Sprawozdawczyni: Marie-Françoise GONDARD-ARGENTI
| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego |
25.3.2021 |
| Podstawa prawna |
Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego |
| Sekcja odpowiedzialna |
Opinia z inicjatywy własnej Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
|
| Data przyjęcia przez sekcję |
13.12.2021 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
19.1.2022 |
| Sesja plenarna nr |
566 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) |
238/0/3 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przypomina, że przyjęcie AI przez mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (MMŚP) będzie zależeć od jej wiarygodności, inkluzywności i zrównoważności, a także od tego, czy wpisze się ona w model gospodarczy i społeczny przyjazny dla środowiska i będzie czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw, zdolności do zatrudnienia i lepszej jakości życia i zdrowia wszystkich europejskich pracowników i obywateli. Poszanowanie praw podstawowych i socjalnych oraz zaostrzone wymogi w zakresie przejrzystości będą sprzyjać większemu zaufaniu wszystkich obywateli i MMŚP do AI oraz jej wprowadzaniu.
1.2. EKES przypomina, że osoby samozatrudnione, mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa we wszystkich sektorach stanowią 99 % przedsiębiorstw w UE, a także zapewniają dwie trzecie miejsc pracy w sektorze prywatnym i ponad połowę wartości dodanej generowanej przez przedsiębiorstwa w UE. Choć są narażone na konkurencję, która drastycznie się zmieniła wskutek cyfryzacji gospodarki, mają do odegrania zasadniczą rolę w transformacji cyfrowej i ekologicznej UE, by sprostać obecnym wyzwaniom. Należy im zatem zapewnić równy dostęp do AI, gdyż w przeciwnym razie Europa pozbawiona zostanie swych najcenniejszych zasobów gospodarczych, społecznych i ludzkich.
1.3. W opinii w sprawie przeglądu skoordynowanego planu 1 EKES zaznaczył, że powszechne przyjęcie AI przez MMŚP jest niezbędnym warunkiem nadrobienia zaległości przez przemysł europejski. Pomimo swej sprawności MMŚP troszczące się o transformację cyfrową napotykają poważne trudności wewnętrzne i zewnętrzne: koszty, brak infrastruktury szerokopasmowej na niektórych obszarach, dostęp do finansowania, zasoby ludzkie, informacje, szkolenia itp.
1.4. EKES wzywa do wyposażenia MMŚP w proste narzędzia i dostępne finansowanie pomocne we wdrożeniu tej kosztownej technologii, która jest niemniej niezbędna do utrzymania, a nawet podniesienia konkurencyjności. Priorytetową kwestią jest dostęp do wystarczającej ilości danych wysokiej jakości, a także do prowadzenia eksperymentów w warunkach rzeczywistych.
1.5. EKES uważa, że skuteczne wsparcie MMŚP w przyjmowaniu AI wymaga silnej woli politycznej na wszystkich szczeblach, ścisłej współpracy ze wszystkimi podmiotami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz wysokiej jakości dialogu społecznego w państwach członkowskich.
1.6. Różnorodność MMŚP w poszczególnych sektorach wymaga odpowiedniego i ukierunkowanego wsparcia AI, a także inteligentnych i inkluzywnych przepisów, które mają zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania pewności prawa i zaufania.
1.7. EKES zaleca, by wśród wszystkich zainteresowanych stron, a przede wszystkim wśród przedsiębiorców, rozpowszechniono szybko pomoc dydaktyczną w postaci zestawu narzędzi przedstawionego w badaniu opublikowanym przez EKES na ten temat 2 i opisującego różne etapy zastosowania AI przez MMŚP. Materiały te mogą rozwiać obawy związane z tą technologią i spowodować zmianę wyobrażeń na jej temat.
2. Uwagi ogólne
2.1. W opublikowanym przez EKES badaniu "Boosting the use of artificial intelligence in Europe's micro, small and medium-sized enterprises" [Rozpowszechnienie sztucznej inteligencji w europejskich mikroprzedsiębiorstwach i małych i średnich przedsiębiorstwach] przeanalizowano pięć sektorów (rolnictwo, budownictwo, opiekę zdrowotną, usługi prawne i rachunkowość) w pięciu państwach członkowskich (we Włoszech, Francji, Irlandii, Rumunii i Szwecji). Zalecenia zawarte w "zestawie narzędzi" są dostępne dla decydentów politycznych i MMŚP.
