Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Plan działania na rzecz zwalczania dezinformacji"" [JOIN(2018) 36 final].

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Plan działania na rzecz zwalczania dezinformacji«"

[JOIN(2018) 36 final]

(2019/C 228/13)

(Dz.U.UE C z dnia 5 lipca 2019 r.)

Sprawozdawca: Ulrich SAMM

Współsprawozdawczyni: Giulia BARBUCCI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 12.3.2019
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społec-zeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	5.3.2019
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.3.2019
Sesja plenarna nr	542
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	142/2/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1. EKES odnotowuje przyjętą definicję dezinformacji jako możliwych do zweryfikowania, nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji, które stanowią zagrożenie dla demokracji i wyrządzają szkodę publiczną. Rozpowszechnianie dezinformacji stało się częścią wojny hybrydowej i ma wyraźny cel polityczny. Podkreśla jednak również, że poza fałszywymi informacjami bardzo wybiórcze informacje, zniesławianie, sianie paniki oraz podżeganie do nienawiści są sprzeczne z podstawowymi prawami (wolności-ami) obywateli i prawami mniejszości.

1.2. Najbardziej skuteczna dezinformacja zawsze zawiera ziarno prawdy. W związku z tym konieczne są liczne działania wszystkich zainteresowanych stron w celu zapewnienia wysokiej jakości informacji i podniesienia świadomości. EKES z zadowoleniem przyjmuje więc inicjatywę dotyczącą skoordynowanych działań na rzecz ochrony UE, jej instytucji i obywateli przed dezinformacją. EKES podkreśla pilny charakter takich środków, wyraża jednak zaniepokojenie, że wpływ tego planu działania może być ograniczony ze względu na zbliżające się wybory europejskie w maju 2019 r.

1.3. Komitet uznaje, że dezinformacja pochodzi przede wszystkim z trzech źródeł: Federacji Rosyjskiej (co jest dobrze udokumentowane przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych), podmiotów gospodarczych i mediów z innych krajów trzecich (w tym z Chin i z USA) i źródeł wewnętrznych - różnych serwisów informacyjnych działających w krajach samej UE, jak również ze skrajnych ruchów i organizacji politycznych. EKES wzywa Komisję do rozszerzenia monitorowania i podjęcia odpowiednich środków zaradczych.

1.4. EKES podkreśla, że państwa członkowskie muszą pilnie podjąć działania niezbędne do zachowania integralności systemów wyborczych i infrastruktury wyborczej, a także przetestować te systemy na wszystkich etapach wyborów europejskich.

1.5. EKES podziela zdanie Komisji, że kompleksowa odpowiedź na dezinformację wymaga również aktywnego udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego. EKES aktywnie wspiera wspólne wysiłki na rzecz zwalczania dezinformacji, np. poprzez swoje opinie, wysłuchania, inicjatywę "Going local"i liczne działania prasowe organizowane przez swój profesjonalny Zespół ds. Komunikacji.

1.6. Budowanie odporności oznacza zaangażowanie wszystkich sektorów społeczeństwa, a przede wszystkim poprawę umiejętności korzystania z mediów wśród obywateli. Podnoszenie świadomości i myślenie krytyczne zaczyna się w szkole, lecz wymaga również ciągłego odświeżania wiedzy przez całe życie. Wymagają one zapewnienia odpowiedniego finansowania obecnie i w nowych wieloletnich ramach finansowych.

1.7. Wspólne wysiłki muszą być wspierane przez jak największą liczbę podmiotów na szczeblu UE, w państwach członkowskich i w ramach partnerstwa południowego i wschodniego przy zaangażowaniu organizacji publicznych i prywatnych. Niezależne podmioty weryfikujące fakty i wysokiej jakości dziennikarstwo odgrywają kluczową rolę i wymagają odpowiedniego finansowania, aby mogły działać niemal w czasie rzeczywistym.

