowo przetworzone (tj. ugotowane lub przetworzone przemysłowo) i nie będą spożywane na surowo (np. ryż, pszenica);

- roślin niespożywczych (pasz): roślin uprawianych nie z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi, ale z przeznaczeniem na pastwiska i rośliny pastewne lub z przeznaczeniem dla innych sektorów (uprawy przemysłowe, energetyczne i uprawy, które są sadzone).

Metody nawadniania można ogólnie podzielić na:

- otwarte systemy nawadniania lub systemy nawadniania z samospływem: woda jest dostarczana na powierzchnię gleby bezpośrednio i nie pod ciśnieniem. Metoda ta obejmuje nawadnianie zalewowe i nawadnianie bruzdowe;

- systemy nawadniania przy użyciu deszczowni: woda jest rozpylana w powietrzu i opada na powierzchnię gleby jak deszcz;

- systemy mikropodlewania: woda jest dostarczana w określone miejsce za pomocą systemu kropelkowego lub kroplowego (skrapianie wodą powierzchni gleby lub jej wprowadzanie pod powierzchnię) lub systemu mikros- pryskiwania.

Metody nawadniania należy ocenić pod kątem dróg, którymi zanieczyszczenia mogą potencjalnie dotrzeć do upraw. Na przykład w przypadku użycia systemów spryskiwania rośliny wysoko rosnące nad powierzchnią gruntu (np. drzewa owocowe) mogą być narażone na zanieczyszczenie spadającymi kroplami, więc zasadniczo należy wybrać wyższą jakość wody.

Systemy miejscowe (np. nawadnianie kropelkowe) wiążą się z mniejszym ryzykiem zanieczyszczenia, ponieważ woda jest kierowana na niejadalne części upraw. Aby osiągnąć wymaganą klasę jakości wody, można dodatkowo stosować odpowiednie i akredytowane bariery (zob. sekcja 3.2.2 i załącznik 4).

Należy ocenić także wszelkie ryzyko dla zdrowia pracowników lub ludzi mieszkających w pobliżu obszaru nawadnianego. Na przykład aerozole pochodzące z systemów nawadniania przy użyciu deszczowni mogą dosięgnąć przedmiotów oddziaływania znajdujących się w pobliżu obszarów nawadnianych. Ryzyko związane z aerozolami zależy w szczególności od jakości wody do nawadniania i prędkości wiatru (odpowiadającego za rozprowadzanie aerozoli wokół obszaru nawadnianego).

Należy zauważyć, że metody nawadniania i środki zapobiegawcze lub bariery wskazane w poniższej sekcji stanowią przykłady sugerowanego sposobu interpretacji tabeli 1 w załączniku I. Nie mają one charakteru wyczerpującego.

Systemy nawadniania i środki zapobiegawcze lub bariery, które już wprowadzono lub które są planowane, należy ocenić w celu określenia, czy mogą być potrzebne dodatkowe wymogi (np. dodatkowe oczyszczanie lub bariery, zmiany w systemie nawadniania), aby zminimalizować potencjalne zanieczyszczenie upraw, w zależności od klasy odzyskanej wody.

3.2.1 Przykłady metod nawadniania i rodzajów upraw

Rysunek 4 zawiera dwa przykłady schematów, które mogą pomóc w określeniu, które klasy odzyskanej wody zapewnią konsumentom i pracownikom wystarczającą ochronę przed E. coli w przypadku nawadniania z użyciem a) metod samospływu lub metod ciśnieniowych lub b) systemów miejscowych.

Niezależnie od klasy wody w schematach wzięto pod uwagę dodatkowe wymogi mikrobiologiczne, które należy zastosować, gdy odzyskana woda jest wykorzystywana do nawadniania pastwisk lub roślin pastewnych (nicienie jelitowe, przypis 3 do rysunku 4) oraz gdy istnieje ryzyko ze strony aerozoli (Legionella spp, przypis 1 do rysunku 4).

Rysunek 4

Przykładowe schematy wyboru klasy odzyskanej wody (zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem) w odniesieniu do a) metod nawadniania otwartego lub b) metod nawadniania miejscowego

grafika

Poniższy przykład pochodzący z wytycznych WHO dotyczących planów bezpieczeństwa (Worked Example: SSP in Newtown - hypothetical [Opracowany przykład: planowanie bezpieczeństwa sanitarnego w Newtown - przykład hipotetyczny]) dostosowano do wymogów przedmiotowego rozporządzenia, aby pokazać, w jaki sposób można zastosować powyższe schematy w praktyce.

Rozważano wyłącznie te elementy tego przykładu, które są dopuszczone przedmiotowym rozporządzeniem. Odzyskaną wodę wykorzystano do uprawy kilku rodzajów roślin przy użyciu różnych metod nawadniania (tabela 1).

Tabela 1

Rodzaje upraw i metody nawadniania wykorzystane w przykładzie

Kategorie upraw	Metody nawadniania	Przeznaczenie upraw (*)
- Rośliny okopowe do spożycia w stanie surowym (cebula, marchewka) - Rośliny liściaste do spożycia w stanie surowym rosnące nisko nad powierzchnią gruntu (sałata, papryka) - Rośliny do spożycia w stanie surowym rosnące wysoko nad powierzchnią gruntu (owoce)	- Nawadnianie zalewowe - Otwarte bruzdy - Narzędzia ręczne (np. czerpaki, konewki) - Nawadnianie natryskowe	- Spożywane przez rolników i ich rodziny - Sprzedawane społeczności lokalnej z przeznaczeniem do spożycia - Sprzedawane pobliskim miastom z przeznaczeniem do spożycia
(*) Nie naruszając aktualnych przepisów oraz już istniejących wytycznych dotyczących bezpieczeństwa i higieny żywności. Należy zauważyć, że biorąc pod uwagę granice nakreślone na rysunku 2, ocena ryzyka kończy się w momencie wyprodukowania upraw.

W tym przypadku, zgodnie z tabelami 1 i 2 w załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia, biorąc pod uwagę potencjalne drogi, którymi odzyskana woda może przedostać się do upraw, należy wybrać następujące klasy:

- w przypadku roślin okopowych oraz roślin liściastych do spożycia w stanie surowym, jeśli stosuje się nawadnianie zalewowe, bruzdowe lub natryskowe klasa A [E. coli <10 (liczba/100 ml)];

- w przypadku roślin do spożycia w stanie surowym, rosnących nisko nad powierzchnią gruntu (np. papryki): jeśli stosuje się nawadnianie zalewowe, bruzdowe lub natryskowe klasa A [E. coli <10 (liczba/100 ml)]; jeśli stosuje się nawadnianie kropelkowe lub podpowierzchniowe klasa B [E. coli <100 (liczba/100 ml)];

- w przypadku roślin spożywczych rosnących wysoko nad powierzchnią gruntu, które nie pozostają w bezpośrednim kontakcie z odzyskaną wodą (np. drzewa owocowe), wyłącznie wówczas, gdy stosuje się nawadnianie bruzdowe lub zalewowe klasa B [E. coli <100 (liczba/100 ml)].

W oparciu o dalszą ocenę ryzyka, jeśli występują owoce z jadalną skórką i stosuje się nawadnianie natryskowe, może być wymagana klasa A w celu uniknięcia potencjalnego zanieczyszczenia owoców przez rozpylaną wodę. W przypadku owoców z niejadalną skórką właściwa może być klasa B, ale ostatecznego wyboru jakości wody należy dokonać w oparciu o ocenę ryzyka.

3.2.2 Przykłady stosowania barier w celu osiągnięcia wymaganej klasy jakości wody

Art. 2. ust. 4 przedmiotowego rozporządzenia stanowi, że podmioty prowadzące przedsiębiorstwa spożywcze mogą osiągnąć jakość wody wymaganą do zapewnienia zgodności z przepisami rozporządzenia nr 852/2004 dzięki zastosowaniu, po przejściu wody przez punkt kontroli zgodności z przepisami, kilku wariantów oczyszczania wody, zarówno niezależnie, jak i w połączeniu z wariantami nieobejmującymi oczyszczania.

Zgodnie z podejściem zakładającym stosowanie wielu barier redukcje logarytmiczne, których celem jest uzyskanie wymaganej klasy jakości wody, można osiągnąć przy połączeniu różnych środków obejmujących oczyszczanie i środków nieobejmujących oczyszczania (barier).

Zgodnie z art. 3 pkt 12 rozporządzenia jeżeli odzyskaną wodę wykorzystuje się do nawadniania, barierę definiuje się jako:

- wszelkie środki, obejmujące zarówno fizyczne lub proceduralne kroki, lub warunki użytkowania, które zmniejszają ryzyko zakażenia u ludzi lub zapobiegają mu poprzez niedopuszczenie do kontaktu odzyskanej wody z (i) produktem przeznaczonym do spożycia lub (ii) osobami bezpośrednio narażonymi na kontakt z tą wodą, lub

- inne środki, które, na przykład, zmniejszają liczbę mikroorganizmów w odzyskanej wodzie lub zapobiegają ich przetrwaniu na powierzchni produktu przeznaczonego do spożycia.

Innymi słowy oraz zgodnie z sekcją 2 załącznika I do rozporządzenia, barierę należy postrzegać jako środek minimalizacji ryzyka do poziomów równoważnych poziomom wymaganej klasy jakości wody w przypadku wybranych upraw.

Różne bariery mogą umożliwić osiągnięcie różnych redukcji logarytmicznych, a ich połączenie można zastosować do odzyskanej wody w celu osiągnięcia ogólnej redukcji logarytmicznej niezbędnej do zminimalizowania wszelkiego ryzyka, w oparciu o wybraną klasę jakości wody.

W tabeli 2 zasugerowano liczbę barier, które należy zastosować do klasy jakości odzyskanej wody, aby uzyskać wymagany poziom równoważny klasie wyższej, w oparciu o rodzaj upraw.

W tabeli 3 zasugerowano rodzaje akredytowanych barier oraz powiązaną z nimi redukcję logarytmiczną.

Załącznik 4 do niniejszego zawiadomienia zawiera przykłady wskazujące, jak określić rodzaj i liczbę barier w oparciu o rodzaj upraw i klasę jakości wody.

Tabela 2

Sugerowana liczba barier niezbędnych do nawadniania przy użyciu odzyskanej wody według jej jakości (opracowano na podstawie tabeli 3 w normie ISO 16075:2020)

Uwaga: zmian w tabeli ISO dokonano wyłącznie w celu wykluczenia z tej tabeli klas jakości wody i rodzajów upraw, które nie zostały uwzględnione w rozporządzeniu w sprawie ponownego wykorzystania wody. Dalsze objaśnienia sposobu interpretacji tej tabeli w odniesieniu do rozporządzenia w sprawie ponownego wykorzystania wody znajdują się poniżej.

Kategoria(1)		Nawadnianie warzyw przeznaczonych do spożycia w stanie surowym(2)	Nawadnianie warzyw po przetworzeniu i pastwisk®	Nawadnianie roślin spożywczych innych niż warzywa (sady, winnice) oraz ogrodów®	Nawadnianie pasz i upraw, które są sadzone®	Nawadnianie upraw przemysłowych i energetycznych®
A		0	0	0	0	0
B		1	0	0	0	0
C		3	1	1	0	0
D		zabronione	zabronione	3	1(*)	0
	Poniższe definicje dla każdej kolumny w tabeli są zgodne z tabelą 1 w załączniku 1 do rozporządzenia w sprawie ponownego wykorzystania wody, a ich celem jest pomoc czytelnikowi w znalezieniu kategorii upraw, które w dużym stopniu odpowiadają kategoryzacji ISO, a tym samym w określeniu, jakie dodatkowe bariery mogą być konieczne:
(1)	Minimalna klasa jakości odzyskanej wody.
(2)	Rośliny do spożycia w stanie surowym, których część jadalna ma bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą, oraz rośliny okopowe do spożycia w stanie surowym.
(3)	Rośliny do spożycia po przetworzeniu i rośliny niespożywcze, w tym uprawy stosowane jako pasza dla zwierząt wykorzystywanych do produkcji mleka lub mięsa.
(4)	Rośliny do spożycia w stanie surowym, których część jadalna jest produkowana powyżej poziomu gruntu i nie ma bezpośredniego kontaktu z odzyskaną wodą.
(5)	Rośliny do spożycia w stanie surowym, których część jadalna jest produkowana powyżej poziomu gruntu i nie ma bezpośredniego kontaktu z odzyskaną wodą; rośliny do spożycia po przetworzeniu i rośliny niespożywcze, w tym uprawy stosowane jako pasza dla zwierząt wykorzystywanych do produkcji mleka lub mięsa (w obydwu przypadkach - jeżeli wykorzystuje się nawadnianie kropelkowe lub inną metodę nawadniania, w której unika się bezpośredniego kontaktu z jadalną częścią upraw). Uwaga: wymienione w tym miejscu uprawy, które są sadzone, mogą obejmować nasiona przeznaczone do spożycia przez ludzi lub przeznaczone do wykorzystania jako pasza dla zwierząt.
(6) (*)	Uprawy przemysłowe, energetyczne i uprawy, które są sadzone (przeznaczone do produkcji nasion do siewu). Uwaga pochodząca z ISO 16075:2020: nasiona jadalne lub nasiona przeznaczone do siewu, które były nawadniane w okresie mniej niż 30 dni przed zbiorami. Jeżeli długość okresu przed zbiorami wynosi co najmniej 30 dni, można zastosować bezpośrednio i bez ograniczeń klasę D (tj. bez konieczności stosowania dodatkowych barier).

Tabela 3

Rodzaje akredytowanych barier i odpowiednich redukcji logarytmicznych patogenów (opracowano na podstawie tabeli 2 w normie ISO 16075:2020)

Zmian dokonano wyłącznie w celu wykluczenia z tej tabeli klas jakości wody i rodzajów upraw, które nie zostały uwzględnione w rozporządzeniu w sprawie ponownego wykorzystania wody.

Rodzaj bariery	Zastosowanie	Redukcja logarytmiczna patogenów	Liczba barier
NAWADNIANIE ROŚLIN SPOŻYWCZYCH
Nawadnianie kropelkowe	Nawadnianie kropelkowe roślin nisko rosnących, co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu	2	1
	Nawadnianie kropelkowe roślin wysoko rosnących, co najmniej 50 cm powyżej poziomu gruntu	4	2
	Podpowierzchniowe nawadnianie kropelkowe, które nie wiąże się z podsiąkaniem wody wskutek zjawiska kapilarnego do powierzchni ziemi	6	3
Nawadnianie przy użyciu deszczowni	Nawadnianie przy użyciu deszczowni i nawadnianie przy użyciu mikrozraszaczy roślin nisko rosnących, w odległości co najmniej 25 cm od strumienia wody	2	1
	Nawadnianie przy użyciu deszczowni i nawadnianie przy użyciu mikrozraszaczy drzew owocowych, w odległości co najmniej 50 cm od strumienia wody	4	2
Dodatkowa dezynfekcja na polu	Dezynfekcja niskiego poziomu (<1 mg/l chloru całkowitego po 30 min. chlorowania)	2	1
	Dezynfekcja wysokiego poziomu (>1 mg/l chloru całkowitego po 30 min. chlorowania)	4	2
Osłona cieniująca	Przy nawadnianiu kropelkowym, jeżeli pokrywa oddziela nawadnianie od warzyw	2-4	1
Wymieranie patogenów	Wsparcie w procesie wymierania poprzez zaprzestanie lub przerwanie nawadniania przed zbiorami	0,5 do 2 razy dziennie	1-2
Mycie produktów, zanim zostaną one sprzedane klientom	Mycie upraw sałaty, warzyw i owoców wodą pitną	1	1
Dezynfekcja produktów, zanim zostaną one sprzedane klientom	Mycie upraw sałaty, warzyw i owoców słabym roztworem środka dezynfekcyjnego i spłukiwanie ich wodą pitną	1	1
Obieranie produktów	Obieranie owoców i roślin okopowych	2	1
NAWADNIANIE PASZ I UPRAW, KTÓRE SĄ SADZONE
Kontrola dostępu	Ograniczenie wstępu na nawadniane pole przez 24 godziny i dłużej po nawadnianiu, na przykład dla zwierząt wchodzących na pastwiska lub pracowników wchodzących na pola	0,5-2	1
	Ograniczenie wstępu na nawadniane pole przez pięć dni i dłużej po nawadnianiu	2-4	2
Suszenie roślin pastewnych na słońcu	Rośliny pastewne i inne rośliny, które są suszone na słońcu i zbierane przed spożyciem	2-4	2
Uwaga: bariery mogą być już wprowadzone na nawadnianym polu; ograniczenia dotyczące upraw i metod nawadniania, stanowiące bariery, uwzględniono już w przepisach przedmiotowego rozporządzenia dotyczących wyboru klasy jakości odzyskanej wody i rodzaju upraw.