2.2. Opublikowane przez Komisję Europejską (KE) w lipcu sprawozdanie dotyczące MŚP 2021 3 dobrze oddaje realia zastosowania technologii cyfrowych przez MMŚP w 27 krajach UE na podstawie dwóch badań, z których jedno zostało wykonane w pierwszej fazie pandemii, a drugie w ostatnim kwartale 2020 r.
2.3. 25 mln europejskich MMŚP stanowi trzon gospodarki UE, zapewnia około 100 mln miejsc pracy i nieomal 57 % europejskiego PKB, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu wartości we wszystkich sektorach (od tradycyjnego niezależnego rzemiosła po gospodarkę społeczną, tj. 2,8 mln zakładów, przedsiębiorstw typu startup z sektora zaawansowanych technologii itp.) i wymaga odpowiedniego i ukierunkowanego wsparcia oraz inteligentnego i inkluzywnego prawodawstwa, które zagwarantuje pewność prawa, zaufanie i jakość życia pracowników.
2.4. EKES ma nadzieję, że środki przedsięwzięte przez Komisję i państwa członkowskie będą nadal wdrażane w praktyce w terenie. Wspomniany zestaw narzędzi powinien zachęcać organy publiczne do wypróbowania stosownych inicjatyw we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i zainteresowanymi przedsiębiorstwami.
2.5. AI - która gwarantuje transformację przemysłu - często pozostaje poza zasięgiem MMŚP: ich sprawność hamują bowiem trudności zarówno wewnętrzne (zasoby ludzkie, koszty, dostęp do wysokiej jakości danych itd.), jak i zewnętrzne (dostęp do infrastruktury szerokopasmowej, finansowania, informacji, szkolenia itd.).
2.6. Powszechne wprowadzenie AI przez MMŚP ma kluczowe znaczenie dla nadrobienia zaległości przez przemysł europejski 4 . Osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, osoby samozatrudnione, mikroprzedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa rodzinne lub oddalone od ośrodków miejskich oraz przedsiębiorstwa społeczne zasługują na szczególną uwagę, by uniknąć wszelkiej dyskryminacji, której skutki gospodarcze i społeczne byłyby katastrofalne dla całej UE.
2.7. Stworzenie klimatu zaufania jest pilnie potrzebne do włączenia MMŚP w strategię doskonałości i przywództwa, której pragnie UE. Wymaga to mobilizacji wszystkich podmiotów instytucjonalnych, od Komisji Europejskiej po rządy krajowe i struktury regionalne i lokalne, aby zapewnić ukierunkowane narzędzia i pomoc w zależności od wielkości oraz wsparcie i gwarancje inwestycyjne. Kluczowe znaczenie mają niwelowanie przepaści cyfrowej i integracja sieci w celu zmniejszenia różnic w zakresie AI między MMŚP a dużymi grupami.
2.8. Zaufanie rodzi się dzięki silnej woli politycznej, by prowadzić ścisłą współpracę na wszystkich szczeblach: zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych, stowarzyszeń, izb handlowych, organizacji branżowych, ugrupowań itp., które są znane i uznawane w terenie zarówno przez pracodawców, jak i pracowników MMŚP, a także są najlepiej przygotowane do informowania pracowników i pracodawców na temat zagrożeń i wyzwań stosownie do sektora działalności. Mają one wszelkie kompetencje do tego, by wpływać na takie decyzje polityczne na wszystkich szczeblach, które zaspokoją potrzeby MMŚP w zakresie AI. EKES uważa, że państwa członkowskie powinny wspierać wysokiej jakości dialog społeczny i dyskusje prowadzone w ramach układów zbiorowych, aby uzyskać jak najlepsze efekty polityki skierowanej do MMŚP.
2.9. Oczywista jest waga rzeczywistego ukierunkowania programów europejskich, takich jak "Cyfrowa Europa" i "Horyzont Europa" 5 , na MMŚP. Wszystkie narzędzia muszą być udostępnione w formie przyjaznej dla użytkownika.