1.8. EKES z zadowoleniem przyjmuje zwłaszcza środki na badania naukowe przydzielone w programie "Horyzont 2020"i w programie "Horyzont Europa"z myślą o lepszym zrozumieniu źródeł dezinformacji oraz zamiarów, narzędzi i celów leżących u podstaw dezinformacji.

1.9. Już dawno należało wzmocnić grupy zadaniowe ds. komunikacji strategicznej. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje plan dotyczący zapewnienia dodatkowego personelu i nowych narzędzi. Z uwagi na znaczne środki, jakie w niektórych państwach przeznacza się na wytwarzanie dezinformacji, wydaje się, że konieczna jest odpowiednia reakcja UE. Zatem przewidywane zwiększenie środków w ramach grup zadaniowych ds. komunikacji strategicznej można uznać jedynie za pierwszy krok w kierunku dalszego wzrostu w nadchodzących latach.

1.10. EKES zgadza się, że należy dokonać przeglądu dwóch pozostałych grup zadaniowych ds. komunikacji strategicznej (Bałkany Zachodnie i Południe) i wzywa państwa członkowskie do wniesienia wkładu w prace grup poprzez wysyłanie ekspertów krajowych.

1.11. EKES z zadowoleniem przyjmuje kodeks postępowania jako dobrowolne zobowiązanie platform mediów społecznościowych oraz reklamodawców do zwalczania dezinformacji, ale jednocześnie ma wątpliwości co do skuteczności takich dobrowolnych działań. Wzywa Komisję do zaproponowania dalszych działań, w tym działań o charakterze regulacyjnym, takich jak sankcje, w przypadku gdy wdrożenie kodeksu nadal będzie niezadowalające.

1.12. EKES pilnie apeluje do przedsiębiorstw prywatnych, aby zaczęły postrzegać umieszczanie reklam na platformach internetowych rozprzestrzeniających dezinformację jako nieetyczne i nieodpowiedzialne, a także wzywa je do podjęcia działań mających na celu zapobieżenie takiemu zachowaniu.

2. Wprowadzenie - dezinformacja jako zagrożenie dla systemów demokratycznych Unii

2.1. W kontekście omawianej inicjatywy dezinformacja rozumiana jest jako możliwe do zweryfikowania, nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane w celu uzyskania korzyści gospodarczych lub zamierzonego wprowadzenia w błąd opinii publicznej, które wyrządzają szkodę publiczną i stanowią zagrożenie dla demokracji. Często prawa są atakowane przez zniesławianie, sianie paniki oraz podżeganie do nienawiści.

2.2. Osoby rozpowszechniające dezinformację czasem powołują się na wolność wypowiedzi. Prawo do informacji i wolność prasy to w istocie prawa podstawowe Unii Europejskiej, ale musimy walczyć z wszelkimi nadużyciami, gdy dezinformacja jest świadomie wykorzystywana do wyrządzenia szkody społeczeństwu.

2.3. Techniki cyfrowe ułatwiają przygotowywanie i rozpowszechnianie dezinformacji. Obejmują one:

- ataki trolli na profile w mediach społecznościowych,

- korzystanie z zautomatyzowanego oprogramowania internetowego (botów),

- fałszowanie dokumentów,

- manipulację wideo (tzw. deep fakes),

- fałszywe profile w mediach społecznościowych.

2.4. Media społecznościowe stały się ważnym sposobem rozprzestrzeniania dezinformacji, w tym w niektórych przypadkach (np. Cambridge Analytica) w celu dostarczenia treści dezinformacyjnych konkretnym użytkownikom, wybranym poprzez wykorzystanie uzyskanych w drodze nieuprawnionego dostępu danych osobowych. Ostatecznym celem jest wywarcie wpływu na wynik wyborów, co zagraża demokracji. Oprócz mediów społecznościowych bardziej tradycyjne metody takie jak telewizja, gazety, strony internetowe, łańcuszki e-mail i komunikaty nadal odgrywają także ważną rolę w wielu regionach. Stosowane narzędzia i techniki zmieniają się w szybkim tempie.