3.3 Monitorowanie walidacyjne

3.3.1 Zasady ogólne

Monitorowanie walidacyjne jest niezbędne do wykazania, że projekty nowych systemów ponownego wykorzystania wody lub wszelkie zmiany istniejących linii oczyszczania będą niezawodnie i stale umożliwiać osiągnięcie określonych poziomów inaktywacji wskaźników mikrobiologicznych dla klasy A jakości odzyskanej wody (tabela 4 w załączniku I do rozporządzenia). Inaktywację wskaźników mikrobiologicznych wyraża się w redukcji log10 ²⁵ .

Monitorowanie walidacyjne różni się od regularnego monitorowania rutynowego tym, że przeprowadza je operator (tabela 3 w załączniku I do rozporządzenia) w celu zapewnienia, aby w procesie oczyszczania zrealizowano wymogi przedmiotowego rozporządzenia. Należy postrzegać je jako intensywne krótkoterminowe działanie, które należy wykonać przed wprowadzeniem lub w trakcie fazy rozruchu nowych technologii lub procesów oczyszczania bądź wówczas, gdy są one udoskonalane.

Zmiany w systemie ponownego wykorzystania wody, które pociągają za sobą ulepszenie procesów, mogą być wymagane na przykład w przypadku przekształceń strukturalnych dotyczących:

1. przepływu ścieków lub ich jakości, spowodowanych nowo wydanymi zezwoleniami w systemie kanalizacyjnym;

2. równoważnych liczb mieszkańców (RLM) obsługiwanych przez oczyszczalnię ścieków komunalnych;

3. warunków klimatycznych (wzrost opadów sezonowych lub epizody suszy);

4. innych warunków nieobjętych planem zarządzania ryzykiem, które wymagają udoskonalenia wykorzystywanej technologii/wykorzystywanych procesów.

Ponieważ wszelkie znaczące zmiany zdolności oczyszczalni ścieków komunalnych lub modernizacje linii oczyszczania w systemie ponownego wykorzystania będą wymagały przeglądu lub aktualizacji istniejącego zezwolenia (art. 6 ust. 6), zaleca się zakończenie monitorowania walidacyjnego przed rozpoczęciem procedury udzielenia zezwolenia.

W każdym razie w trakcie czynności walidacyjnych odzyskanej wody nie można dostarczać do miejsca jej zastosowania końcowego do chwili zakończenia monitorowania. W tym czasie odzyskaną wodę można odesłać do punktu wlotowego oczyszczalni ścieków komunalnych albo do wyznaczonego punktu zrzutu, dopóki nie zostaną spełnione wymogi dotyczące walidacji jakości mikrobiologicznej.

Po potwierdzeniu w ramach monitorowania walidacyjnego, że nowy system lub nowe technologie spełniają wymogi dotyczące wskaźników mikrobiologicznych, wystarczy zapewnić zgodność z wymogami monitorowania rutynowego.

W celu wsparcia czynności walidacyjnych można przygotować sprawozdanie przedstawiające metodę monitorowania walidacyjnego, projekt eksperymentalny oraz analizę próbek pochodzących z punktu wlotu i punktu wylotu pod kątem wymaganych wskaźników mikrobiologicznych. Sprawozdanie powinien sporządzić wykwalifikowany specjalista w zakresie ścieków.

Zakłady odzyskiwania wody, które już funkcjonowały i nadal spełniają wymogi w zakresie jakości odzyskanej wody określone w tabeli 2 lit. a) na dzień 25 czerwca 2020 r., nie są zobowiązane do przeprowadzenia monitorowania walidacyjnego.

3.3.2 Protokoły monitorowania walidacyjnego

Tabela 4 w załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia stanowi, że redukcje log10 należy osiągnąć poprzez monitorowanie walidacyjne łańcucha oczyszczania (np. pomiędzy punktem wlotu ścieków surowych do oczyszczalni ścieków komunalnych a punktem kontroli zgodności z przepisami) w odniesieniu do bakterii, wirusów i wskaźników obecności pierwotniaków (E. coli, Campylobacter, ogółem colifagi/F-specyficzne colifagi/colifagi soma- tyczne/colifagi, rotawirusy, spory Clostridium perfringens/spory bakterii redukujących siarczany oraz Cryptosporidium).

Ponieważ w każdym zakładzie odzyskiwania wody wymaganą redukcję log10 można osiągnąć poprzez połączenie różnych procesów, nie jest możliwe ustalenie jednolitego, zharmonizowanego protokołu monitorowania walidacyjnego. Protokół taki powinien natomiast zostać w każdym konkretnym przypadku ustalony i wdrożony przez specjalistów w zakresie ścieków.

Przy opracowywaniu protokołu walidacji systemu ponownego wykorzystania wody niezbędna liczba zabiegów oczyszczania oraz poziom oczyszczania zostaną określone na podstawie różnicy między stężeniami w ściekach surowych a stężeniami obserwowanymi w zamierzonej klasie jakości wody (rysunek 5).

W przypadku dobrze ugruntowanych procesów oczyszczania wartości domyślne redukcji log10 są zwykle dostępne w wytycznych technicznych, podręcznikach i opublikowanych danych; w przypadku procesów innowacyjnych należy opracować protokół badawczy, aby zgromadzić dane dotyczące redukcji log10.

Na rysunku 5 przedstawiono przykład sposobu, w jaki można osiągnąć redukcję log 10 E. coli poprzez zsumowanie wielokrotnego oczyszczania. Należy zauważyć, że chociaż oczyszczanie pierwotne i wtórne mogą doprowadzić do określonych redukcji bakterii chorobotwórczych o kilka jednostek logarytmicznych, najwyższa redukcja logarytmiczna wiąże się z dezynfekcją i trzecim stopniem oczyszczania, które to procesy należy dokładnie scharakteryzować.

Jeżeli system obejmuje wielokrotne oczyszczanie, wartości redukcji logarytmicznej można określić poprzez wartości techniczne lub realizację protokołów badania wstępnego na miejscu lub poza nim. Analizę walidacyjną na miejscu można przeprowadzić w zakładzie (zakładach) na próbkach pochodzących z wlotu i wylotu. Aby znormalizować monitorowanie walidacyjne, można opracować wytyczne lub normy na poziomie krajowym lub innym.

Rysunek 5

Ocena systemu ponownego wykorzystania wody z zastosowaniem wielu arbitralnych barier w celu zmniejszenia poziomu E. coli do poziomu redukcji log10 wymaganego w przypadku nawadniania klasy A (zakresy redukcji log10 przedstawiono w tabeli 3.4 australijskich wytycznych - zob. sekcja 3.3.4)

grafika

Po ustaleniu, jakie procesy oczyszczania mają być przeprowadzane w zakładzie odzyskiwania wody, można wykorzystać szereg strategii monitorowania walidacyjnego, głównie wykonywanie badań poza terenem zakładu albo badań wstępnych na miejscu. Do celów walidacji można wykorzystać każde z tych podejść. Jeżeli jednak testy poza terenem zakładu nie wystarczają, można je uzupełnić badaniami na miejscu. Aby zapewnić zgodność z wymogami walidacji zawartymi w rozporządzeniu, wystarczy przebadać próbki odpływów z wlotu i wylotu.

Realizacja protokołu wstępnego badania składa się z następujących etapów:

- W pierwszej kolejności można zgromadzić dostępne dane dotyczące wyników w zakresie oczyszczania pod kątem wskaźników mikrobiologicznych poprzez zapoznanie się z arkuszami danych technicznych uzyskanych od dostawców, opublikowaną literaturą naukową i techniczną, wytycznymi organów ustawodawczych lub samorządu zawodowego, jak również danymi historycznymi. W ten sposób można ustalić, czy dany proces jest dobrze ugruntowany, czy też niezbędne jest przeprowadzenie badania wstępnego.

- Jeżeli dostępne są wystarczające dane techniczne niezbędne do wykazania, że oczyszczanie spełni wymogi walidacji, może okazać się, że protokół badania wstępnego nie jest konieczny.

W odniesieniu do monitorowania walidacyjnego odpływu z punktów wlotu i wylotu w fazie rozruchu nadal jednak konieczne będzie przeprowadzenie analizy wymaganej w tabeli 4 w załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia, aby można było wykazać, że osiągnięto mikrobiologiczne redukcje log10.

W odniesieniu do określonych procesów/technologii dotyczących organizmów stanowiących największe wyzwanie dla każdej grupy wskaźników mikrobiologicznych (bakterii, wirusów i pierwotniaków) można przeprowadzić badanie wstępne, a następnie walidację dla wszystkich grup.

W przypadku innowacyjnych technologii można przeprowadzić badania laboratoryjne (poza terenem zakładu) lub badania pilotażowe (poza terenem zakładu lub na miejscu) w celu zgromadzenia określonych parametrów projektowych lub w przypadku braku danych dotyczących wyników danej technologii.

Projekty eksperymentalne można opracowywać w oparciu o dostępne informacje oraz wiedzę ekspercką specjalistów w zakresie ścieków. Badania laboratoryjne można przeprowadzać na rzeczywistych ściekach lub, jeżeli nie jest to możliwe, można sporządzić roztwór o wysokim stężeniu zwalczanych organizmów. Próbki można następnie poddać dalszej analizie na miejscu, aby potwierdzić spostrzeżenia laboratoryjne.

- W odniesieniu do badań przeprowadzanych na miejscu operatorzy zakładów odzyskiwania wody mogą, po opracowaniu protokołu, przeprowadzić monitorowanie walidacyjne. W razie potrzeby można również skorzystać ze wsparcia niezależnych i wykwalifikowanych specjalistów, którzy nadzorowaliby te czynności. Analizę monitorowania walidacyjnego powinno przeprowadzać niezależne i certyfikowane laboratorium.

- W odniesieniu do monitorowania mikrobiologicznego ważne jest przeprowadzenie poprawnej pod względem statystycznym analizy na szeregu próbek, tak aby co najmniej trzy próbki w każdym punkcie pobierania próbek umożliwiały obliczenie średnich i odchyleń standardowych.

Zaleca się, aby odchylenie standardowe wśród próbek było mniejsze niż 1 log10. Docelowe parametry skuteczności powinno spełniać co najmniej 90 % próbek. Częstotliwość i czas trwania monitorowania walidacyjnego należy ustalić na podstawie protokołu opracowanego dla konkretnego przypadku.

- Jeżeli w odzyskanej wodzie nie występuje żaden wskaźnik biologiczny, spełnienie wymogów walidacji nie jest konieczne. W szczególności jeżeli w ściekach surowych nie występuje wskaźnik mikrobiologiczny lub występuje w niskim stężeniu, uznaje się, że wskaźnik ten został zatwierdzony na podstawie monitorowania walidacyjnego.

3.3.3 Przykłady monitorowania walidacyjnego

Poniższy przypadek zaczerpnięto z australijskich wytycznych jako przykład sposobu, w jaki można zrealizować protokół monitorowania walidacyjnego zgodnie z wymogami przedmiotowego rozporządzenia.

W tym przypadku zaplanowano nawadnianie natryskowe upraw sałaty przy użyciu wody odzyskanej z oczyszczalni ścieków komunalnych. Monitorowanie walidacyjne było wymagane w trakcie uruchamiania nowej oczyszczalni oraz przed zatwierdzeniem systemu ponownego wykorzystania wody (w rozumieniu przedmiotowego rozporządzenia - przed wydaniem zezwolenia).

W tym przykładzie systemu nie zaprojektowano w oparciu o dostępne normy techniczne, a zatem wartości domyślne dla redukcji logarytmicznej nie były dostępne. Z tego powodu w celu uzyskania danych dotyczących wyników w zakresie inaktywacji wybranych mikroorganizmów konieczny był plan badania w skali laboratoryjnej i pilotażowej.

Łańcuch oczyszczania w odniesieniu do systemu ponownego wykorzystania wody obejmował: oczyszczanie wtórne, wykop ziemny, koagulację, flotację drobnopęcherzykową i filtrację oraz chlorowanie. W tabeli 2 przedstawiono stężenie początkowe i końcowe uzyskane na podstawie przeprowadzonej analizy. Do celów odniesienia w ostatniej kolumnie przedstawiono minimalne wymogi przewidziane w przedmiotowym rozporządzeniu.

Tabela 2

Wyniki monitorowania walidacyjnego według przykładu dostępnego w australijskich wytycznych

Mikroorganizmy wskaźnikowe (*)	Stężenie początkowe w ściekach surowych	Stężenie w oczyszczonych ściekach	Całkowita redukcja logarytmiczna	Docelowe parametry skuteczności przewidziane w rozporządzeniu (tabela 4 w załączniku I)
Cryptosporidium	2 000/litr	<1/50 litrów	5 log	≥ 5 log
Giardia	20 000/litr	<1/50 litrów	nie dotyczy	nie dotyczy
Adenowirusy, reowirusy, enterowirusy, wirusowe zapalenie wątroby typu A	8 000/litr	<1/50 litrów	5,5 log	nie dotyczy
E. coli	nie dotyczy	<1 jtk/100 ml	>6 log	≥ 5 log
(*) wykryte przy użyciu kultury komórkowej, z wyjątkiem wirusowego zapalenia wątroby typu A, które wykryto przy użyciu łańcuchowej reakcji polimerazy

3.3.4 Dodatkowe źródła

Ponieważ procedurę monitorowania walidacyjnego należy zaprojektować w taki sposób, aby obejmowała ona określone rodzaje oczyszczania, przedstawiono w tym miejscu niektóre zewnętrzne źródła do rozważenia przez praktyków w zakresie ścieków, aby pomóc im we wdrożeniu konkretnego protokołu.

Aspekt walidacji	Dokumenty referencyjne
Typowe zakresy redukcji log10 dla wskaźników mikrobiologicznych w konwencjonalnych procesach oczyszczania ścieków 26	- Tabela 3.4 w rozdziale 3 publikacji Australian Guidelines for Water recycling: Managing Health and Environmental Risks, 2006. - Tabela 1 w publikacji Global water pathogen project part four. Management of risk from excreta and waste water pathogen reduction and survival in complete treatment works, 2019. - Metcalf & Eddy Inc. i in., Waste Water Engineering: Treatment and Resource Recovery, wyd. 5, McGraw-Hill Professional, 2013.
Protokoły walidacji dla systemów dezynfekcji	- ISO 20468-4 Guidelines for performance evaluation of treatment technologies for waterreuse systems - Part-4: UV Disinfection - USEPA, 2006. Ultraviolet Disinfection Guidance Manual for the Final Long Term 2 Enhanced Surface Water Treatment Rule.EPA 815-R-06-007.Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska, Biuro ds. Wody, Waszyngton. Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska, Biuro ds. Wody, Waszyngton, USEPA, 2005. Membrane Filtration Guidance Manual. EPA 815-R-06-009. Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska, Biuro ds. Wody, Waszyngton. - Metcalf & Eddy Inc. i in., Waste Water Engineering: Treatment and Resource Recovery, wyd. 5, McGraw-Hill Professional, 2013.