2.10. Stale rosnące zaawansowanie algorytmów odbija się na jakości i ochronie danych, a nawet na bezpieczeństwie i przejrzystości, co budzi wiele wątpliwości natury etycznej (dyskryminacja, pogłębienie się nierówności społecznych, zakwestionowanie samodzielności decyzji podjętych przez człowieka itp.). Wyzwania te, które wymagają od wszystkich - w tym od MMŚP - jak największej czujności, nie mogą opóźniać wdrażania przez nie AI.
2.11. Wiele z zaleceń EKES-u znajduje poparcie w wynikach wspomnianego badania:
- Przyjęcie technologii AI przez MMŚP zależy przede wszystkim od opanowania jej przez kadrę kierowniczą i pracowników, w tym pod względem związanego z nią ryzyka, na wcześniejszym etapie wdrażania.
- Jedynie odpowiednie finansowanie pozwoli nadrobić niedogodności związane z wielkością i dojrzałością, które de facto utrudniają rozwój AI w MMŚP. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedzianą przez KE pulę środków finansowych w wysokości 1,98 mld EUR w ramach programu "Cyfrowa Europa" 6 . Ośrodki innowacji oferują najlepszy dostęp do najnowszych zdolności cyfrowych i do szkolenia zainteresowanych stron.
- MMŚP potrzebują dobrych zewnętrznych baz danych. EKES podkreślił już znaczenie zagwarantowania powszechnego dostępu do megadanych sektora publicznego oraz wprowadzenia solidnych interfejsów API, a nawet europejskich platform bezpiecznej wymiany danych 7 takich jak Gaia-X. Zaproponował również wspólne podejście do zarządzania danymi i ich wymiany oraz podkreślił znaczenie rozwijania altruistycznego podejścia do udostępniania danych 8 .
- Jeżeli chodzi o dostarczanie technologii AI, dostęp do danych, standaryzację i dostęp do finansowania, MMŚP potrzebują jasnych i jednolitych przepisów na całym rynku europejskim, które są warunkiem zdrowej konkurencji sprzyjającej wzrostowi i zatrudnieniu. Ponadto muszą one uczestniczyć w opracowywaniu norm i przepisów na szczeblu europejskim na jak najwcześniejszym etapie. Jasne i przejrzyste rozwiązania kwestii etyki i odpowiedzialności umożliwią zdobycie zaufania obywatelek, obywateli i konsumentów, zachęcając MMŚP do przyjęcia AI.
2.12. EKES popiera zalecenia zawarte w wyżej wymienionym badaniu, podkreślając, że wymagają one szczególnie dużej i stałej woli politycznej:
- Dążenie do powszechnego przyswojenia AI przez obywateli w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego, tak by wszystkie grupy społeczeństwa obywatelskiego - w tym MMŚP - mogły bez przeszkód z niej korzystać i postępowały pod tym względem kompetentnie i odpowiedzialnie. Niezbędne jest uzupełnienie kształcenia akademickiego o rozwiązania praktyczne oraz zapewnienie odpowiedniego i przystępnego cenowo kształcenia ustawicznego dla osób samozatrudnionych oraz kadry kierowniczej i pracowników MMŚP 9 . Należy ułatwić dostęp kadry kierowniczej do zewnętrznej wiedzy specjalistycznej za pośrednictwem partnerstw B2B, zasady "AI dla każdego" oraz oferty "AI jako usługa".
- Zapewnienie MMŚP łatwego dostępu do finansowania zarówno publicznego, jak i prywatnego oraz uruchomienie na ich rzecz europejskich synergii finansowych.
- Zagwarantowanie niezbędnej infrastruktury i połączeń na wszystkich obszarach, w tym wiejskich, w celu uniknięcia przepaści cyfrowej i zapewnienie dostępu do odpowiednich i interoperacyjnych danych, których dużym użytkownikiem jest szczególnie sektor rolny.
- Zapewnienie sprawnej koordynacji między wszystkimi podmiotami i szczeblami.
- Krzewienie ogólnej świadomości na temat wyzwań w zakresie cyberbezpieczeństwa 10 , a także szkód gospodarczych i społecznych, które wyrządzają stronnicze dane i inne potencjalne, pojawiające się zagrożenia. Ludzka różnorodność w projektowaniu narzędzi AI jest podstawowym środkiem poprawy jakości danych.