2.5. Podmioty rozpowszechniające dezinformację mogą znajdować się wewnątrz państw członkowskich lub poza nimi. W tym drugim przypadku mogą mieć charakter państwowy (lub sponsorowany przez rząd) lub niepaństwowy. Według sprawozdań ponad 30 państw wykorzystuje dezinformację i prowadzi różnego rodzaju działania mające wywrzeć wpływ, w tym na własnym terytorium.

2.6. Według Komórki UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych, utworzonej w 2016 r. w ramach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, stosowanie dezinformacji przez Federację Rosyjską stanowi największe zagrożenie zewnętrzne dla UE. Dezinformacja wytwarzana lub rozpowszechniana przez Rosję została odnotowana w kontekście szeregu wyborów i referendów w UE. Dobrze udokumentowano kampanie dezinformacyjne dotyczące wojny w Syrii, zestrzelenia samolotu MH-17 na wschodzie Ukrainy oraz użycia broni chemicznej w ataku w Salisbury. Niemniej inne państwa trzecie również odgrywają ważną rolę w dezinformacji, a liczne podmioty w UE także dostarczają fałszywych informacji.

2.7. W 2018 r. Unia przedstawiła szereg inicjatyw mających na celu zwalczanie dezinformacji i nielegalnych treści oraz zapewnienie ochrony danych:

- Wspólny komunikat w sprawie wzmocnienia odporności na zagrożenia hybrydowe JOIN(2018) 16,

- Zalecenie w sprawie działań na rzecz skutecznego zwalczania nielegalnych treści w internecie C(2018) 1177,;

- Rozporządzenie w sprawie zapobiegania rozpowszechnianiu w internecie treści o charakterze terrorystycznym COM(2018) 640,

- Rozporządzenie w odniesieniu do procedury weryfikacji dotyczącej naruszeń przepisów o ochronie danych osobowych w kontekście wyborów do Parlamentu Europejskiego COM(2018) 636 ¹ ,

- Zmieniona dyrektywa (UE) 2018/1808 o audiowizualnych usługach medialnych;

- Komunikat "Zwalczanie nielegalnych treści w internecie - W kierunku większej odpowiedzialności platform inter-netowych"COM(2017) 555 ² ,

- Rozporządzenie ustanawiające Europejskie Centrum Kompetencji w dziedzinie Cyberbezpieczeństwa w kwestiach Przemysłu, Technologii i Badań Naukowych oraz sieć krajowych ośrodków koordynacji ³ ,

- Komunikat "Zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie"COM(2018) 236 ⁴  oraz sprawozdanie z jego wdrażania COM(2018) 794,

- Komunikat w sprawie wolnych i uczciwych wyborów europejskich COM(2018) 637, przedstawiony w dniach 19 i 20 września 2018 r. na spotkaniu przywódców UE w Salzburgu.

2.8. Mając na uwadze wybory do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. oraz ponad 50 różnych wyborów prezydenckich, krajowych czy lokalnych i regionalnych, które mają się odbyć w państwach członkowskich do 2020 r., konieczne staje się podjęcie pilnych i natychmiastowych skoordynowanych działań w celu ochrony Unii, jej instytucji i obywateli przed dezinformacją.

3. Streszczenie planu działania na rzecz zwalczania dezinformacji

3.1. Plan działania JOIN(2018) 36 przygotowany przez Komisję i Wysoką Przedstawiciel Unii odpowiada na wezwanie Rady Europejskiej do "ochrony demokratycznych systemów Unii i zwalczania dezinformacji". Skoordynowane podejście do dezinformacji opiera się na czterech filarach:

3.2. Zwiększenie zdolności instytucji unijnych do wykrywania, analizowania i ujawniania dezinformacji.

- Wzmocnienie grupy zadaniowej ds. komunikacji strategicznej i delegatur Unii poprzez dodatkowy personel i nowe narzędzia.

- Przegląd mandatów grup zadaniowych ds. komunikacji strategicznej dla Bałkanów Zachodnich i Południa.

3.3. Wzmocnienie skoordynowanej i wspólnej reakcji na dezinformację.

- Do marca 2019 r. ustanowienie systemu wczesnego ostrzegania w celu zwalczania kampanii dezinformacyjnych w ścisłej współpracy z istniejącymi sieciami, Parlamentem Europejskim oraz Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i mechanizmem szybkiego reagowania grupy G7.

- Intensyfikacja działań komunikacyjnych na temat unijnych wartości i polityk.

- Usprawnienie komunikacji strategicznej w sąsiedztwie Unii.

3.4. Mobilizowanie sektora prywatnego do zwalczania dezinformacji.

- W dniu 26 września 2018 r. opublikowano kodeks postępowania dla platform internetowych i branży reklamowej. Komisja zapewni ścisłe i stałe monitorowanie jego wdrażania.

3.5. Podnoszenie świadomości i zwiększanie odporności społecznej.

- Ukierunkowane kampanie publiczne oraz szkolenia dla mediów i podmiotów kształtujących opinię publiczną w Unii i jej sąsiedztwie w celu zwiększenia świadomości na temat negatywnych skutków dezinformacji.

- Kontynuowane będą wysiłki na rzecz wspierania pracy niezależnych mediów i wysokiej jakości dziennikarstwa oraz badania nad dezinformacją.

- Państwa członkowskie we współpracy z Komisją powinny wspierać tworzenie wielodyscyplinarnych zespołów niezależnych podmiotów weryfikujących fakty i naukowców posiadających szczególną wiedzę na temat lokalnego środowiska informacyjnego w celu wykrywania i ujawniania kampanii dezinformacyjnych w różnych sieciach społecznościowych i mediach cyfrowych.

- W ramach Tygodnia Umiejętności Korzystania z Mediów w marcu 2019 r. i przy udziale państw członkowskich Komisja będzie wspierać współpracę transgraniczną wśród osób zajmujących się kwestią umiejętności korzystania z mediów.

- Państwa członkowskie powinny szybko wdrożyć przepisy dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych dotyczące umiejętności korzystania z mediów.

- Komisja będzie ściśle monitorować wdrażanie pakietu dotyczącego wyborów oraz w stosownych przypadkach zapewni odpowiednie wsparcie i doradztwo.

4. Uwagi ogólne

4.1. EKES odnotowuje przyjętą definicję dezinformacji jako możliwych do zweryfikowania, nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji, które stanowią zagrożenie dla demokracji i wyrządzają szkodę publiczną. Podkreśla jednak, że poza fałszywymi informacjami bardzo wybiórcze informacje, zniesławianie, sianie paniki oraz podżeganie do nienawiści są sprzeczne z podstawowymi prawami (wolnościami) obywateli i prawami mniejszości. Najbardziej skuteczna dezinformacja zawsze zawiera ziarno prawdy. W związku z tym konieczne są liczne działania ze strony wszystkich zainteresowanych stron w celu zapewnienia wysokiej jakości informacji i podniesienia świadomości.

4.2. Rozpowszechnianie dezinformacji stało się częścią wojny hybrydowej i ma wyraźny cel polityczny. Zatem EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę dotyczącą skoordynowanych działań na rzecz ochrony UE, jej instytucji i obywateli przed dezinformacją. EKES podkreśla pilny charakter takich środków, wyraża jednak zaniepokojenie, że wpływ tego planu działania może być ograniczony ze względu na zbliżające się wybory europejskie w maju 2019 r. Nie ma wątpliwości, że w dłuższej perspektywie te wspólne wysiłki w celu przeciwdziałania dezinformacji będą miały fundamentalne znaczenie dla ochrony systemów demokratycznych w UE.

4.3. Komitet uznaje, że dezinformacja pochodzi przede wszystkim z trzech źródeł: Federacji Rosyjskiej (co jest dobrze udokumentowane przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych), podmiotów gospodarczych i mediów z innych krajów trzecich (w tym z Chin i z USA) i źródeł wewnętrznych - różnych serwisów informacyjnych działających w krajach samej UE, jak również ze skrajnych ruchów i organizacji politycznych. EKES wzywa Komisję do rozszerzenia monitorowania i podjęcia odpowiednich środków zaradczych.

4.4. EKES podkreśla, że państwa członkowskie muszą pilnie podjąć działania niezbędne do zachowania integralności systemów wyborczych i infrastruktury wyborczej, a także przetestować te systemy przed wyborami europejskimi, a także w trakcie wyborów i po nich. Istotne jest, by Komisja wspierała je w realizacji tego zadania. Za wzór może posłużyć wymiana najlepszych praktyk, np. w Szwecji w 2018 r.

4.5. EKES z zadowoleniem przyjmuje zdanie Komisji, że kompleksowa odpowiedź na dezinformację wymaga również aktywnego udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Budowanie odporności wymaga zaangażowania wszystkich sektorów społeczeństwa, a przede wszystkim poprawy umiejętności korzystania z mediów wśród obywateli, tak aby byli oni w stanie wskazać praktyki dezinformacyjne i mogli się im przeciwstawiać. Podnoszenie świadomości i myślenie krytyczne zaczyna się w szkole, lecz wymaga również ciągłego odświeżania wiedzy przez całe życie. Niemniej wymagają one przyznania odpowiedniego finansowania obecnie i w nowych wieloletnich ramach finansowych.

4.6. EKES aktywnie wspiera wspólne wysiłki na rzecz zwalczania dezinformacji, np. poprzez swoje opinie, wysłuchania, inicjatywę "Going local"i liczne działania prasowe organizowane przez swój profesjonalny Zespół ds. Komunikacji.

4.7. Wspólne wysiłki muszą być wspierane przez jak największą liczbę podmiotów na szczeblu UE, w państwach członkowskich i w ramach partnerstwa południowego i wschodniego przy zaangażowaniu organizacji publicznych i prywatnych. Niezależne podmioty weryfikujące fakty i wysokiej jakości dziennikarstwo odgrywają kluczową rolę i wymagają odpowiedniego finansowania, aby mogły działać niemal w czasie rzeczywistym.

4.8. W perspektywie długoterminowej odpowiednie umiejętności korzystania z mediów są kluczem do przyszłości demokracji w Europie. EKES popiera wysiłki na rzecz lepszego zrozumienia źródeł dezinformacji oraz zamiarów, narzędzi i celów leżących u jej podstaw, a także tego, w jaki sposób i dlaczego obywatele, a czasem całe społeczności, dają się wciągnąć w narrację dezinformacji i stają się częścią mechanizmów rozpowszechniania fałszywych informacji. EKES z zadowoleniem przyjmuje zwłaszcza środki finansowe przeznaczone na ten cel w programach "Horyzont 2020"i "Horyzont Europa".

5. Uwagi i zalecenia szczegółowe

5.1. Już dawno należało wzmocnić grupy zadaniowe ds. komunikacji strategicznej, o czym Komitet wspominał w poprzednich opiniach ⁵ . W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje plan zapewnienia dodatkowego personelu i nowych narzędzi oraz popiera zobowiązanie państw członkowskich do uaktualnienia w stosownych przypadkach ich krajowych zdolności w tej dziedzinie. Biorąc pod uwagę znaczne zasoby przeznaczane w niektórych krajach na wytwarzanie dezinformacji, wydaje się, że konieczna jest odpowiednia reakcja UE. Przewidywane zwiększenie środków w ramach grup zadaniowych ds. komunikacji strategicznej można zatem uznać jedynie za pierwszy krok w kierunku dalszego wzrostu w nadchodzących latach.

5.2. EKES zgadza się, że należy utrzymać mandat grupy zadaniowej East StratCom oraz dokonać przeglądu mandatów dwóch pozostałych grup zadaniowych (Bałkany Zachodnie i Południe) w świetle coraz większej skali i znaczenia dezinformacji w tych regionach. Wzywa państwa członkowskie do wniesienia wkładu w prace grup poprzez wysyłanie ekspertów krajowych. Tylko wówczas system wczesnego ostrzegania może być naprawdę skuteczny.

5.3. EKES z zadowoleniem przyjmuje również pilnie potrzebne środki służące zapewnieniu wolnych i uczciwych wyborów europejskich oraz zalecane stosowanie sankcji w stosownych przypadkach, w tym w odniesieniu do nielegalnego wykorzystywania danych osobowych w celu wywarcia wpływu na wynik wyborów. Z zadowoleniem przyjmuje również dobrą współpracę z USA, NATO i Norwegią oraz domaga się zachowania ważnej roli Zjednoczonego Królestwa bez względu na to, czy dojdzie do brexitu czy nie. Zwalczanie dezinformacji musi być oparte na solidarnych działaniach państw członkowskich.

5.4. Planowi działania towarzyszy sprawozdanie z postępów ⁶  w zakresie różnych działań, zwłaszcza odnośnie do kodeksu postępowania jako dobrowolnego zobowiązania platform mediów społecznościowych oraz reklamodawców. Zgodnie z kodeksem postępowania firmy internetowe są zobowiązane do ograniczenia przychodów na rachunkach i stronach internetowych zawierających nieprawdziwe informacje, ukrócenia fałszywych kont i botów, uwidocznienia wiarygodnych źródeł informacji oraz poprawy przejrzystości finansowania reklamy politycznej.

5.5. Komitet z zadowoleniem przyjmuje kodeks postępowania, ale jednocześnie ma wątpliwości co do skuteczności takich dobrowolnych działań, co potwierdziła niedawno Komisja podczas prezentacji pierwszego sprawozdania przedstawionego przez Google, Facebook, Twitter i Mozilla 29 stycznia. EKES wzywa Komisję do zaproponowania dalszych działań, w tym o charakterze regulacyjnym, takich jak nakładanie kar w przypadku, gdy środki przeciwdziałające tworzeniu fałszywych kont są zbyt wolno wdrażane lub gdy egzekwowanie innych części kodeksu postępowania nadal jest niezadowalające.

5.6. EKES pilnie apeluje do przedsiębiorstw prywatnych, aby zaczęły postrzegać umieszczanie reklam na platformach internetowych rozprzestrzeniających dezinformację jako nieetyczne i nieodpowiedzialne, a także wzywa je do podjęcia działań mających na celu zapobieżenie takiemu zachowaniu.

Bruksela, dnia 20 marca 2019 r.

Luca JAHIER

Przewodniczący

Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

1 Opinia EKES-u w sprawie ochrony danych osobowych w kontekście wyborów do Parlamentu Europejskiego (dotychczas nieopublikowana w Dzi-enniku Urzędowym).

2 Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 19.

3 Opinia EKES-u w sprawie Europejskiego Centrum Kompetencji w dziedzinie Cyberbezpieczeństwa w kwestiach Przemysłu, Technologii i Badań Naukowych oraz sieci krajowych ośrodków koordynacji (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

4 Dz.U. C 440 z 6.12 2018, s. 183.

5 Dz.U. C 440 z 6.12 2018, s. 183.

6 COM(2018) 794.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2019.228.89
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Plan działania na rzecz zwalczania dezinformacji"" [JOIN(2018) 36 final].
• Data aktu: 20/03/2019
• Data ogłoszenia: 05/07/2019