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK  1

Glosariusz

W niniejszym dokumencie często używa się poniższych terminów, które należy rozumieć w znaczeniu podanym poniżej. Nie są to definicje legalne, z wyjątkiem definicji zawartych w art. 3 rozporządzenia 2020/741 w sprawie ponownego wykorzystania wody lub w art. 2 dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

– Toksyczność ostra: szybko występujące szkodliwe skutki (np. śmierć) spowodowane przez substancję w żywym organizmie. Można ją wykorzystać do zdefiniowania narażenia albo reakcji na narażenie (skutku) [NRMMC-EPHC-AHMC, 2006].

– Bariera: wszelkie środki, obejmujące zarówno fizyczne lub proceduralne kroki, lub warunki użytkowania, które zmniejszają ryzyko zakażenia u ludzi lub zapobiegają mu poprzez niedopuszczenie do kontaktu odzyskanej wody z produktem przeznaczonym do spożycia oraz z osobami bezpośrednio narażonymi na kontakt z tą wodą, lub inne środki, które, na przykład, zmniejszają liczbę mikroorganizmów w odzyskanej wodzie lub zapobiegają ich przetrwaniu na powierzchni produktu przeznaczonego do spożycia [art. 3 pkt 12 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Właściwy organ: organ wyznaczony przez państwo członkowskie do wypełnienia obowiązków na mocy niniejszego rozporządzenia w odniesieniu do udzielania zezwoleń do otrzymywania lub dostarczania odzyskanej wody, w odniesieniu do wyłączeń dla projektów badawczych lub pilotażowych oraz w odniesieniu do sprawdzania kontroli zgodności [art. 3 pkt 1 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Zanieczyszczenie: substancja lub materia fizyczna, chemiczna, biologiczna lub radiologiczna znajdująca się w wodzie. Obecność zanieczyszczeń niekoniecznie wskazuje na to, że woda stwarza ryzyko dla zdrowia [ISO 20670:2018].

– Lata życia skorygowane niepełnosprawnością (DALY): populacyjny wskaźnik lat życia utraconych ze względu na chorobę, wyrażonych jako liczba lat utraconych z powodu złego stanu zdrowia, niepełnosprawności lub przedwczesnej śmierci. W wytycznych WHO z 2006 r. zalecana wartość docelowa oparta na ochronie zdrowia wynosi 10^-6 DALY na osobę rocznie [WHO, 2006a].

– Dezynfekcja: proces, który niszczy, inaktywuje lub usuwa mikroorganizmy do momentu osiągnięcia odpowiedniego poziomu [ISO 20670:2018].

– Ocena dawka-odpowiedź: oszacowanie zależności między wielkością narażenia (dawka) na środek chemiczny, biologiczny lub fizyczny a dotkliwością lub częstotliwością powiązanych niepożądanych skutków dla zdrowia (odpowiedź) [WHO, 2006a].

– Użytkownik końcowy: osoba fizyczna lub prawna, bez względu na to czy jest podmiotem publicznym czy prywatnym, która wykorzystuje odzyskaną wodę do nawadniania w rolnictwie [art. 3pkt 2 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Środowisko: otoczenie, w którym funkcjonuje system ponownego wykorzystania wody, w tym powietrze, woda, grunty, zasoby naturalne, flora, fauna, ludzie, oraz wzajemne zależności między nimi [ISO 20670:2018].

– Narażenie: kontakt czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego z zewnętrzną barierą organizmu (np. drogą inhalacyjną, drogą pokarmową lub przez kontakt ze skórą) [WHO, 2016a].

– Ocena narażenia: oszacowanie (jakościowe lub ilościowe) wielkości, częstości, czasu trwania, drogi i zakresu narażenia na co najmniej jeden zanieczyszczony nośnik [WHO, 2016a].

– Rośliny pastewne: rośliny, które nie są przeznaczone do spożycia przez ludzi. Przykład: pastwiska i rośliny pastewne, uprawy roślin włóknistych, ozdobnych, uprawy nasienne, drzewostany i naturalne obszary trawiaste [ISO 20670:2018].

– Rośliny spożywcze: rośliny przeznaczone do spożycia przez ludzi. Rośliny spożywcze są często dalej klasyfikowane w zależności od tego, czy są przeznaczone do gotowania, przetwarzania lub spożycia w stanie surowym [ISO 20670:2018].

– Zagrożenie: czynnik biologiczny, chemiczny, fizyczny lub radiologiczny, który może wyrządzić szkodę ludziom, zwierzętom, uprawom lub roślinom, innej faunie i florze lądowej, faunie i florze wodnej, glebom lub środowisku ogółem [art. 3 pkt 7 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Niebezpieczne zdarzenie: zdarzenie, w którym ludzie są narażeni na zagrożenie w ramach systemu. Może to być incydent lub sytuacja skutkujące wprowadzeniem lub uwolnieniem zagrożenia do środowiska, w którym ludzie mieszkają lub pracują, zwiększające natężenie zagrożenia lub nieusuwające zagrożenia ze środowiska człowieka [WHO, 2016a].

– Ryzyko dla zdrowia: połączenie prawdopodobieństwa wystąpienia szkody dla zdrowia oraz dotkliwości tej szkody [ISO 20670:2018].

– Ocena ryzyka dla zdrowia: wykorzystanie dostępnych informacji w celu identyfikacji zagrożeń dla zdrowia oraz oszacowania ryzyka dla zdrowia [ISO 20670:2018 (zmodyfikowana na potrzeby niniejszego zawiadomienia)].

– System nawadniania: zespół rur, elementów i urządzeń zainstalowanych na polu w celu nawadniania określonego obszaru [ISO 20670:2018].

– Redukcja logarytmiczna: efektywność redukcji liczby organizmów: 1 jednostka logarytmiczna = 90 %, 2 jednostki logarytmiczne = 99 %, 3 jednostki logarytmiczne = 99,9 % itd. [WHO, 2016a].

– Poziom lub stężenie, przy którym nie obserwuje się szkodliwych zmian: największe stężenie lub największa ilość substancji, wykryte w drodze obserwacji lub eksperymentu, które nie powodują wykrywalnych skutków [glosariusz EEA, źródło: WHO, 2004)].

– Patogen: organizmy chorobotwórcze (np. bakterie, helminty, pierwotniaki lub wirusy) [WHO, 2016a].

– Substancja zanieczyszczająca: substancja, która sama albo w połączeniu z innymi substancjami lub poprzez jej produkty rozpadu lub emisje może wywoływać szkodliwe skutki dla zdrowia ludzi lub dla środowiska [ISO 20670:2018].

– Środek zapobiegawczy: odpowiednie działanie lub czynność, które mogą zapobiec ryzyku dla zdrowia lub środowiska lub wyeliminować takie ryzyko, lub mogą je ograniczyć do akceptowalnego poziomu [art. 3 pkt 10 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Przedmiot oddziaływania: określony element, który jest narażony na szkodliwy skutek lub szkodliwe skutki substancji niebezpiecznej lub czynnika niebezpiecznego. Na przykład: ludzie, zwierzęta, woda, roślinność, instalacje w budynkach [ISO 20670:2018].

– Odzyskana woda: ścieki komunalne, które zostały oczyszczone zgodnie z wymogami określonymi w dyrektywie 91/271/EWG i które zostały poddane dalszemu oczyszczaniu w zakładzie odzyskiwania wody zgodnie z sekcją 2 do załącznika I do rozporządzenia (UE) 2020/741 [art. 3 pkt 4 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Zakład odzyskiwania wody: oczyszczalnia ścieków komunalnych lub inny zakład, który zajmuje się dalszym oczyszczaniem ścieków komunalnych, spełniające wymogi określone w dyrektywie 91/271/EWG w celu otrzymania wody zdatnej do użytku w sposób określony w sekcji 1 załącznika I do rozporządzenia (UE) 2020/741 [art. 3 pkt 5 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Operator zakładu odzyskiwania wody: osoba fizyczna lub prawna, reprezentująca podmiot prywatny lub organ publiczny, która prowadzi lub nadzoruje zakład odzyskiwania wody [art. 3 pkt 6 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– 1 RLM (równoważna liczba mieszkańców): ładunek organiczny ulegający biodegradacji, wyrażony pięciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT5), w ilości 60 g tlenu na dzień [art. 2 pkt 6 dyrektywy 91/271/EWG].

– Punkt kontroli zgodności z przepisami: punkt, do którego operator zakładu odzyskiwania wody dostarcza odzyskaną wodę następnemu podmiotowi w łańcuchu [art. 3 pkt 11, rozporządzenia (UE) 2020/741].

– System ponownego wykorzystania wody: infrastruktura i inne techniczne elementy konieczne do wytwarzania, dostarczania i wykorzystywania odzyskanej wody; obejmuje on wszystkie elementy począwszy od wlotu do oczyszczalni ścieków, aż do punktu, gdzie odzyskana woda jest wykorzystywana do nawadniania w rolnictwie, z uwzględnieniem- w odpowiednich przypadkach - infrastruktury dystrybucji i przechowywania [art. 3 pkt 15 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Ryzyko: prawdopodobieństwo wystąpienia zidentyfikowanych zagrożeń powodujących szkodę w określonych ramach czasowych, w tym dotkliwość ich skutków [art. 3 pkt 8 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Ocena ryzyka: proces mający na celu zrozumienie charakteru i określenie poziomu ryzyka [ISO 20670:2018].

– Zarządzanie ryzykiem: systematyczne zarządzanie, które konsekwentnie zapewnia bezpieczeństwo ponownego wykorzystania wody w konkretnym kontekście [art. 3 pkt 9 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Interesariusz - zainteresowana strona: osoby fizyczne, grupy, organizacje lub agencje, które są zainteresowane działaniami, przedsięwzięciami lub decyzjami dotyczącymi ponownego wykorzystania wody, są zaangażowane w takie działania, przedsięwzięcia lub decyzje lub na które takie działania, przedsięwzięcia lub decyzje wywierają wpływ [ISO 20670:2018].

– Granice systemu: granice, w których realizowany jest plan zarządzania ryzykiem [WHO, 2016b (zmodyfikowane do celów niniejszego zawiadomienia)].

– Proces oczyszczania: proces jednostkowy zaprojektowany w celu zmiany jakości wody za pomocą środków fizycznych, biologicznych lub chemicznych [ISO 20670:2018].

– System oczyszczania: zbiór wzajemnie powiązanych lub oddziałujących na siebie jednostkowych procesów oczyszczania [ISO 20670:2018].

– Technologia oczyszczania: proces jednostkowy lub grupa zintegrowanych procesów jednostkowych zaprojektowanych w celu zmiany jakości wody za pomocą środków fizycznych, biologicznych lub chemicznych [ISO 20670:2018].

– Ścieki komunalne: ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi lub wodami opadowymi [art. 2 pkt 1 dyrektywy 91/271/EWG].

– Oczyszczalnia ścieków komunalnych: zakład zaprojektowany do oczyszczania ścieków komunalnych za pomocą połączenia procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych w celu produkcji wody spełniającej wymogi określone w dyrektywie 91/271/EWG [rozporządzenie (UE) 2020/741].

– Oczyszczanie pierwotne: oczyszczanie ścieków komunalnych za pomocą procesu fizycznego lub chemicznego, obejmującego osadzanie zawiesiny lub inny proces powodujący, że BZT5 dopływających ścieków jest przed odprowadzeniem zmniejszany o co najmniej 20 %, a zawiesina jest zmniejszana o co najmniej 50 % [art. 2 pkt 7 dyrektywy 91/271/EWG].

– Oczyszczanie wtórne: oczyszczanie ścieków komunalnych głównie w procesie biologicznego oczyszczania z wtórnym osadzaniem lub w innym procesie, spełniającym wymagania podane w tabeli 1 załącznika I do dyrektywy 91/271/EWG [art. 2 pkt 8 dyrektywy 91/271/EWG].

– Zezwolenie: wydawana przez właściwy organ pisemna zgoda na otrzymywanie lub dostarczanie odzyskanej wody do celów nawadniania w rolnictwie zgodnie z niniejszym rozporządzeniem [art. 3 pkt 13 rozporządzenia (UE) 2020/741].

– Podmiot odpowiedzialny: podmiot pełniący rolę lub prowadzący działalność w systemie ponownego wykorzystania wody, w tym operator zakładu odzyskiwania wody, operator oczyszczalni ścieków komunalnych, o ile jest inny niż operator zakładu odzyskiwania wody, odpowiedni organ inny niż wyznaczony właściwy organ, operator prowadzący dystrybucję odzyskanej wody lub operator systemu przechowywania odzyskanej wody [art. 3 pkt 14 rozporządzenia (UE) 2020/741].

Bibliografia:

WHO, 1994. Assessing human health risks of chemicals: derivation of guidance values for health-based exposure limits (Environmental health criteria 170). Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa, Szwajcaria.

WHO, 2016a. Quantitative Microbial Risk Assessment: Application for Water Safety Management. Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa, Szwajcaria.

WHO, 2016b. Sanitation safety planning: manual for safe use and disposal of wastewater, greywater and excreta. Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa, Szwajcaria.

ISO 20670, 2018. Water Reuse - Vocabulary. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, Genewa, Szwajcaria. Dostępne do wglądu.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 z dnia 25 maja 2020 r. w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody.

Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych.

NRMMC-EPHC-AHMC, 2006. Australian guidelines for water recycling: managing health and environmental risks (phase 1). Krajowa Strategia Zarządzania Jakością Wody. Rada Ministerialna ds. Zarządzania Zasobami Naturalnymi, Rada ds. Ochrony Środowiska i Dziedzictwa Naturalnego, Australijska Konferencja Ministrów Zdrowia, Canberra, Australia.

ZAŁĄCZNIK  2

Przykładowe zagrożenia dla zdrowia i środowiska oraz drogi narażenia

W niniejszym załączniku podano przykłady typowych zagrożeń i niebezpiecznych zdarzeń, dróg narażenia i przedmiotów oddziaływania, które mogą występować w systemie ponownego wykorzystania wody do nawadniania w rolnictwie. Zawiera on również listę kontrolną służącą do oceny zastosowania dyrektyw i rozporządzeń wymienionych w przedmiotowym rozporządzeniu do określonego systemu ponownego wykorzystania wody. Elementy te wyselekcjonowano z odpowiednich dyrektyw i rozporządzeń unijnych oraz opublikowanych norm i wytycznych (tj. ISO 20426 (2018) ²⁷ , ISO 16075-1 (2020) ²⁸ , wytyczne WHO (2006) ²⁹ , podręcznik planowania bezpieczeństwa sanitarnego WHO (2016) ³⁰ , australijskie wytyczne (2006) ³¹ ). Celem jest zaproponowanie przykładów ułatwiających identyfikację tych elementów, co jest niezbędne do opracowania oceny ryzyka. Przedstawione tu elementy są jedynie przykładami: ich prawidłowa identyfikacja i ocena muszą być oparte na konkretnym systemie ponownego wykorzystania wody.

Dyrektywy i rozporządzenia wymienione w pkt 5 załącznika II do przedmiotowego rozporządzenia

Tabela 2.1

Dyrektywa i rozporządzenia wymienione w załączniku II pkt 5 i ocena ich zastosowania do systemu ponownego wykorzystania wody

Dyrektywa/rozporządzenie	Wymogi zgodnie z załącznikiem II pkt 5	Zastosowanie
DYREKTYWA AZOTANOWA (91/676/EWG) dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego	Zmniejszanie zanieczyszczenia wód azotanami i zapobieganie mu	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano jakiekolwiek wody powierzchniowe i gruntowe podlegające przepisom tej dyrektywy (np. zidentyfikowane jako strefa narażona na zanieczyszczenia azotanami), które byłyby potencjalnie narażone przez ponowne wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie (np., odpowiednio, poprzez spływ lub infiltrację).
DYREKTYWA W SPRAWIE WODY PITNEJ (2020/2184) w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi	Spełnienie wymogów w zakresie wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi na obszarach chronionych, czyli w zakresie obszarów ochrony wody pitnej	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano jakiekolwiek wody powierzchniowe i podziemne klasyfikowane jako obszary ochrony wody pitnej, które byłyby potencjalnie narażone przez ponowne wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie (np., odpowiednio, poprzez spływ lub infiltrację).
RAMOWA DYREKTYWA WODNA (2000/60/WE) ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej	Spełnienie celów środowiskowych dotyczących wód powierzchniowych i podziemnych oraz środowiskowych norm jakości w odniesieniu do substancji zanieczyszczających istotnych z krajowego punktu widzenia (zanieczyszczeń specyficznych dla dorzecza)	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano potencjalne czynniki ryzyka dla wód powierzchniowych i podziemnych (np., odpowiednio, poprzez spływ lub infiltrację), w odniesieniu do których określono stan chemiczny (Dobry stan chemiczny wód powierzchniowych i Dobry stan chemiczny wód podziemnych).
DYREKTYWA W SPRAWIE OCHRONY WÓD PODZIEMNYCH (2006/118/WE) w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu	Zapobieganie zanieczyszczeniu wód podziemnych.	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano wody podziemne podlegające przepisom tej dyrektywy, które byłyby potencjalnie narażone przez ponowne wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie.
DYREKTYWA W SPRAWIE ŚRODOWISKOWYCH NORM JAKOŚCI (2008/105/WE) w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej	Spełnienie środowiskowych norm jakości w odniesieniu do substancji priorytetowych i niektórych innych zanieczyszczeń	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano wody powierzchniowe (lub osady oraz faunę i florę) potencjalnie narażone w związku z wykorzystaniem odzyskanej wody (np. poprzez spływ), w odniesieniu do których określono substancje priorytetowe i środowiskowe normy jakości w planie gospodarowania wodami w dorzeczu.
DYREKTYWA DOTYCZĄCA JAKOŚCI WODY W KĄPIELISKACH (2006/7/WE) dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach	Spełnienie norm jakości wody w kąpieliskach	W przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano jednolite części wód (lub osady oraz faunę i florę) potencjalnie narażone w związku z wykorzystaniem odzyskanej wody (np. poprzez spływ).
DYREKTYWA W SPRAWIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH (86/278/EWG) w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie	Ochrona środowiska i gleby	W przypadku stosowania na polu uprawnym osadów ściekowych z systemu ponownego wykorzystania wody.
Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych	Ograniczanie ryzyka mikrobiologicznego w odniesieniu do świeżych owoców i warzyw na etapie produkcji podstawowej poprzez przestrzeganie zasad higieny	W przypadku wykorzystywania pola uprawnego nawadnianego odzyskaną wodą do produkcji świeżych owoców i warzyw.
Rozporządzenie (WE) nr 183/2005 ustanawiające wymagania dotyczące higieny pasz	Spełnienie wymogów w zakresie higieny pasz	W przypadku wykorzystywania pola uprawnego nawadnianego odzyskaną wodą do produkcji pasz (np. upraw niespożywczych, w tym upraw stosowanych jako pasza dla zwierząt wykorzystywanych do produkcji mleka lub mięsa).
Rozporządzenie (WE) nr 2073/2005 w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych	Spełnienie odpowiednich kryteriów mikrobiologicznych	W przypadku wykorzystywania pola uprawnego nawadnianego odzyskaną wodą do produkcji środków spożywczych.
Rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych	Spełnienie wymogów dotyczących najwyższych dopuszczalnych poziomów niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych.	W przypadku wykorzystywania pola uprawnego nawadnianego odzyskaną wodą do produkcji środków spożywczych.
Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni	Spełnienie wymogów dotyczących najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy oraz na ich powierzchni	W przypadku wykorzystywania pola uprawnego nawadnianego odzyskaną wodą do produkcji środków spożywczych i pasz, w której stosuje się pestycydy.
Rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 oraz (UE) nr 142/2011 określające warunki dotyczące zdrowia zwierząt	Spełnienie wymogów dotyczących zdrowia zwierząt.	W przypadku gdy zastosowanie odzyskanej wody mogłoby mieć wpływ na zdrowie zwierząt (ze względu na paszę lub narażenie na polu).

Niebezpieczne zdarzenia i drogi narażenia

Na każdym etapie systemu ponownego wykorzystania wody należy zidentyfikować niebezpieczne zdarzenia i drogi narażenia w odniesieniu do każdego potencjalnie narażonego przedmiotu oddziaływania (ryzyko dla ludzi lub środowiska). Zdarzenia niebezpieczne mogą wystąpić podczas normalnej eksploatacji systemu (np. wadliwa infrastruktura, przeciążenie systemu, brak konserwacji, niebezpieczne zachowanie), w wyniku awarii systemu lub wypadku lub mogą być związane z czynnikami sezonowymi lub klimatycznymi. W tabeli 2.2 przedstawiono kilka przykładów niebezpiecznych zdarzeń wraz z potencjalnie narażonymi przedmiotami oddziaływania i drogami narażenia. Dalsze przykłady można znaleźć w proponowanych normach i wytycznych.

Tabela 2.2

Przykładowe niebezpieczne zdarzenia, potencjalnie narażone przedmioty oddziaływania i drogi narażenia w systemie ponownego wykorzystania wody (źródło: australijskie wytyczne (2006), ISO 20426, (2018))

Niebezpieczne zdarzenie	Narażony przedmiot oddziaływania	Droga narażenia
- Awaria związana z procesem oczyszczania - Przypadkowe lub nielegalne zrzuty	- Pracownicy (operatorzy zakładu odzyskiwania wody) - Użytkownicy końcowi (rolnicy) - Osoby postronne - Środowisko (wody słodkie, wody morskie, gleba i związana z nimi fauna i flora) - Uprawy	- Bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą - Przypadkowe spożycie - Wchłonięcie przez uprawy
- Niespełnianie wymogów przez odzyskaną wodę z powodu awarii związanej z procesem oczyszczania - Zanieczyszczenie systemu przechowywania i dystrybucji	- Pracownicy (operatorzy zakładu odzyskiwania wody) - Użytkownicy końcowi (rolnicy) - Środowisko (wody słodkie, wody morskie, gleba i związana z nimi fauna i flora)	- Bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą - Przypadkowe spożycie - Infiltracja wód podziemnych - Spływ do wód powierzchniowych
- Przypadkowe narażenie na kontakt z odzyskaną wodą na skutek wypadków związanych z projektem i eksploatacją systemu: pęknięcia lub przecieki rur, nieodpowiedni harmonogram nawadniania	- Pracownicy (operatorzy zakładu odzyskiwania wody) - Użytkownicy końcowi (rolnicy) - Osoby postronne - Środowisko (wody słodkie, wody morskie, gleba i związana z nimi fauna i flora)	- Bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą - Przypadkowe spożycie
- Wycieki z rurociągów lub systemów dystrybucji wody odzyskanej	- Środowisko (wody słodkie, wody morskie, gleba i związana z nimi fauna i flora)	- Infiltracja wód podziemnych - Spływ do wód powierzchniowych
- Przypadkowe narażenie na kontakt z odzyskaną wodą spowodowane awariami systemu na poziomie użytkownika końcowego	- Użytkownicy końcowi (rolnicy) - Osoby postronne - Uprawy	- Bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą - Przypadkowe spożycie - Narażenie przez drogi oddechowe (aerozole)
- Błędy ludzkie wynikające z niewystarczającego szkolenia i niedostatecznejwiedzy o dozwolonym zastosowaniu	- Użytkownicy końcowi (rolnicy) - Osoby postronne - Uprawy	- Bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą - Przypadkowe spożycie - Zanieczyszczenie upraw

Zagrożenia dla zdrowia i środowiska w odzyskanej wodzie

Niebezpieczne zdarzenia mogą prowadzić do uwolnienia odzyskanej wody zawierającej substancje mikrobiologiczne i chemiczne, które mogą stanowić zagrożenie dla narażonych przedmiotów oddziaływania, tj. ludzi i środowiska. Identyfikacja zagrożeń w odzyskanej wodzie powinna opierać się na konkretnym systemie ponownego wykorzystania wody, z uwzględnieniem charakterystyki odpływu ścieków komunalnych i wszelkich mających zastosowanie wymogów prawnych w kontekście lokalizacji systemu ponownego wykorzystania wody (zob. rys. 3 w niniejszym zawiadomieniu). Wprowadzenie etapu badania przesiewowego mogłoby pomóc w identyfikacji zagrożeń przez dopasowanie zanieczyszczeń występujących w konkretnej odzyskanej wodzie do wartości progowych określonych w stosunku do tych zanieczyszczeń w mających zastosowanie dyrektywach, rozporządzeniach i wytycznych. W poniższych tabelach przedstawiono przykładowe sposoby prowadzenia badań przesiewowych pod kątem potencjalnych zagrożeń: wykaz substancji ma charakter wyłącznie orientacyjny i nie należy go uważać za wyczerpujący. Zadaniem osób opracowujących plan zarządzania ryzykiem jest wskazanie wszelkich zagrożeń dla konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody.

W tabeli 2.3 przedstawiono wykaz patogenów mikrobiologicznych, wraz z odnoszącymi się do nich patogenami referencyjnymi, sugerowanych do celów oceny ryzyka dla zdrowia w odpowiednich normach i wytycznych, które mogą być istotne w zależności od kontekstu lokalnego. Zagrożenia te można podzielić na grupy i ocena ryzyka może się opierać na patogenie referencyjnym. Inne wymagania mikrobiologiczne są określone w mających zastosowanie rozporządzeniach dotyczących higieny pasz i żywności (rozporządzenie (WE) nr 852/2004, rozporządzenie (WE) nr 183/2005, rozporządzenie (WE) nr 2073/2005 i rozporządzenie (WE) nr 1881/2006).

Tabela 2.3

Wykaz zagrożeń mikrobiologicznych zwykle wykrywanych w ściekach surowych i ich wpływu na zdrowie oraz patogenów referencyjnych (tabela A.1 w normie ISO 20426:2018) ³²

Patogen	Przykłady	Choroba	Patogen referencyjny (1)
Bacteria	Shigella	Szigeloza (czerwonka bakteryjna)	E. coli O157:H7 Campylobacter
	Salmonella	Salmonelloza, zapalenie żołądka i jelit (biegunka, wymioty, gorączka), reaktywne zapalenie stawów, dur brzuszny
	Vibrio cholera	Cholera
	Patogenna E. coli	Zapalenie żołądka i jelit i posocznica, zespół hemolityczno-mocznicowy
	Campylobacter	Zapalenie żołądka i jelit, reaktywne zapalenie stawów, zespół Guillaina- Barrego
Protozoa	Entamoeba	Ameboza (czerwonka pełzakowa)	Cryptosporidium
	Giardia	Giardioza (zapalenie żołądka i jelit)
	Cryptosporidium	Kryptosporydioza, biegunka, gorączka
Helminty	Ascaris	Glistnica	Nicienie j elitowe (jaja helmintów)
	Ancylostoma	Ankylostomoza (zakażenie wywołane przez gatunki Ancylostoma)
	Necator	Nekatorioza (zakażenie wywołane przez Necator americanus)
	Trichuris	Trichurioza
Wirusy	Enterowirusy	Zapalenie żołądka i jelit, wady serca, zapalenie opon mózgowordzeniowych, choroby układu oddechowego, zaburzenia nerwowe, inne	Rotavirus
	Adenovirus	Choroba układu oddechowego, zakażenie oka, zapalenie żołądka i jelit
	Rotavirus	Zapalenie żołądka i jelit
(1) Źródło: Minimum quality requirements for water reuse in agricultural irrigation and aquifer recharge, JRC (2017)

Wykorzystywanie odzyskanej wody pochodzącej z odpływów z oczyszczalni ścieków komunalnych do zastosowań rolniczych może mieć wpływ na jakość wód przeznaczonych do użytku przez ludzi oraz na stan ekosystemów wodnych (zob. rys. 3 w niniejszym zawiadomieniu Komisji). Cele w zakresie jakości jednolitych części wód są określone w przepisach UE w celu ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz ochrony środowiska. Normy jakości określa się na przykład dla wskaźników bakterii z grupy coli w wodzie w kąpieliskach, dla składników odżywczych (azot, fosfor), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT) i substancji chemicznych w ekosystemach wodnych oraz dla azotanów i substancji chemicznych w źródłach wody wykorzystywanych do produkcji wody pitnej.

W tabeli 2.4 przedstawiono przegląd limitów mikrobiologicznych określonych w dyrektywie dotyczącej jakości wody w kąpieliskach. Parametry te mogą być brane pod uwagę, w przypadku gdy w wyniku oceny ryzyka zidentyfikowano potencjalne zagrożenie skażenia jednolitej części wód objętych ochroną na mocy tej dyrektywy.

Tabela 2.4

Normy jakości dla enterokoków jelitowych i E. coli określone w dyrektywie dotyczącej jakości wody w kąpieliskach (2006/7/WE)

	Enterokoki jelitowe (CFU/100ml)		E. coli (CFU/100 ml)
Klasa jakości	Wody śródlądowe	Wody przybrzeżne i przejściowe	Wody śródlądowe	Wody przybrzeżne i przejściowe
Doskonała	200 (1)	100 (1)	500 (1)	250 (1)
Dobra	400 (1)	200 (1)	1 000 (1)	500 (1)
Wystarczająca	330 (2)	185 (2)	900 (2)	500 (2)
(1) 95. percentyl mierzonych stężeń (2) 90. percentyl mierzonych stężeń Źródło: dyrektywa 2006/7/WE; wybrane w JRC (2019) 33

Jeżeli system ponownego wykorzystania wody znajduje się w pobliżu obszarów ochrony wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, należy przeprowadzić dokładną analizę wszelkiego ryzyka wynikającego z infiltracji i spływu. Należy również podjąć wszelkie działania niezbędne do wypełnienia obowiązków wynikających z ramowej dyrektywy wodnej oraz wymogów określonych w dyrektywie 2020/2184 w sprawie wody pitnej. Praktyki zarządcze mające na celu ochronę źródeł wody pitnej można znaleźć w normie ISO 16075-3 sekcja 6.6.

W tabeli 2.5 przedstawiono wykaz parametrów wybranych z dyrektywy w sprawie wody pitnej, które mogą występować w odpływach z oczyszczalni ścieków komunalnych. Jest to orientacyjny wykaz zanieczyszczeń, który można wykorzystywać do badania przesiewowego pod kątem potencjalnych zagrożeń dla zasobów wody pitnej oraz do charakterystyki źródeł ścieków i np. obecności zakładów przemysłowych na danym obszarze. Podobne podejście można zastosować do badania przesiewowego pod kątem wszelkich innych potencjalnych zagrożeń obecnych w odzyskanej wodzie, które mogłyby mieć wpływ na inne elementy środowiska. Można na przykład zapoznać się również z wykazem substancji zanieczyszczających zamieszczonym w dyrektywie w sprawie środowiskowych norm jakości. W tabeli 2.6 przedstawiono przykładowe substancje zanieczyszczające z dyrektywy w sprawie środowiskowych norm jakości, które mogą występować w odpływach z oczyszczalni ścieków komunalnych.

Tabela 2.5

Przykładowe parametry chemiczne umieszczone w wykazie zawartym w dyrektywie w sprawie wody pitnej, potencjalnie występujące w ściekach komunalnych

Parametr	Wartość
Azotany (NO3)	50 mg/l
Miedź	2,0 mg/l
Uran	30 µg/l
Chrom	25 µg/l
Nikiel	20 µg/l
Arsen, trichloroeten i tetrachloroeten	10 µg/l
Selen	20 µg/l
Kadm, ołów	5 µg/l
Antymon	10 µg/l
1,2-dichloroetan	3 µg/l
Rtęć, benzen	1,0 µg/l
Chlorek winylu	0,50 µg/l
PFAS ogółem (całkowita zawartość wszystkich substancji per- i polifluoroalkilowych)	0,50 µg/l
Suma PFAS (suma substancji per- i polifluoroalkilowych uznawanych za powód do obaw w odniesieniu do wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi)	0,10 µg/l
Akryloamid, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), epichlorohydryna	0,10 µg/l
Benzo[a]piren	10 ng/l
Bisfenol A	2,5 µg/l
Trihalometany ogółem	100 µg/l
Kwasy halogenooctowe (HAA)	60 µg/l
Źródło: część B załącznika I do dyrektywy 2020/2184 (Minimalne wymogi dotyczące wartości parametrycznych wykorzystywanych do oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi). Wybrane w JRC (2019) i dostosowane z uwzględnieniem zmian wprowadzonych do nowej dyrektywy w sprawie wody pitnej oraz substancji, które mogą występować po dezynfekcji. W dyrektywie 2020/2184 wprowadzono mechanizm listy obserwacyjnej w celu rozwiązania problemu nowo pojawiających się substancji wzbudzających zainteresowanie, takich jak substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, farmaceutyki i mikroplastik. W decyzji wykonawczej Komisji z 19 stycznia 2022 r. ustanowiono następujące substancje zaburzające gospodarkę hormonalną na potrzeby listy obserwacyjnej substancji i związków wzbudzających zainteresowanie w odniesieniu do wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi: - 17-beta-estradiol ≤ 1 ng/l - nonylofenol: ≤ 300 ng/l

Tabela 2.6

Przykładowe priorytetowe substancje zanieczyszczające umieszczone w wykazie zawartym w dyrektywie w sprawie środowiskowych norm jakości, potencjalnie występujące w ściekach komunalnych⁽(1)⁾

Parametr	Wartość średnioroczna (µg/l)		Najwyższe dopuszczalne stężenie (µg/l)		µg/kg świeżej masy
	Wody powierzchniowe śródlądowe (2)	Inne wody powierzchniowe	Wody powierzchniowe śródlądowe (2)	Inne wody powierzchniowe	Flora i fauna
Antracen	0,1	0,1	0,1	0,1	-
Benzen	10	8	50	50	-
Bromowane difenyloetery (suma stężeń kongenerów nr 28, 47, 99, 100, 153 i 154)	-	-	0,14	0,14	0,0085
Kadm i jego związki (w zależności od klas twardości wody)	0,08-0,25	0,2	0,45-1,5	0,45-1,5	-
C10-13 chloroalkany (Dla tej grupy substancji nie określono żadnego parametru wskaźnikowego. Parametry wskaźnikowe należy określić przy użyciu metody analitycznej.)	0,4	0,4	1,4	1,4	-
1,2-dichloroetan	10	10	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Dichlorometan	20	20	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Ftalan di-2-etyloheksylu (DEHP)	1,3	1,3	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Fluoranten	0,0063	0,0063	0,12	0,12	30
Heksachlorobenzen	-	-	0,05	0,05	10
Heksachlorobutadien	-	-	0,6	0,6	55
Ołów i jego związki	1,2 (biodostępne stężenia substancji)	1,3	14	14	-
Rtęć i jej związki	-	-	0,07	0,07	20
Naftalen	2	2	130	130	-
Nikiel i jego związki	4 (biodostępne stężenia substancji)	8,6	34	34	-
Nonylofenole (4-nonylfenol)	0,3	0,3	2,0	2,0	-
Oktylofenol (4-(1,1',3,3'- tetrametylobutylo)-fenol)	0,1	0,01	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Pentachlorobenzen	0,007	0,0007	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
WWA Benzo[a]piren (3)	1,7 x 10-4	1,7 x 10-4	0,27	0,027	-
Związki tributylocyny (kation tributylocyny)	0,0002	0,0002	0,0015	0,0015	-
Trichlorobenzeny	0,4	0,4	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Trichlorometan	2,5	2,5	nie ma zastosowania	nie ma zastosowania	-
Kwas perfluorooktanosulfonowy i jego pochodne (PFOS)	6,5 x 10-4	1,3 x 10-4	36	7,2	9,1
Heksabromocyklododekany (HBCDD)	0,0016	0,0008	0,5	0,05	167
(1) Wybrane spośród 45 substancji priorytetowych ustanowionych na mocy dyrektywy w sprawie środowiskowych norm jakości, obejmujących pestycydy oraz produkty chemii gospodarczej i chemikalia przemysłowe. Źródło: dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości 2013/39/UE; wybrane w JRC, 2019. (2) Wody powierzchniowe śródlądowe obejmują rzeki i jeziora oraz związane z nimi sztuczne lub silne zmienione jednolite części wód. (3) W odniesieniu do grupy substancji priorytetowych "wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne" (WWA) (nr 28) środowiskowe normy jakości dla flory i fauny i odpowiadające im średnioroczne środowiskowe normy jakości (AA-EQS) w wodzie odnoszą się do stężenia benzo[a]pirenu i są oparte na jego toksyczności. Benzo[a]piren można uznać za wskaźnik dla innych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, dlatego do celów porównań ze środowiskowymi normami jakości dla flory i fauny lub odpowiadających im AA-EQS w wodzie wystarczy monitorować benzo[a]piren.

Ocena zagrożenia może obejmować ocenę stanu jakości chemicznej wód podziemnych i powierzchniowych, wyznaczonych stref narażonych na zanieczyszczenia azotanami wrażliwych na azotany oraz zanieczyszczeń specyficznych dla dorzecza.

Zasoby przedstawione w tabeli 2.7 mogą pomóc osobom odpowiedzialnym za plan zarządzania ryzykiem w gromadzeniu informacji istotnych z punktu widzenia konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody i kontekstu lokalnego.

Tabela 2.7

Źródła danych w internecie

Źródło	Dostępne informacje	Link
Zestaw danych przestrzennych dotyczących obszarów chronionych WISE zgodnie z ramową dyrektywą wodną	- Obszary chronione wody pitnej - Wyznaczone obszary, takie jak obszary chronione występowania ryb i obszary chronione występowania skorupiaków, mięczaków i innych bezkręgowców wodnych - Obszary narażone na zanieczyszczenia azotanami - Obszary narażone na ścieki komunalne - Obszary chronione wód w kąpieliskach	https://sdi.eea.europa.eu/catalogue/water/eng/catalog.search#/home
Zestaw danych przestrzennych WISE EIONET	Informacje dotyczące europejskich obszarów dorzeczy, podjednostek obszaru dorzecza, jednolitych części wód powierzchniowych, jednolitych części wód podziemnych i miejsc monitorowania.	https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/wise-eionet-spatial-3
Mapa elementów jakości WISE zgodnie z ramową dyrektywą wodną	Informacje z drugich planów gospodarowania wodami w dorzeczu przekazane przez państwa członkowskie UE i Norwegię zgodnie z art. 13 ramowej dyrektywy wodnej. Na mapie przedstawiono stan lub potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych na podstawie stanu wartości elementów jakości	https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/explore-interactive-maps/water-framework- directive-quality-elements
Baza danych dotyczących stanu chemicznego wód podziemnych WISE	Informacje o stanie chemicznym wód podziemnych (dobry, nieznany, słaby) dotyczące poszczególnych planów gospodarowania wodami w dorzeczu i kraj ów.	https://water.europa.eu/freshwater/data-maps-and-tools/water-framework-directive-groundwater-data-products/groundwater-chemical-status
System informacyjny dotyczący wód słodkich WISE	Informacje i dane o stanie europejskich rzek, jezior, wód podziemnych, o wpływających na nie oddziaływaniach, o środkach i działaniach wprowadzanych w celu ochrony i zachowania środowiska wodnego.	https://water.europa.eu/freshwater
Centrum wiedzy na temat wody i rolnictwa	Narzędzie informacyjne dotyczące wody i rolnictwa: - jakość wód powierzchniowych - jakość wód podziemnych - stan ekologiczny jednolitej części wód - stan chemiczny jednolitej części wód	https://water.jrc.ec.europa.eu/
Baza danych Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) dotycząca środowiskowych norm jakości	Środowiskowe normy jakości, w tym średnie roczne wartości stężeń i najwyższe dopuszczalne stężenia substancji priorytetowych i niektórych innych zanieczyszczeń, jak określono w art. 16 dyrektywy 2000/60/WE	https://echa.europa.eu/environmental-quality-standards
Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR)	Dane środowiskowe z zakładów przemysłowych w państwach członkowskich Unii Europejskiej	https://ec.europa.eu/environment/industry/stationary/e-prtr/legislation.htm
Baza danych zagrożeń chemicznych OpenFoodTox Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)	Dane ze źródeł otwartych dotyczące charakterystyki substancji, podstawowe przepisy europejskie oraz podsumowanie krytycznych toksykologicznych punktów końcowych i wartości referencyjnych.	https://www.efsa.europa.eu/en/data-report/chemical-hazards-database-openfoodtox

Zagrożenia agronomiczne występujące w odzyskanej wodzie

Tabela 2.8 ilustruje niektóre zagrożenia agronomiczne potencjalnie występujące w odzyskanej wodzie, które mogą mieć wpływ na glebę, zasoby wody słodkiej i uprawy podczas nawadniania. Zagrożenia te związane są z substancjami chemicznymi zawartymi w odzyskanej wodzie.

Tabela 2.8

Kluczowe zagrożenia dla środowiska, środowiskowe przedmioty oddziaływania oraz potencjalny negatywny skutek związany z odzyskaną wodą wykorzystaną do nawadniania w rolnictwie (źródło: australijskie wytyczne, 2006, ISO 16075-1: 2020)

Zagrożenie	Środowiskowy przedmiot oddziaływania	Potencjalne skutki
Azot	Gleba Wody podziemne (wymywanie) Wody powierzchniowe (spływ) Uprawa	Zakłócenie równowagi składników odżywczych w uprawach; eutrofizacja; toksyczne działanie na faunę i florę lądową Zanieczyszczenie Eutrofizacja
Fosfor	Gleba Wody powierzchniowe	Eutrofizacja/toksyczne działanie na faunę i florę lądową Eutrofizacja
Pozostałości po dezynfekcji chlorem	Wody powierzchniowe Uprawa	Toksyczność dla fauny i flory wodnej Toksyczność dla upraw
Zasolenie (całkowita ilość rozpuszczonych substancji stałych, przewodność elektryczna)	Gleba (zasalanie) Wody powierzchniowe Wody podziemne	Zanieczyszczenie gleby; stres dla uprawy; pobieranie kadmu przez uprawę Wzrost zasolenia
Bor	Gleba (akumulacja)	Toksyczność dla upraw
Chlorki	Uprawa Gleba Wody powierzchniowe Wody podziemne (wymywanie)	Toksyczność dla upraw (w przypadku oprysku liści) Toksyczność dla upraw przy pobieraniu przez korzenie Toksyczność dla fauny i flory wodnej
Sód	Uprawa Gleba	Toksyczność dla upraw (w przypadku oprysku liści) Zanieczyszczenie gleby (toksyczność dla upraw)
Adsorbowalne zanieczyszczenia nieorganiczne (np. metale ciężkie)	Akumulacja w glebie	Toksyczność dla upraw

Wartości referencyjne tych parametrów zależą od kontekstu lokalnego (np. typu gleby, kwasowości gleby, warunków klimatycznych, rodzaju nawadnianych upraw i ich tolerancji). Mające zastosowanie przepisy i normy referencyjne mogą pomóc we wskazaniu najwyższego dopuszczalnego stężenia w odniesieniu do konkretnych zidentyfikowanych zagrożeń. Norma ISO 16075-1 (2020) zawiera przykłady czynników ryzyka środowiskowego i agronomicznego związanego z uprawami i glebami. W załącznikach B i C do normy ISO 16075-1 (2020) można uzyskać informacje na temat norm dotyczących zagrożeń dla środowiska oraz na temat zarządzania ryzykiem w odniesieniu do nawadniania w rolnictwie z wykorzystaniem odzyskanej wody. Dostępne informacje obejmują:

- przegląd czynników ryzyka związanych z glebą (tabela B.2) - np. mobilizacja nieorganicznych zanieczyszczeń adsorbowalnych, zasalanie gleby, rozpad wierzchniej warstwy gleby pod wpływem wilgoci, mobilizacja boru, akumulacja i mobilność fosforu;

- przykładowe maksymalne poziomy składników odżywczych w oczyszczonych ściekach stosowanych do nawadniania (tabela C.1); przykładowa maksymalna przewodność elektryczna wody wykorzystywanej do nawadniania, zgodnie z tolerancją roślin, podczas nawadniania metodą zraszania z góry (tabela C.2); przykładowa względna tolerancja wybranych upraw na uszkodzenia liści spowodowane przez słoną wodę podawaną przez zraszacze górne (tabela C.3); łączny wpływ przewodności elektrycznej wody wykorzystywanej do nawadniania i współczynnika adsorpcji sodu (SAR) na prawdopodobieństwo wystąpienia problemów związanych z infiltracją wody (przepuszczalnością) (tabela C.4); przykładowe maksymalne poziomy czynników zasolenia w oczyszczonych ściekach stosowanych do nawadniania według wrażliwości upraw (tabela C.5);

- przykładowa średnia i maksymalna wartość stężenia innych pierwiastków chemicznych w oczyszczonych ściekach (tabela C.6): podano w nim sugerowane stężenia w odzyskanej wodzie, które prawdopodobnie spowodowałyby toksyczność dla roślin, nadmierne wchłonięcie przez uprawy, a następnie akumulację toksycznych poziomów innych pierwiastków chemicznych w tkankach roślinnych oraz przemieszczanie się innych pierwiastków chemicznych do wód podziemnych.

ZAŁĄCZNIK  3  ³⁴  

Przykładowe metody oceny ryzyka

Czynniki ryzyka dla zdrowia i środowiska można oceniać, stosując różne podejścia o różnym stopniu złożoności i wymaganiach dotyczących danych, w zależności od konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody. W niniejszym załączniku przedstawiono, tytułem ilustracji, niektóre jakościowe i półilościowe metody i narzędzia oceny ryzyka wybrane spośród tych zaproponowanych w opublikowanych praktykach i normach: ISO 20426 (2018) ³⁵ , Podręcznik planowanie bezpieczeństwa sanitarnego WHO ³⁶  (2016), ISO 16075-1 do 2 (2020) ³⁷  oraz australijskie wytyczne (2006) ³⁸ .

Najlepsze praktyki i przykłady z systemów ponownego wykorzystania wody stosowanych w kilku państwach członkowskich są również dostępne w sprawozdaniu technicznym JRC ³⁹ .

Ocena ryzyka dla zdrowia

W jakościowej lub półilościowej ocenie ryzyka poziom ryzyka w przypadku każdego zidentyfikowanego zagrożenia wynika z połączonej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia oraz poziomu jego skutków lub dotkliwości, zgodnie z poniższym wyrażeniem:

Poziom ryzyka = prawdopodobieństwo x skutki (lub dotkliwość)

Prawdopodobieństwo oznacza szanse na wystąpienie, w określonych ramach czasowych, niebezpiecznego zdarzenia o potencjalnie szkodliwych skutkach. Prawdopodobieństwo wystąpienia można ocenić, analizując dostępne dane historyczne lub oceniając błąd ludzki z zastosowaniem drzew błędów lub zdarzeń. W systemie ponownego wykorzystania wody takie prawdopodobieństwo może wynikać z połączenia prawdopodobieństwa narażenia ludzi (np. poprzez spożycie) na odzyskaną wodę zawierającą niebezpieczny czynnik (np. E. coli) oraz prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia w odzyskanej wodzie (np. wynikającego z niebezpiecznego zdarzenia, takiego jak przypadkowe uwolnienie).

Skutki lub dotkliwość oznaczają potencjalny niekorzystny wpływ na zdrowie wynikający z narażenia na zagrożenie. Poziomy skutków można określić za pomocą oceny jakościowej opartej na opisowym przedstawieniu wyników lub przy użyciu innych narzędzi (np. drzew decyzyjnych) uwzględniających zagrożenia i niebezpieczne zdarzenia.

W ramach jakościowej i półilościowej oceny ryzyka określanie zagrożeń/niebezpiecznych zdarzeń oraz przypisywanie im poziomów prawdopodobieństwa i skutków opiera się na osądzie i doświadczeniu zespołu ds. oceny ryzyka. Poziom ryzyka można wyrazić jako bardzo niski, niski, umiarkowany, wysoki lub bardzo wysoki przez połączenie poziomów prawdopodobieństwa i skutków (tabela 3.1).

Tabela 3.1

Przykładowa matryca do oceny ryzyka jakościowego (źródło: tabela 4 w normie ISO 20426: 2018)

PRAWDOPODOBIEŃSTWO	SKUTKI
	1 - Nieistotne	2 - Niewielkie	3 - Umiarkowane	4 - Poważne	5 - Katastrofalne
A - Rzadkie	Bardzo niskie	Bardzo niskie	Niewielkie	Niewielkie	Umiarkowane
B - Mało prawdopodobne	Bardzo niskie	Niskie	Niskie	Umiarkowane	Wysokie
C - Możliwe	Niskie	Niskie	Umiarkowane	Wysokie	Wysokie
D - Prawdopodobne	Niskie	Umiarkowane	Wysokie	Wysokie	Bardzo wysokie
E - Niemal pewne	Umiarkowane	Wysokie	Wysokie	Bardzo wysokie	Bardzo wysokie

Alternatywna matryca ryzyka, zaproponowana w Podręczniku planowania bezpieczeństwa sanitarnego WHO (2016), opiera się na metodzie półilościowej, w przypadku której wymagane jest bardziej rygorystyczne podejście (np. korzystanie z formuł) dotyczące przypisywania do każdego zidentyfikowanego zagrożenia lub niebezpiecznego zdarzenia określonej wartości liczbowej prawdopodobieństwa i dotkliwości w celu ustalenia poziomu ryzyka lub wyniku oceny ryzyka (tabela 3.2).

Tabela 3.2

Matryca półilościowej oceny ryzyka (źródło: narzędzie 3.4 określone w Podręczniku planowania bezpieczeństwa sanitarnego WHO, 2016)

PRAWDOPODOBIEŃSTWO	DOTKLIWOŚĆ
	1 - Nieistotna	2 - Niewielka	4 - Umiarkowana	8 - Znaczna	16 - Katastrofalna
Rzadkie (bardzo mało prawdopodobne) - 1	1	2	4	8	16
Mało prawdopodobne - 2	2	4	8	16	32
Możliwe - 3	3	6	12	24	48
Prawdopodobne - 4	4	8	16	32	64
Niemal pewne - 5	5	10	20	40	80
Wynik oceny ryzyka R = P x D	<6	7-12		13-32	>32
Poziom ryzyka	Niskie ryzyko	Średnie ryzyko		Wysokie ryzyko	Bardzo wysokie ryzyko

W podejściu półilościowym konieczne jest określenie poziomów prawdopodobieństwa na podstawie zagrożeń lub niebezpiecznych zdarzeń oraz poziomów skutków/dotkliwości, biorąc pod uwagę np. przekroczenia progów ochronnych substancji niebezpiecznych w odzyskanej wodzie i wielkości związanych z tym efektów zdrowotnych. Definicje te należy opracować na podstawie konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody i kontekstu lokalnego, należy też zawsze uwzględniać zasadę ochrony zdrowia publicznego oraz wszelkie mające zastosowanie skutki regulacyjne. W tabelach 3.3 i 3.4 przedstawiono niektóre definicje zaczerpnięte z normy ISO 20426 (2018) oraz z Podręcznika planowania bezpieczeństwa sanitarnego WHO (2016).

Tabela 3.3

Sugerowane miary skutków lub dotkliwości wpływu (tabela 2 w normie ISO 20426:2018 oraz narzędzie 3.3 z podręcznika WHO, 2016)

SKUTKI (LUB DOTKLIWOŚĆ)
Wskaźnik poziomu	Opis przykładu
1 - NIEISTOTNE	Zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie powodujące brak skutków dla zdrowia lub nieistotne skutki dla zdrowia (1) w porównaniu z poziomami tła.
2 - NIEWIELKIE	Zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie potencjalnie powodujące niewielkie skutki dla zdrowia (2).
3 - UMIARKOWANE	Zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie potencjalnie powodujące samoistnie ustępujące skutki dla zdrowia lub lekką chorobę (3).
4 - POWAŻNE	Zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie potencjalnie powodujące chorobę lub uraz (4) lub takie, które może prowadzić do pozwu lub problemów prawnych.
5 - KATASTROFALNE	Zagrożenie lub niebezpieczne zdarzenie potencjalnie powodujące poważną chorobę lub poważny uraz (5) lub nawet utratę życia lub które doprowadzi do wszczęcia poważnego dochodzenia przez organ regulacyjny mogącego skutkować wszczęciem postępowania karnego.
(1)Brak skutków dla zdrowia lub nieistotne skutki dla zdrowia: nie zaobserwowano skutku dla zdrowia. (2)Niewielki skutek dla zdrowia, np. tymczasowe objawy, takie jak podrażnienie, nudności i ból głowy. (3)Samoistnie ustępujące skutki dla zdrowia lub lekka choroba, np. ostra biegunka, wymioty, zakażenie górnych dróg oddechowych, niewielki uraz.
(4)Choroba lub uraz, np. malaria, schistosomatoza, przywrzyca pokarmowa, przewlekła biegunka, przewlekłe problemy oddechowe, zaburzenia neurologiczne, złamanie kości.
(5)Poważna choroba lub poważny uraz, np. poważne zatrucie, utrata kończyn, poważne oparzenia, utonięcie.

Tabela 3.4

Sugerowane miary prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń powodujących narażenie (tabela 3 w normie ISO 20426:2018 oraz narzędzie 3.3 z podręcznika WHO, 2016)

PRAWDOPODOBIEŃSTWO
Wskaźnik poziomu	Opis przykładu
A - RZADKIE	Nie wystąpiło w przeszłości i jest wysoce nieprawdopodobne, że wystąpi w rozsądnym okresie (1).
B - MAŁO PRAWDOPODOBNE	Nie wystąpiło w przeszłości, lecz może wystąpić w wyjątkowych okolicznościach w rozsądnym okresie.
C - MOŻLIWE	Mogło wystąpić w przeszłości lub może wystąpić w normalnych okolicznościach w rozsądnym okresie.
D - PRAWDOPODOBNE	Zaobserwowano wystąpienie takiego zdarzenia w przeszłości lub jego wystąpienie jest prawdopodobne w normalnych okolicznościach w rozsądnym okresie.
E - NIEMAL PEWNE	Zaobserwowano wystąpienie takiego zdarzenia w przeszłości lub jego wystąpienie jest niemal pewne w większości okoliczności w rozsądnym okresie.
(1) Rozsądny okres zależy od poziomu ryzyka oraz od jurysdykcji lokalnej.

Na podstawie zidentyfikowanych poziomów ryzyka związanych z zagrożeniem/niebezpiecznymi zdarzeniami według drogi narażenia i przedmiotów oddziaływania zostaną określone priorytety dotyczące zarządzania ryzykiem i wszelkie środki zapobiegawcze, które ograniczą ryzyko. Na przykład jeżeli poziom ryzyka jest średni lub wyższy, środek zapobiegawczy powinien obniżyć poziom ryzyka. Ocena ta może obejmować ocenę wszelkich już stosowanych środków zapobiegawczych oraz wskazanie dodatkowych środków/działań dotyczących tych zagrożeń, w przypadku których nie ma istniejących środków lub nie wprowadzono skutecznych środków. Jeżeli środek zapobiegawczy może kontrolować ryzyko w wystarczającym stopniu, wówczas działania mogą wymagać ustanowienia monitorowania i innych metod kontroli operacyjnej, aby zapewnić jego funkcjonowanie. Podejście oparte na wielu barierach, w ramach którego wprowadzono wiele środków zapobiegawczych i barier, zapewnia bardziej niezawodne zarządzanie ryzykiem niż pojedynczy środek lub pojedyncza bariera. Wybrane środki zapobiegawcze i bariery należy następnie poddać ponownej ocenie, aby sprawdzić, czy poziomy ryzyka uległy zmniejszeniu, jak w przykładzie w tabeli 3.5.

Tabela 3.5

Przykład oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem potencjalnego kontaktu z bakteriami chorobotwórczymi w odzyskanej wodzie w punkcie zastosowania końcowego, na podstawie tabeli 5 w normie ISO 20426:2018.

Zagrożenie	Źródło ścieków	Przewidywane zastosowanie końcowe	Niebezpieczne zdarzenie	Maksymalne ryzyko			Środek zapobiegawczy	Ryzyko rezydualne
				Skutki	Prawdopodobieństwo	Ryzyko		Skutki	Prawdopodobieństwo	Ryzyko
Bakterie choro- bot- wórcze (np. E. coli)	Ścieki komunalne	Stosowanie wrolnict- wie	Zakażenie przez kontakt z odzyskaną wodą lub jej spożycie (np. podczas praktyk nawadniania)	Poważne	Prawdopodobne	Wysokie (na podstawie tabeli 3.1)	Kontrola źródła	Poważne (1)	Rzadkie (2)	Niskie
							Kontrola stosowania (np. dezynfekcja)
							Kontrola zastosowania końcowego (np. stosowanie barier i środków ochrony indywidualnej)
(1) Skutki (dotkliwość) zależą od niepożądanego skutku dla zdrowia wynikającego z narażenia przedmiotu oddziaływania na kontakt z bakteriami chorobotwórczymi i nie zmieniają się one po zastosowaniu środka zapobiegawczego.
(2) Stosowanie środków zapobiegawczych (np. dezynfekcja, stosowanie barier i środków ochrony indywidualnej) zmniejsza prawdopodobieństwo narażenia przedmiotu oddziaływania na zagrożenie.
Uwaga: przykładowe środki zapobiegawcze i bariery przedstawiono w załączniku 4.

Ocena ryzyka środowiskowego dotyczącego zasobów wody słodkiej

Podczas gdy ocena ryzyka dla zdrowia skupia się na przedmiotach oddziaływania będących ludźmi, w ramach oceny ryzyka środowiskowego ocenia się wszelkie oddziaływania na elementy środowiska, na które może mieć wpływ wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie. Wymaga to szczegółowej charakterystyki lokalnych warunków geologicznych/hydrogeologicznych panujących na obszarze, na którym zlokalizowany jest system ponownego wykorzystania wody. W tym celu można zapoznać się z zestawem danych przestrzennych WISE EIONET ⁴⁰  zawierającym informacje dotyczące europejskich obszarów dorzeczy, podjednostek obszaru dorzecza, jednolitych części wód powierzchniowych, jednolitych części wód podziemnych i miejsc monitorowania. Proponowana tutaj procedura, opracowana zgodnie z sekcją 6.3 normy ISO 16075-1 (2020) i pkt 4.2 australijskich wytycznych (2006), ma na celu udzielenie specjalistom zajmującym się wodą wskazówek w zakresie przeprowadzania oceny wpływu zagrożeń występujących w odzyskanej wodzie na zasoby wody słodkiej (wód powierzchniowych i podziemnych).

Etap 1 - Badanie przesiewowe pod kątem zagrożeń

Porównanie zagrożeń występujących w odzyskanej wodzie ze znanymi wartościami określonymi w dyrektywach, normach i wytycznych w zależności od potencjalnie narażonego elementu środowiska (zob. rys. 3 w niniejszym zawiadomieniu). Może to obejmować najwyższe dopuszczalne stężenia lub środowiskowe normy jakości dla zanieczyszczeń objętych regulacjami w potencjalnie narażonych elementach środowiska, których przestrzeganie w większości przypadków zapewni ochronę narażonych środowisk. Można zastosować najbardziej pesymistyczny scenariusz, w którym porównuje się 95. percentyl lub maksymalne zarejestrowane stężenie zanieczyszczenia z jego najniższą wartością określoną w wytycznych (np. w normie jakości środowiska). Należy również wskazać niebezpieczne zdarzenia związane z uwolnieniem tych zagrożeń (np. wycieki z rurociągów lub systemów dystrybucji wody odzyskanej).

Etap 2 - Prawdopodobieństwo dotarcia substancji do środowiskowego przedmiotu oddziaływania

Prawdopodobieństwo można oszacować, oceniając, czy zagrożenia mogą dotrzeć do środowiskowego przedmiotu oddziaływania, i biorąc pod uwagę wszelkie zastosowane środki zapobiegawcze i bariery. W przypadku wód podziemnych i powierzchniowych prawdopodobieństwo będzie zależało od warunków hydrogeologicznych miejsca (np. występowania warstwy wodonośnej), prawdopodobieństwa przemieszczania się substancji w strefie nienasyconej w celu infiltracji (np. typ gleby i charakterystyka zagrożenia) oraz rodzaju warunków nawadniania (np. praktyk rolniczych, potrzeb upraw, typu gleby, prawdopodobieństwa przelania się odzyskanej wody z systemów odwadniania).

Etap 3 - Skutki/dotkliwość szkody

Poziomy skutków lub dotkliwości szkody będą zależały od początkowego stanu jakości wód powierzchniowych lub podziemnych. Poziomy dotkliwości mogłyby służyć określeniu, w jakim stopniu stężenie zagrożenia spowoduje szkodliwe skutki dla danego elementu środowiska. Na przykład poziom dotkliwości szkody będzie zależał od stopnia, w jakim zagrożenie przyczyniłoby się do pogorszenia stanu rozpatrywanej jednolitej części wód. Poziomy skutków mogą obejmować inne czynniki, na przykład jeśli źródło wody jest wykorzystywane do produkcji wody pitnej.

Etap 4 - Ocena poziomów ryzyka

Po zidentyfikowaniu wszystkich zagrożeń oraz ich prawdopodobieństwa i poziomów dotkliwości (poprzez przypisanie poziomu jakościowego albo wartości liczbowej) do oceny poziomów ryzyka można zastosować matrycę jakościową lub półilościową, taką jak matryce zaproponowane do celów oceny ryzyka dla zdrowia (tabela 3.1 i 3.2).

Prawdopodobieństwo dotarcia określonej substancji do jednolitej części wód można oszacować za pomocą następujących narzędzi określonych w normie ISO 16075-1 (2020), które służą do oceny podatności wód podziemnych i powierzchniowych odpowiednio na infiltrację lub spływ odzyskanej wody. Za pomocą tego narzędzia wody powierzchniowe i podziemne są klasyfikowane do czterech grup wrażliwości, których podstawę stanowią warunki hydrogeologiczne dotyczące wód podziemnych oraz obecność systemu odwadniania służącego do kontroli spływu do wód powierzchniowych (tabela 3.6).

Tabela 3.6

Definicja grup wrażliwości dotycząca wód powierzchniowych i wód podziemnych (źródło: sekcja 6.3.3 normy ISO 16075-1:2020 i załącznik D do tej normy)

Określenie grup wrażliwości	Wody powierzchniowe	Wody podziemne
Wysoka (I)	Występowanie spływów powierzchniowych podczas nawadniania lub akumulacji na powierzchni, które mogą być wypłukiwane podczas opadów deszczu.	Występowanie pod obszarem nawadnianym nieograniczonej warstwy wodonośnej o zawartości gliny(2) < 15 % w obrębie górnych dwóch metrów gleby. Występowanie warstwy wodonośnej na głębokości mniejszej niż pięć metrów.
Średnia (II)	Projekt i działanie systemu nawadniania zapobiega spływom powierzchniowym. Występowanie płytkiego podziemnego systemu odwadniania (na głębokości nie większej niż 80 cm).	Występowanie warstwy wodonośnej na głębokości ponad pięciu metrów pod powierzchnią o zawartości gliny wynoszącej 15-40 % w obrębie górnych dwóch metrów gleby.
Niska (III)	Projekt i działanie systemu nawadniania zapobiega spływom powierzchniowym. Występowanie głębokiego systemu odwadniania (o głębokości ponad 80 cm).	Występowanie warstwy wodonośnej na głębokości ponad pięciu metrów o zawartości gliny wynoszącej >40 % w obrębie górnych dwóch metrów gleby.
(Zerowa) IV	Projekt i działanie systemu nawadniania zapobiega spływom powierzchniowym. System nawadniania nie obejmuje odwadniania (1).	Brak warstwy wodonośnej pod obszarem nawadnianym i brak ciągłości hydrogeologicznej, która prawdopodobnie spowodowałaby przemieszczenie wody do pobliskiej warstwy wodonośnej(3)
(1) Przepływ w części podziemnej zapewnia filtrację zanieczyszczeń. Istnienie skutecznego odwadniania terenu zmniejsza zawartość wody w glebie, ale może prowadzić do zwiększonych obciążeń systemów wód powierzchniowych. (2) Zawartość gliny można określić za pomocą analizy sitowej. (3) Grupa do wyboru dopiero po przeprowadzeniu dokładnej analizy hydrogeologicznej. W przypadku braku jednoznacznych informacji na temat geologii/hydrogeologii warstw podziemnych należy uznać, że pod obszarem nawadnianym znajduje się warstwa wodonośna.

Połączenie grup wrażliwości dotyczących wód podziemnych i powierzchniowych odpowiednio z poziomem infiltracji do wód podziemnych lub spływem powierzchniowym może wskazywać na poziom podatności danej jednolitej części wód (tabela 3.7).

Tabela 3.7

Przykładowy poziom podatności ⁽¹⁾ wód podziemnych i powierzchniowych (źródło: tabela D.1 w normie ISO 16075-1:2020)

WSKAŹNIK INFILTRACJI			Brak infiltracji do wód podziemnych	Niski poziom infiltracji do wód podziemnych	Średni poziom infiltracji do wód podziemnych	Wysoki poziom infiltracji do wód podziemnych
			I	II	III	IV
Wrażliwość wód podziemnych	Płytka warstwa wodonośna lub brak ochrony w postaci gliny	I	1	2	3	3
	Głęboka warstwa wodonośna z ochroną w postaci gliny	II	1	2	2	3
	Głęboka warstwa wodonośna ze znaczącą ochroną w postaci gliny	III	1	1	2	2
	Brak warstwy wodonośnej mającej ciągłość hydrologiczną z obszarem	IV	1	1	2	2
Wrażliwość wód powierzchniowych			3	3	2	1
			IV	III	II	I
			Wysoki poziom spływu powierzchniowego	Średni poziom spływu powierzchniowego	Niski poziom spływu powierzchniowego	Brak spływu powierzchniowego
			SPŁYW POWIERZCHNIOWY
(1) Termin podatność zastępuje oryginalny termin ryzyko stosowany w tabeli C1 w normie ISO 16075-1 (2020), aby uniknąć pomylenia z terminem poziomy ryzyka stosowanym w niniejszym zawiadomieniu w celu wskazania połączenia prawdopodobieństwa i dotkliwości szkody zgodnie z tabelami 3.1 i 3.2.

ZAŁĄCZNIK  4

Środki zapobiegawcze i bariery - przykłady ilustrujące

Niniejszy załącznik zawiera przykładowe środki zapobiegawcze i bariery, które można wdrożyć w systemie ponownego wykorzystania wody, zgodnie z art. 5 i 6 przedmiotowego rozporządzenia oraz sekcją 2 załącznika I do tego rozporządzenia. Przykłady mają na celu zilustrowanie rodzaju analizy wymaganej do określenia rodzaju i liczby środków zapobiegawczych i barier, w zależności od rodzaju upraw i klasy jakości wody, na podstawie międzynarodowych norm i praktyk. Należy zauważyć, że analiza musi być przeprowadzona indywidualnie dla każdego przypadku, z uwzględnieniem konkretnego kontekstu. Dlatego przedstawionych poniżej przykładów nie należy rozumieć jako mających automatyczne zastosowanie do wszystkich przypadków i w każdej możliwej okoliczności.

Przykłady zostały opracowane na podstawie wymogów przedmiotowego rozporządzenia oraz istniejących międzynarodowych norm i praktyk: australijskie wytyczne (2006), wytyczne WHO (2006) i norma ISO 16075-2:2020. W tabeli 4.1 przedstawiono wykaz środków zapobiegawczych, które można rozważyć w różnych częściach systemu ponownego wykorzystania wody.

Tabela 4.1

Przykładowe środki zapobiegawcze na potrzeby systemu ponownego wykorzystania wody (wykaz nie jest wyczerpujący).

Źródła: pkt 7 załącznika II do przedmiotowego rozporządzenia, ramka 2.6 w australijskich wytycznych (2006) ⁴¹  i dodatek 3 do nich, wytyczne WHO (2006) ⁴²

Rodzaj środka zapobiegawczego	Przykłady	Uwaga
Ochrona źródeł ścieków komunalnych	- zapobieganie zrzutom przemysłowym do ścieków komunalnych lub zarządzanie nimi poprzez zapewnienie spełnienia wszelkich wymogów wynikających z mających zastosowanie przepisów unijnych i lokalnych - ochrona wód burzowych przed odpadami zwierzęcymi i ludzkimi - kontrolowanie rodzaju wód odprowadzanych do systemu kanalizacyjnego (np. ustalanie limitów)	-
Dodatkowe oczyszczanie odpływu z oczyszczalni ścieków komunalnych	- procesy oczyszczania w celu zmniejszenia ilości zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych w odpływie (np. dodatkowe środki w zakresie dezynfekcji lub usuwania zanieczyszczeń)	-
Ochrona i utrzymywanie systemu przechowywania odzyskanej wody	- stosowanie stref buforowych - unikanie wzrostu alg poprzez minimalizację dostępu światła (np. poprzez przykrycie systemu przechowywania) - utrzymywanie odwadniania i miejsc (np. pokrycie terenu, bilans składników odżywczych) - zapobieganie przepływowi zwrotnemu i kontrola połączeń krzyżowych w podłączonych instalacjach - oczyszczanie chemiczne w celu uniknięcia zatykania lub ponownego wzrostu bakterii	Dalsze przykłady można znaleźć w normie ISO 20419:2018 (1).
Kontrola i utrzymanie systemów dystrybucji i instalacji wodnokanalizacyjnych	- przyjęcie kodeksów postępowania w odniesieniu do instalacji wody odzyskanej (np. kodowanie za pomocą kolorów) - unikanie łączenia instalacji wody pitnej z instalacjami wody odzyskanej (np. instalowanie szczeliny powietrznej lub urządzeń zapobiegających przepływowi zwrotnemu)	Dalsze przykłady można znaleźć w normie ISO 20419:2018.

Szczegółowe wymagania dotyczące systemów nawadniania (np. kropelkowego lub podpowierzchniowego, deszczowania, mikrodeszczowania) i pól uprawnych	- ustanowienie minimalnych odległości bezpieczeństwa (np. od wód powierzchniowych, w tym źródeł dla zwierząt gospodarskich, lub takich rodzajów działalności jak akwakultura, hodowla ryb, hodowla mięczaków, skorupiaków i innych bezkręgowców wodnych, pływanie i inna działalność w środowisku wodnym) w celu ograniczenia narażenia ludzi i środowiska - kontrola nachylenia zbocza, nasycenia pola wodą i obszarów krasowych - kontrola zatykania się emiterów w systemach nawadniania kropelkowego - kontrola tempa stosowania w celu zminimalizowania wpływu na środowisko przyjmujące, w tym na glebę, wody podziemne i powierzchniowe (np. czujniki wilgotności w glebie, określenie bilansu wody i składników odżywczych, mechanizmy zmniejszające wpływ zasolenia i sodowości) - kontrola czasu stosowania (np. ograniczenie nawadniania tylko do nocy) - kontrola obciążenia hydraulicznego i drenów przechwytujących wodę - szczególne wymogi dotyczące nawadniania przy użyciu deszczowni (np. maksymalna prędkość wiatru, odległości między deszczowniami a obszarami wrażliwymi; instalacja systemów minimalizujących tworzenie się aerozolu w systemach deszczowania i nawadniania kropelkowego)	-
Specyficzne wymagania dotyczące nawadniania upraw	- stosowanie dodatkowych barier*	* Zob. tabela 4.2 w niniejszym załączniku oraz tabela 1 w załączniku II do przedmiotowego rozporządzenia.
Kontrola dostępu i stosowanie oznakowania	- zastosowanie ogrodzeń (np. proste barierki, siatka zabezpieczająca w zależności od jakości odzyskanej wody) - zastosowanie oznakowania wskazującego, że woda nie nadaje się do picia (np. woda odzyskana - nie pić) lub innych rodzajów oznakowania (np. używana jest woda odzyskana - nie wchodzić w trakcie nawadniania) - kontrola dostępu: sposoby, ilości i czas podania
Ochrona pracowników i rolników	- stosowanie środków ochrony indywidualnej - kształcenie i szkolenie w zakresie higieny (np. częste mycie rąk) - kształcenie i szkolenie w zakresie sterowania urządzeniami (np. w zakresie zapobiegania przepływowi zwrotnemu i kontroli połączeń krzyżowych, w zakresie prawid łowejinstalacji systemów wodnokanalizacyjnych i urządzeń, zarządzania najlepszymi praktykami)
(1) ISO 20419:2018, Treated wastewater reuse for irrigation - Guidelines for the adaptation of irrigation systems and practices to treated wastewater.

Zgodnie z sekcją 2 załącznika I do przedmiotowego rozporządzenia uprawy określonej kategorii należy nawadniać wodą o odpowiednich minimalnych klasach jakości wskazanych w tabeli 1. Niższa klasa jakości wody może być stosowana w przypadku zastosowania odpowiednich barier dodatkowych, które skutkują osiągnięciem wymogów jakościowych danej klasy dla danej kategorii upraw. W tabeli 4.2 przedstawiono przykłady łączenia klas jakości odzyskanej wody i akredytowanych barier na potrzeby nawadniania określonej kategorii klas zgodnie z zaleceniami określonymi w normie ISO 16075-2 (2020).

Tabela 4.2

Przykłady dotyczące sposobu obliczania liczby i rodzajów barier w zależności od rodzaju uprawy i wymaganych klas jakości odzyskanej wody zgodnie z tabelą 1 w załączniku 1 do przedmiotowego rozporządzenia, poprzez uwzględnienie tabeli 3 i tabeli 2 w normie ISO 16075-2:2020 (przedstawionych w niniejszym zawiadomieniu odpowiednio jako tabela 2 i tabela 3) oraz tabeli A.1 w normie ISO 16075-2:2020. Bariery są kwalifikowane pod warunkiem wdrożenia dobrych praktyk.

Kategoria upraw (tabela 1 w załączniku 1 do przedmiotowego rozporządzenia) (1)	Przykłady upraw (tabela A.1 w normie ISO 16075-2:2020) (2)	Klasa jakości odzyskanej wody (tabela 1 w załączniku 1 do przedmiotowego rozporządzenia)17	Liczba wymaganych barier (tabela 3 w normie ISO 16075-2:2020 (3) = tabela 2 w niniejszym zawiadomieniu)	Możliwe akredytowane bariery (tabela A.1 w normie ISO 16075-2:2020 i tabela 2 w normie ISO 16075-2:2020 (4) = tabela 3 w niniejszym zawiadomieniu)	Liczba barier (tabela 2 w normie ISO 16075-2:2020 = tabela 3 w niniejszym zawiadomieniu)	Uwaga
Wszystkie rośliny do spożycia, w stanie surowym, których część jadalna ma bezpośredni kontakt z odzyskaną wodą oraz rośliny okopowe do spożycia w stanie surowym	Rośliny liściaste uprawiane na powierzchni gleby spożywane na surowo (np. sałata, szpinak, kapusta pekińska, kapusta, seler). Rośliny do spożycia w stanie surowym, które rosną powyżej poziomu gruntu, a część jadalna znajduje się <25 cm nad powierzchnią gleby (np. papryka, pomidor, ogórek, cukinia, młoda fasola).	A	0	-	0	-
		B	1	Osłona cieniująca LUB Dodatkowa dezynfekcja na polu (na niskim poziomie)	1	-
		C	3	Dezynfekcja na wysokim poziomie + osłona cieniująca	2+1	-
				Podpowierzchniowe nawadnianie kropelkowe, które nie wiąże się z podsiąkaniem wody wskutek zjawiska kapilarnego do powierzchni ziemi + Osłona cieniująca*	3 (+1)	*Osłona cieniująca stanowi dodatkową barierę zapobiegającą kontaktowi na skutek zjawiska kapilarnego związanego z nawadnianiem kropelkowym. -
		D	Zabronione*	-	-	*Zgodnie z tabelą 3 w normie ISO 16075:2020 oraz UWAGĄ 3 w tabeli A.1: do nawadniania warzyw nie należy stosować odpływów o średniej jakości (D).
	Rośliny spożywcze, które można spożywać na surowo, rosnące w glebie (np. marchew, rzodkiewka, cebula)	A	0	-	-	-
		B	1	Dezynfekcja na niskim poziomie	1	-
		C	3	Wydaje się, że nie jest możliwe połączenie akredytowanych barier	-	-
		D	Zabronione*	-	-	*Zgodnie z tabelą 3 w normie ISO 16075:2020 oraz UWAGĄ 3 w tabeli A.1: do nawadniania warzyw nie należy stosować odpływów o średniej jakości (D).
	Rośliny do spożycia w stanie surowym, które rosną powyżej poziomu gruntu, a których część jadalna znajduje się >25 cm nad powierzchnią gleby* *z jadalną skórką	A	0	-	-	-
		B	1	Osłona cieniująca LUB Dodatkowa dezynfekcja na polu (na niskim poziomie)	1	-
		C	3	Dezynfekcja na niskim poziomie + nawadnianie kropelkowe roślin nisko rosnących, np. co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu + osłona cieniująca	1+1+1	-
		C	3	Dezynfekcja na wysokim poziomie + nawadnianie kropelkowe roślin nisko rosnących, np. co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu	2+1	-
Rośliny do spożycia w stanie surowym, których część jadalna jest produkowana powyżej poziomu gruntu i nie ma bezpośredniego kontaktu z odzyskaną wodą, rośliny do spożycia po przetworzeniu i rośliny niespożywcze, w tym płody rolne przeznaczone na paszę dla zwierząt wykorzystywanych do produkcji mleka lub mięsa	Rośliny spożywcze uprawiane na glebie, które można jeść na surowo po obraniu (np. arbuz, melon, groch)	A	0	-	-	-
		B	0	-	-	Niejadalna skórka (lub obranie) liczy się jako jedna bariera
		C	2	Nawadnianie kropelkowe roślin nisko rosnących, co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu LUB Nawadnianie przy użyciu deszczowni i nawadnianie przy użyciu mikrozraszaczy roślin nisko rosnących na wysokości co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu + Osłona cieniująca (przy nawadnianiu kropelkowym, jeżeli pokrywa oddziela nawadnianie od warzyw)	1+1	-
				Dezynfekcja na niskim poziomie + nawadnianie kropelkowe roślin nisko rosnących, np. co najmniej 25 cm powyżej poziomu gruntu	1+1	-
	Rośliny spożywcze uprawiane powyżej poziomu gruntu, których jadalna część znajduje się <25 cm nad powierzchnią gleby, spożywane po ugotowaniu lub przetworzeniu (np. bakłażan, dynia, zielona fasola, karczoch)	A	0	-	-	-
		B	0	-	-	-
		C	2	Dezynfekcja na niskim poziomie + osłona cieniująca	1+1	-
				Podpowierzchniowe nawadnianie kropelkowe, które nie wiąże się z podsiąkaniem wody wskutek zjawiska kapilarnego do powierzchni ziemi + osłona cieniująca w celu zapewnienia dodatkowej ochrony	3+1	-
	Rośliny do spożycia po ugotowaniu, które rosną w glebie (np. ziemniak)	B	0	-	-	-
		C	2	Dezynfekcja na wysokim poziomie	2	-
	Rośliny spożywcze uprawiane powyżej poziomu gruntu, które mogą być spożywane po wysuszeniu i ugotowaniu (sucha fasola, soczewica)	B	0	-	-	-
		C	2	Dezynfekcja na wysokim poziomie LUB Długotrwałe suszenie powietrzem*	2	*W zależności od upraw i warunków pogodowych
	Rośliny spożywcze, które rosną powyżej poziomu gruntu, np. co najmniej 50 cm nad poziomem gruntu, z jadalną skórką (sad, w którym rosną owoce z jadalną skórką: jabłka, śliwki, gruszki, brzoskwinie, morele, persymony, wiśnie, owoce cytrusowe, daktyle lub sad, w którym rosną owoce do spożycia po obraniu ze skórki: mango, awokado, papaja, granat). Sad, w którym rosną owoce do spożycia po przetworzeniu (np. oliwki)	B	0	-	-	Zachowanie naturalnej odległości owoców (rośliny wysoko rosnące, np. co najmniej 50 cm powyżej poziomu gruntu) od systemu nawadniania pozwala uniknąć bezpośredniego kontaktu z jadalnymi częściami roślin uprawnych.
		C	0	-	-
		D	3	Nawadnianie kropelkowe upraw wysoko rosnących, np. co najmniej 50 cm powyżej poziomu gruntu + wsparcie w procesie wymierania poprzez zaprzestanie lub przerwanie nawadniania przed zbiorami*	1 + 2	*Zaprzestanie nawadniania na dłużej niż 24h przed zbiorem.
	Sad orzechowy (np. migdały, pistacje)	C	1	Rośliny uprawne suszone na słońcu*	2	*W zależności od upraw i warunków pogodowych.
		D	3	Wsparcie w procesie wymierania poprzez zaprzestanie lub przerwanie nawadniania przed zbiorami + rośliny uprawne suszone na słońcu*	1(2)*+2	*W zależności od upraw i warunków pogodowych.
	Rośliny pastewne na paszę dla zwierząt wykorzystywanych do	C	1	Wsparcie w procesie wymierania poprzez zaprzestanie lub przerwanie* nawadniania przed wprowadzeniem zwierząt na pole	1	*Zaprzestanie nawadniania co najmniej 24h przed wprowadzeniem zwierząt na pole. Niedopuszczenie do kontaktu zwierząt z paszą nawadnianą odzyskaną wodą, chyba że istnieją wystarczające dane wskazujące na to, że ryzykiem związanym z konkretnym przypadkiem można zarządzać. Przed pakowaniem pasza musi zostać wysuszona lub zakiszona.
	produkcji mleka lub mięsa (np. lucerna)	D	3	Wsparcie w procesie wymierania poprzez zaprzestanie lub przerwanie nawadniania przed wprowadzeniem zwierząt na pole + dezynfekcja na niskim poziomie	2+1	Wyłączenie zwierząt wypasanych z wypasu na pastwiskach przez 5 dni od ostatniego nawadniania. Niedopuszczenie do kontaktu zwierząt z paszą nawadnianą odzyskaną wodą, chyba że istnieją wystarczające dane wskazujące na to, że ryzykiem związanym z konkretnym przypadkiem można zarządzać. Przed pakowaniem pasza musi zostać wysuszona lub zakiszona.
(1) Tabela 1 - Klasy jakości odzyskanej wody oraz dozwolone zastosowania w rolnictwie i metody nawadniania. Załącznik I do rozporządzenia nr 741/2020. (2) Tabela A.1 - Przykładowy sposób obliczania liczby i rodzaju barier. ISO 16075-2:2020. (3) Tabela 3 - Sugerowana liczba barier niezbędnych do nawadniania przy użyciu odzyskanej wody według ich jakości. ISO 16075-2:2020. (4) Tabela 2 - Proponowane rodzaje i akredytowana liczba barier. ISO 16075-2:2020.