- Szerokie rozpowszechnianie dobrych praktyk i historii sukcesów w terenie oraz ułatwianie wymiany informacji zwrotnych w celu zapewnienia niezbędnego bodźca do powszechnego przyjęcia AI przez MMŚP.
2.13. EKES pragnie zwrócić uwagę instytucji europejskich na następujące zasady działania w zakresie AI:
- Rozpoczęcie od działań na małą skalę, aby zainspirować odpowiednie i proporcjonalne kierunki polityki, nawet jeśli oznacza to późniejsze dostosowanie ich do dużych przedsiębiorstw.
- Zwiększenie pewności prawnej i krzewienie odpowiedniej wiedzy na temat przepisów w celu ułatwienia przyjmowania AI przez przedsiębiorstwa i wspierania inwestycji zdolnych pobudzić rozwój innowacji oraz AI.
- Ułatwienie powszechnego zrozumienia AI poprzez lepszą koordynację i zwiększoną synergię między instrumentami i inicjatywami politycznymi, dzięki specjalnej platformie MMŚP.
- Zachęcanie do prowadzenia eksperymentów w warunkach rzeczywistych na wcześniejszych etapach poprzez między innymi realistyczne protokoły zobowiązań. EKES ponownie podkreśla znaczenie "ośrodków badawczych oraz nowych regulacji (ang. regulatory sandboxes), które umożliwiają eksperymentowanie i pilotowanie nowych pomysłów" 11 , jak również potrzebę oceny tych mechanizmów w celu ich jak najskuteczniejszego dostosowania 12 . Ośrodki innowacji cyfrowych, Europejska Sieć Przedsiębiorczości (EEN) oraz platformy "Sztuczna inteligencja na żądanie" powinny działać w ścisłej koordynacji, aby wspierać wysiłki MŚP w zakresie wdrażania.
- Propagowanie podejścia ogólnoeuropejskiego poprzez ukończenie tworzenia jednolitego rynku europejskiego i dostosowanie polityki do potrzeb państw członkowskich, od opracowania AI do jej przyjęcia.
- Umożliwienie otwartego dostępu do danych przy jednoczesnym poszanowaniu ochrony i własności danych oraz zwiększenie przepływu danych w celu zasilania systemów opartych na AI.
- Zagwarantowanie przejrzystego jednolitego rynku europejskiego w celu ograniczenia ryzyka i zwiększenia możliwości przenoszenia rozwiązań z zakresu AI do MMŚP. Warunkiem koniecznym jest interoperacyjność krytycznych infrastruktur cyfrowych.
3. Uwagi szczegółowe 13
3.1. Rolnictwo
3.1.1. Sektor rolny, złożony głównie z rodzinnych MMŚP (czyli 96 % gospodarstw rolnych w 2016 r.), stoi przed kilkoma wyzwaniami: pod względem sytuacji demograficznej, klimatu, atrakcyjności i konkurencyjności.
3.1.2. Biorąc pod uwagę udowodnione korzyści płynące z AI i robotyki w tym sektorze, pożądane jest nieustanne wspieranie rolników i ich pracowników w radzeniu sobie z tymi zmianami, a także opracowywanie szkoleń w tym zakresie oraz odpowiednich metod nauczania wymiany i agregacji danych 14 . Konieczne jest przy tym badanie nowych możliwości dzielenia się kosztami takich jak rozwiązania oparte na współpracy.
3.2. Budownictwo
3.2.1. Ten sektor wymagający dużej ilości pracy mógłby odnieść większe korzyści z cyfryzacji: 36 % firm zastosowało przynajmniej jedną technologię AI, w porównaniu z 42 % we wszystkich sektorach.
3.2.2. Modelowanie informacji o budynku (BIM - building Information modeling), które ma coraz większe znaczenie dla sektora i było wykorzystywane przez 29 % przedsiębiorstw w 2016 r., wymaga ogromnych inwestycji w szkolenia i zapewnienie otwartego i niedyskryminującego dostępu do oprogramowania do e-planowania za pośrednictwem otwartych i znormalizowanych interfejsów ("otwarty BIM"), aby nie zagrozić dostępowi do rynku dla MMŚP.