ZAŁĄCZNIK  5

Zarządzanie nagłymi sytuacjami i protokoły - przykłady

Niniejszy załącznik zawiera przykłady zdarzeń i działań, które można uwzględnić w protokołach postępowania na wypadek nagłej sytuacji. Protokoły te powinny być opracowane na podstawie oceny ryzyka dotyczącej konkretnego systemu ponownego wykorzystania wody. Należy również ustanowić protokoły komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej z udziałem odpowiednich agencji (np. zdrowia, środowiska i innych agencji regulacyjnych), ponieważ skuteczna komunikacja odgrywa istotną rolę w zarządzaniu incydentami i nagłymi sytuacjami. W tabeli 5.1 przedstawiono listę zdarzeń, które mogą prowadzić do nagłych sytuacji, oraz działania niezbędne do sprostania im.

Tabela 5.1

Przykłady zdarzeń, które mogą prowadzić do nagłych sytuacji, oraz działań, które można uwzględnić w nagłych sytuacjach i protokołach komunikacji (źródło: sekcja 2.6, australijskie wytyczne, 2006) ⁴³

Zdarzenia	Działania, które należy uwzględnić w protokołach	Uwaga
- Niezgodność z limitami, wartościami orientacyjnymi i innymi wymogami - Awaria systemów oczyszczania (np. awaria systemu, niewłaściwe dozowanie chemikaliów, awaria sprzętu, awaria mechaniczna) - Przypadkowe lub nielegalne zrzuty (np. wycieki w zlewniach, nielegalne zrzuty do systemów zbierania) - Długotrwałe przerwy w dostawie prądu - Ekstremalne zdarzenia pogodowe - Klęski żywiołowe (np. pożar, trzęsienie ziemi, uszkodzenie urządzeń elektrycznych przez piorun) - Działania człowieka (np. poważne błędy, sabotaż, strajki) - Nagłe wystąpienie choroby prowadzące do zwiększenia ilości patogenów w systemach oczyszczania - Narastanie błon biologicznych lub alg lub mikroorganizmów w zbiornikach lub drogach wodnych - Uśmiercanie ryb lub innych organizmów wodnych - Uszkodzenie lub zniszczenie upraw w wyniku nawadniania odzyskaną wodą (podejrzenie)	- Określenie potencjalnych incydentów i nagłych sytuacji oraz udokumentowanie procedur i planów reagowania z udziałem odpowiednich agencji - Określenie działań zaradczych, obejmujących wzmożone monitorowanie - Określenie obowiązków i uprawnień podmiotów wewnętrznych i zewnętrznych - Określenie alternatywnych źródeł zaopatrzenia w wodę w przypadku nagłej sytuacji - Szkolenie pracowników i regularne testowanie planów działania w nagłych sytuacjach - Opracowanie protokołu badania wszelkich incydentów lub nagłych sytuacji i poddanie go przeglądowi w razie potrzeby - Określenie protokołów i strategii komunikacyjnych (obejmujących komunikację wewnętrzną i zewnętrzną) - Dołączenie listy danych kontaktowych kluczowych podmiotów odpowiedzialnych i organów z określonym zakresem obowiązków, z uwzględnieniem zmian nocnych i weekendowych na wypadek wystąpienia nagłej sytuacji	- Pracownicy powinni odbyć szkolenie w zakresie reagowania na nagłe sytuacje i stosowania protokołów zdarzeń - Rolnicy i inne zainteresowane strony powinni odbyć szkolenie w zakresie dobrych praktyk w kontekście ponownego wykorzystania wody, zwłaszcza w zakresie reagowania na nagłe sytuacje i stosowania protokołów zdarzeń - Regularne dokonywanie przeglądu planów reagowania w nagłych sytuacjach i prowadzenie ćwiczeń w zakresie postępowania zgodnie z tymi planami, w tym poza normalnymi godzinami pracy (noc i weekendy). Takie działania pozwalają zwiększyć gotowość i zapewniają możliwości poprawy skuteczności planów przed wystąpieniem nagłej sytuacji - Po wystąpieniu incydentu lub sytuacji kryzysowejnależy przeprowadzić dochodzenie, a wszyscy zaangażowani pracownicy powinni otrzymać sprawozdanie, aby omówić wyniki i przeanalizować wszelkie kwestie lub obawy w celu zapobieżenia nowym kryzysom lub ograniczenia ich skutków

1 Zarówno w Planie działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym (COM(2020) 98 final), jak i nowej unijnej Strategii w zakresie przystosowania do zmiany klimatu (COM(2021) 82 final) jest mowa o ponownym wykorzystaniu wody, ponieważ zdolność UE do reagowania na coraz większą presję na zasoby wodne może wzrosnąć dzięki upowszechnieniu ponownego wykorzystywania oczyszczonych ścieków. Oprócz nawadniania ponowne wykorzystanie wody może być również z korzyścią stosowane w sektorze przemysłu i może przyczynić się do osiągnięcia celów określonych we wniosku Komisji dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych (COM(2022) 156 final/2).

2 Dz.U. L 177 z 5.6.2020 s. 32.

3 Ponowne wykorzystanie wody mogłoby przyczynić się do osiągnięcia celu, jakim jest zmniejszenie śladu środowiskowego i klimatycznego systemu żywnościowego UE, który to cel określono w strategii "Od pola do stołu" (COM(2020) 381 final).

4 Dz.U. L 135 z 30.5.1991 s. 40, w dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych określono wymóg ponownego wykorzystania oczyszczonych ścieków w każdym przypadku, gdy jest to właściwe. Dyrektywa jest obecnie poddawana przeglądowi, ale oczekuje się, że planowana przyszła struktura legislacyjna wzmocni związek z praktyką ponownego wykorzystania wody. Dlatego też wszelkie odniesienia do tej dyrektywy w niniejszym zawiadomieniu będą w przyszłości odnosić się do planowanego zmienionego aktu prawnego dotyczącego oczyszczania ścieków komunalnych.

5 Wcześniej funkcjonująca pod nazwą grupa robocza ad hoc ds. ponownego wykorzystania wody, powołana jako stała grupa robocza w 2022 r.

6 Więcej informacji na temat tej grupy można znaleźć na stronie: https://circabc.europa.eu/ui/group/9ab5926d-bed4-4322-9aa7- 9964bbe8312d/library/3644e20b-f5c5-46de-9d2f-3d9efb965fac?p=1&n=10&sort=modified_DESC

7 Art. 5 ust. 4 rozporządzenia (UE) 2021/1119 w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999, Dz.U. L 243 z 9.7.2021, s. 1, art. 19 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 1.

8 Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, Dz.U. L 31 z 1.2.2002, s. 1.

9 Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych, Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 1.

10 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych, Dz.U. L 338 z 22.12.2005, s. 1.

11 Rozporządzenie (UE) 2017/625 w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin, Dz.U. L 95 z 7.4.2017, s. 1.

12 Zawiadomienie Komisji w sprawie wytycznych dotyczących ograniczania ryzyka mikrobiologicznego w odniesieniu do świeżych owoców i warzyw na etapie produkcji podstawowej poprzez przestrzeganie zasad higieny, Dz.U. C 163 z 23.5.2017, s. 1.

13 https://ec.europa.eu/environment/water/pdf/Guidelines_on_water_reuse.pdf

14 Maffettone, R. i Gawlik, B. M. (2022), Technical Guidance: Water Reuse Risk Management for Agricultural Irrigation Schemes in Europe, Komisja Europejska, Luksemburg, JRC 129596.

15 Działania ostre: skutki dla zdrowia, które zazwyczaj występują szybko, w wyniku krótkotrwałego narażenia. Wpływ przewlekły: niepożądany skutek dla zdrowia wynikający z długotrwałego narażenia na działanie substancji.

16 WHO Guidelines for the Safe Use of Wastewater, Excreta and Greywater (WHO, 2006).

17 Katalog zasobów wody słodkiej WISE - https://water.europa.eu/freshwater/data-maps-and-tools/metadata#surface-water-bodies-prio rity-substances-2nd-rbmp-overview-chart

18 Środowiskowe normy jakości - Europejska Agencja Chemikaliów - https://echa.europa.eu/environmental-quality-standards

19 Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń - https://ec.europa.eu/environment/industry/stationary/e-prtr/legislation. htm

20 FAO i WHO, 2019. "Safety and Quality of Water Used in Food Production and Processing - Meeting report", Microbiological Risk Assessment Series, nr 33, Rzym - https://www.fao.org/3/ca6062en/CA6062EN.pdf

21 Maffettone, R. i Gawlik, B. M. (2022), Technical Guidance: Water Reuse Risk Management for Agricultural Irrigation Schemes in Europe, Komisja Europejska, Luksemburg, JRC 129596.

22 WHO, 2016. Quantitative Microbial Risk Assessment: Application for Water Safety Management. Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa, Szwajcaria - https://apps.who.int/iris/handle/10665/246195

23 Dyrektywa 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód, Dz.U. L 201 z 1.8.2009, s. 36.

24 Przykłady odległości jadalnej części upraw od nawadnianego gruntu zawarto w załączniku 4.

25 Redukcja o 1 jednostkę logarytmiczną = redukcja zagęszczenia występowania zwalczanych organizmów o 90 %, redukcja o 2 jednostki logarytmiczne = redukcja o 99 %, redukcja o 3 jednostki logarytmiczne = redukcja o 99,9 % itp.

26 Stopień redukcji zależy od konkretnych warunków eksploatacji, takich jak czas retencji, czas kontaktu oraz stężenie użytych chemikaliów, średnica porów, głębokość filtrów, wstępne oczyszczanie i inne czynniki. Wskazanych zakresów nie należy wykorzystywać jako podstawy projektu lub regulacji - mają one na celu pokazanie względnych porównań podczas projektowania protokołu monitorowania walidacyjnego.

27 ISO 20426:2018. Guidelines for health risk assessment and management for non-potable water reuse.

28 ISO 16075-1, 2020. Guidelines for treated wastewater use for irrigation projects. Part 1: The basis of a reuse project for irrigation.

29 WHO, 2006. WHO guidelines on the safe use cf wastewater, excreta and greywater - Vol II: Wastewater in agriculture.

30 WHO, 2016. Sanitation safety planning: manual for safe use and disposal of wastewater, greywater and excreta.

31 NRMMC-EPHC-AHMC, 2006. Australian guidelines for water recycling: managing health and environmental risks (phase 1). Krajowa Strategia Zarządzania Jakością Wody.

32 JRC, 2017. Minimum quality requirements for water reuse in agricultural irrigation and aquifer recharge. Sprawozdanie JRC "Nauka na rzecz polityki".

33 JRC, 2019. Water quality in Europe: effects of the Urban Wastewater Treatment Directive. Sprawozdanie JRC "Nauka na rzecz polityki".

34 Załącznik 3 zmieniony przez sprostowanie z dnia 5 lipca 2024 r. (Dz.U.UE.C.2024.90039) zmieniające nin. informację z dniem 5 sierpnia 2022 r.

35 ISO 20426: 2018. Guidelines for health risk assessment and management for non-potable water reuse.

36 WHO, 2016. Sanitation safety planning: manual for safe use and disposal of wastewater, greywater and excreta.

37 ISO 16075-1:2020. Guidelines for treated wastewater use for irrigation projects - Part 1: The basis of a reuse project for irrigation. ISO 16075-2:2020. Guidelines for treated wastewater use for irrigation projects - Part 2: Development of the project.

38 NRMMC-EPHC-AHMC, 2006. Australian guidelines for water recycling: managing health and environmental risks (phase 1). Krajowa Strategia Zarządzania Jakością Wody.

39 Maffettone, R. i Gawlik, B. M. (2022), Technical Guidance: Water Reuse Risk Management for Agricultural Irrigation Schemes in Europe, Komisja Europejska, Luksemburg, JRC 129596, 81 s.

40 Dostępne pod adresem: https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/wise-eionet-spatial-3

41 NRMMC-EPHC-AHMC, 2006. Australian guidelines for water recycling: managing health and environmental risks (phase 1). Krajowa Strategia Zarządzania Jakością Wody.

42 WHO, 2006. WHO Guidelines for the safe use of wastewater, excreta and greywater. Volume II: Wastewater use in agriculture.

43 NRMMC-EPHC-AHMC, 2006. Australian guidelines for water recycling: managing health and environmental risks: Phase 1. Krajowa Strategia Zarządzania Jakością Wody.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2022.298.1
• Rodzaj: Informacja
• Tytuł: Zawiadomienie Komisji - Wytyczne mające na celu wsparcie stosowania rozporządzenia 2020/741 w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody
• Data aktu: 03/08/2022
• Data ogłoszenia: 05/08/2022
• Data wejścia w życie: 05/08/2022