3.2.3. Cechy charakterystyczne i potencjał tego sektora mogą sprawić, że stanie się on wizytówką ekologicznej i cyfrowej Europy, jeżeli zapewnione zostaną warunki wstępne do bezpiecznego dostępu do rynku w zakresie technologii i prawa zamówień publicznych.
3.3. Zdrowie
3.3.1. W dziedzinie zdrowia, w większym stopniu niż gdzie indziej, innowacje muszą spełniać wymogi etyczne i wymogi bezpieczeństwa, od projektowania po użytkowanie. Rozwój branży AI w dziedzinie zdrowia wymaga dostępu do wystarczającej ilości danych wysokiej jakości. Mile widziane byłyby eksperymenty terytorialne typu "piaskownica danych", które pomogłyby MMŚP pod tym względem.
3.3.2. MMŚP, które są szczególnie aktywne w dziedzinie sprzętu medycznego (95 % z 32 tys. przedsiębiorstw w tym sektorze) i usług, znajdują się w czołówce innowacji i wydajności (47 % przedsiębiorstw już przyjęło technologię AI).
3.3.3. Borykają się one jednak z wysokimi kosztami badań i rozwoju oraz długimi cyklami innowacji, skomplikowanymi procedurami wydawania zezwoleń na wprowadzenie do obrotu oraz restrykcyjnymi ramami RODO.
3.3.4. Stworzenie europejskiej przestrzeni wiarygodnych danych dotyczących zdrowia, a także nabór pracowników "hybrydowych" posiadających kompetencje zawodowe i zaznajomionych z technikami cyfrowymi sprzyjałyby opracowywaniu również w MMŚP nowatorskich rozwiązań, które są źródłem oszczędności dla bardziej zrównoważonych i odpornych systemów opieki zdrowotnej 15 .
3.4. Wolne zawody 16
3.4.1. Biorąc pod uwagę wysoce wrażliwy charakter danych przechowywanych przez przedstawicieli wolnych zawodów, kwestie prywatności, poufności, przejrzystości i niedyskryminacji są w tym sektorze szczególnie istotne.
3.4.2. Wykorzystanie AI do automatyzacji najbardziej żmudnych zadań powinno pozwolić przedstawicielom wolnych zawodów na skupienie się na swojej podstawowej działalności, aby lepiej zaspokajać potrzeby swoich klientów/pacjentów.
3.4.3. Jak EKES zaznaczył w swej opinii w sprawie wolnych zawodów 4.0 17 , AI zmusza do zastanowienia się nad szczególną relacją zaufania między przedstawicielem wolnego zawodu a klientem, jak również nad pojęciem niezależności i odpowiedzialności zawodowej. Oznacza to w szczególności konieczność dokonania przeglądu zasad etycznych poprzez uwzględnienie aspektów technicznych i etycznych związanych z AI oraz ustanowienie nowych wymogów w zakresie szkoleń i odpowiednich umiejętności (bezpieczeństwo i jakość danych, ochrona danych osobowych, cyberbezpieczeństwo itp.).
3.5. Doradztwo prawne
3.5.1. Pomimo trwałego wzrostu niezależnego od cykli gospodarczych (2,6 % rocznie w latach 2014-2018), postęp w tym sektorze jest spowalniany przez kwestie przejrzystości i nastawienia, które wpływają na AI od momentu jej powstania w dziedzinie, w której zaufanie opiera się na bezpośrednim kontakcie z człowiekiem.
3.6. Rachunkowość/Kontrola zarządzania
3.6.1. Sektor ten, w którym w 2018 r. w Europie działało 640 tys. firm, jest zdominowany przez MMŚP. W sytuacji, gdy połowa wszystkich zadań księgowych może zostać zautomatyzowana, AI stanowi szansę na zwiększenie wartości dodanej i umożliwia ponowne skupienie uwagi specjalistów na doradzaniu użytkownikowi.
3.6.2. W tych dwóch sektorach, a w szczególności w celu zapobiegania ryzyku piractwa danych w tym ostatnim, wysoce pożądane jest kształcenie profili hybrydowych łączących prawo lub księgowość i informatykę.
Bruksela, dnia 19 stycznia 2022 r.
|
Christa SCHWENG |
|
Przewodnicząca |
|
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |
