Negocjacje nad układem o stowarzyszeniu UE-Mołdowa (2011/2079(INI)).

Negocjacje nad układem o stowarzyszeniu UE-Mołdowa

P7_TA(2011)0385

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 września 2011 r. zawierająca zalecenia Parlamentu Europejskiego dla Rady, Komisji oraz Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych w sprawie negocjacji między UE a Republiką Mołdowy dotyczących układu o stowarzyszeniu (2011/2079(INI))

(2013/C 51 E/15)

(Dz.U.UE C z dnia 22 lutego 2013 r.)

Parlament Europejski,

– uwzględniając trwające obecnie negocjacje między UE a Republiką Mołdowy dotyczące układu o stowarzyszeniu,

– uwzględniając konkluzje Rady z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie Republiki Mołdowy, która przyjęła wytyczne negocjacyjne,

– uwzględniając wytyczne dotyczące negocjacji w sprawie szerokiej i wszechstronnej strefy wolnego handlu z Republiką Mołdowy, przyjęte przez Radę w dniu 20 czerwca 2011 r.,

– uwzględniając Porozumienie o partnerstwie i współpracy, podpisane dnia 28 listopada 1994 r. przez Republikę Mołdowy i Unię Europejską, które weszło w życie z dniem 1 lipca 1998 r.,

– uwzględniając protokół do Porozumienia o partnerstwie i współpracy między UE a Republiką Mołdowy w sprawie udziału Republiki Mołdowy we wspólnotowych programach i agencjach,

– uwzględniając wspólny plan działania UE i Republiki Mołdowy w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa, który określa strategiczne cele w oparciu o zobowiązania na rzecz wspólnych wartości oraz skutecznej realizacji reform politycznych, gospodarczych i instytucjonalnych,

– uwzględniając rozmowy w sprawie wiz między UE a Republiką Mołdowy, które rozpoczęto dnia 15 czerwca 2010 r., oraz plan działań Komisji Europejskiej na rzecz liberalizacji wizowej z dnia 16 grudnia 2010 r.,

– uwzględniając Wspólną deklarację w sprawie partnerstwa na rzecz mobilności pomiędzy Unią Europejską a Republiką Mołdowy,

– uwzględniając sprawozdanie okresowe Komisji Europejskiej dotyczące Republiki Mołdowy przyjęte dnia 25 maja 2011 r.,

– uwzględniając konkluzje Rady w sprawie europejskiej polityki sąsiedztwa, przyjęte przez Radę do Spraw Zagranicznych dnia 20 czerwca 2011 r.,

– uwzględniając wspólny komunikat zatytułowany "Nowa koncepcja działań w obliczu zmian zachodzących w sąsiedztwie" z dnia 25 maja 2011 r.,

– uwzględniając wspólną deklarację przyjętą podczas szczytu Partnerstwa Wschodniego w Pradze w dniu 7 maja 2009 r.,

– uwzględniając konkluzje Rady do Spraw Zagranicznych w sprawie Partnerstwa Wschodniego z dnia 25 października 2010 r.,

– uwzględniając strategię UE na rzecz regionu Dunaju,

– uwzględniając pierwszy Raport Komitetu Sterującego Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego,

– uwzględniając rekomendacje Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego,

– uwzględniając swoje wcześniejsze rezolucje w sprawie Republiki Mołdowy, a w szczególności swoje rezolucje z dnia 7 maja 2009 r. w sprawie sytuacji w Republice Mołdowy⁽¹⁾ i z dnia 21 października 2010 r. w sprawie przeprowadzonych reform i rozwoju sytuacji w Republice Mołdowy⁽²⁾, a także zalecenia komisji współpracy parlamentarnej UE-Republika Mołdowy,

– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie strategii UE na rzecz regionu Morza Czarnego⁽³⁾,

– uwzględniając artykuł 49 Traktatu o Unii Europejskiej,

– uwzględniając art. 90 ust. 4 oraz art. 48 Regulaminu,

– uwzględniając sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych oraz opinię Komisji Handlu Międzynarodowego (A7-0289/2011),

A. mając na uwadze, że nowa filozofia europejskiej polityki sąsiedztwa, która zgodnie z zasadą "więcej za większe zaangażowanie" ma na celu priorytetowe traktowanie tych krajów, które najskuteczniej spełniają jej żądania, stwarza Republice Mołdowy szansę na odniesienie sukcesu w ramach polityki UE wobec jej sąsiadów,

B. mając na uwadze, że Unia Europejska uczyniła prawa człowieka i demokrację głównymi aspektami europejskiej polityki sąsiedztwa,

C. mając na uwadze, że w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa Partnerstwo Wschodnie stworzyło ważne ramy polityczne dla pogłębienia stosunków, przyspieszenia stowarzyszenia na poziomie politycznym oraz dalszej integracji gospodarczej między UE a Republiką Mołdowy, powiązanych silnymi więzami geograficznymi, historycznymi i kulturowymi, poprzez wspieranie reform politycznych i społeczno-gospodarczych oraz ułatwianie zbliżania się do UE,

D. mając na uwadze, że Partnerstwo Wschodnie wzmacnia wielostronne relacje między objętymi nim państwami, wspomaga wymianę informacji i doświadczenia w kwestiach transformacji, reform i modernizacji oraz dostarcza Unii Europejskiej dodatkowych instrumentów dla wspierania tych procesów,

E. mając na uwadze, że Partnerstwo Wschodnie przewiduje wzmocnienie stosunków dwustronnych dzięki nowym układom o stowarzyszeniu, z uwzględnieniem szczególnej sytuacji i ambicji kraju partnerskiego oraz jego zdolności spełnienia wynikających z takiego układu zobowiązań,

F. mając na uwadze, że kontakty międzyludzkie są podstawą dla osiągania celów Partnerstwa Wschodniego i będąc świadomym, że nie jest to w pełni możliwe bez liberalizacji reżimu wizowego,

G. mając na uwadze, że Republika Mołdowy i inne państwa należące do Partnerstwa Wschodniego skorzystają na uprzywilejowanej ofercie UE dotyczącej liberalizacji wizowej w odniesieniu do jej harmonogramu i materii jeszcze przed innymi sąsiadującymi państwami trzecimi;

H. mając na uwadze, że aktywne zaangażowanie Republiki Mołdowy oraz zobowiązanie do przestrzegania wspólnych wartości i zasad, w tym w zakresie demokracji, praworządności, dobrego zarządzania oraz poszanowania praw człowieka, w tym praw mniejszości, są konieczne dla kontynuacji procesu oraz dla powodzenia negocjacji i następującej po nich realizacji układu o stowarzyszeniu, który powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości kraju i ma trwały wpływ na jego rozwój,

I. mając na uwadze, że poprzez pogłębianie stosunków z Republiką Mołdowy UE powinna promować stabilność i budowanie zaufania, w tym poprzez proaktywne zaangażowanie w znalezienie w odpowiednim czasie realnego rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu, który jest źródłem niestabilności w regionie,

J. mając na uwadze, że negocjacje z Republiką Mołdowy w sprawie układu o stowarzyszeniu, jak również rozmowy dotyczące wiz toczą się stałym rytmem i osiągnięto wyraźny postęp, podczas gdy negocjacje w sprawie szerokiej i wszechstronnej strefy wolnego handlu jeszcze się nie rozpoczęły,

1. w kontekście trwających negocjacji w sprawie zawarcia układu o stowarzyszeniu kieruje do Rady, Komisji i Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) następujące zalecenia:

a) zaangażowanie UE i trwające negocjacje z Republiką Mołdowy należy oprzeć na zapewnieniu, że europejska perspektywa, w tym art. 49 Traktatu o Unii Europejskiej, która powinna iść w parze z wdrożeniem reform strukturalnych, stanowi zarówno poważną siłę napędową dla wdrażania reform, jak i ważny katalizator społecznego wsparcia dla tych reform;

b) w stosunkach z Republiką Mołdowy należy stosować zasadę "więcej za większe zaangażowanie" i zasadę zróżnicowania opierające się na indywidualnych zasługach i osiągnięciach na przestrzeni ostatnich dwóch lat historii Republiki Mołdowy;

c) z zadowoleniem należy przyjąć stabilną i postępującą współpracę ze strony Republiki Mołdowy w ramach trwających negocjacji dotyczących układu o stowarzyszeniu, a także w odniesieniu do różnych elementów współpracy, w tym w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, współpracy energetycznej oraz praw człowieka i handlu, która doprowadziła do pomyślnego i terminowego zamknięcia większości rozdziałów procesu negocjacyjnego;

d) należy podjąć niezbędne działania w celu zagwarantowania, że negocjacje z Republiką Mołdowy będą nadal prowadzone w stałym rytmie, a w tym celu należy zintensyfikować trwały dialog z partiami politycznymi i zachęcić do dialogu między partiami w Republice Mołdowy, mając na uwadze, że stabilność polityczna w państwie ma kluczowe znaczenie dla kontynuacji procesu reform;

e) należy dopilnować, by umowa o stowarzyszeniu stanowiła kompleksowe i dalekosiężne ramy dla dalszego rozwoju stosunków z Republiką Mołdowy w okresie najbliższych dziesięciu lat;

f) należy wykorzystać ogromny wpływ wspólnego i skoordynowanego wsparcia państw członkowskich, którego świadectwem są działania Grupy Przyjaciół Republiki Mołdowy;

g) należy podwoić wysiłki w celu znalezienia trwałego rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu, a w tym celu należy przewidzieć aktywniejsze i bardziej bezpośrednie zaangażowanie w polityczne rozwiązanie konfliktu w Naddniestrzu zgodnie z zasadą integralności terytorialnej Republiki Mołdowy, a także należy przyjąć środki w zakresie budowania zaufania, w tym przez wspólne określenie programów odbudowy i propagowanie kontaktów międzyludzkich w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego i wymiany kulturalnej, uwzględniając fakt, iż w regionie Naddniestrza nie występuje obecnie żaden konflikt rzeczywisty;

h) należy zagwarantować odpowiednie środki na rzecz proaktywnej roli UE w rozmowach prowadzonych w formacie 5 + 2, szczególnie po zakończeniu kadencji specjalnego przedstawiciela Unii Europejskiej;

i) należy wezwać Federację Rosyjską do przyjęcia bardziej konstruktywnych i ukierunkowanych na wyniki działań w celu prowadzenia negocjacji i stworzenia warunków dla trwałego i całościowego rozwiązania konfliktu;

j) należy zagwarantować, że umowa o stowarzyszeniu, a szczególnie pogłębiona i kompleksowa umowa o wolnym handlu, obejmie region Naddniestrza jako integralnej części Republiki Mołdowy i będzie wywierała na niego wpływ;

k) należy podjąć niezbędne działania zmierzające do wsparcia Republiki Mołdowy w osiągnięciu wskaźników liberalizacji systemu wizowego, najlepiej przed zawarciem umowy o stowarzyszeniu;

l) należy poinformować obywateli Republiki Mołdowy o umowie o stowarzyszeniu i planie działań na rzecz liberalizacji wizowej w celu zapewnienia wsparcia dla programu reform;

m) należy zadbać o to, by negocjacje w zakresie pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu rozpoczęły się przed końcem 2011 r., a jednocześnie należy ocenić wpływ pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu na gospodarkę mołdawską oraz istotne skutki społeczne i środowiskowe tej umowy;

n) należy z zadowoleniem odnieść się do przyjęcia planu działania na rzecz wdrożenia najważniejszych zaleceń dotyczących handlu określonych przez UE i jak najszybciej wszcząć negocjacje z Republiką Mołdowy w sprawie uwzględnienia pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu jako integralnej części układu o stowarzyszeniu w celu wsparcia pełnej politycznej i gospodarczej integracji Republiki Mołdowy z UE oraz aby umożliwić Republice Mołdowy przyciągnięcie zagranicznych inwestycji i osiągnięcie większej produktywności, z myślą o położeniu kresu jej zależności od przekazów pieniężnych, a także o przejściu do gospodarki rynkowej konkurencyjnej pod względem eksportu, uznając jednak, że Republika Mołdowy powinna najpierw wykazać, że ma wystarczającą zdolność do dostosowania swoich struktur prawnych i gospodarczych do popytu, który będzie związany z integracją handlową z UE;

o) na potrzeby pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu należy sporządzić ambitny i słuszny program negocjacji, skupiający się na usunięciu przeszkód w dwustronnym handlu i inwestycjach, a mianowicie różnic prawnych w standardach technicznych, sanitarnych i fitosanitarnych, a także na wciąż niezrealizowanych zadaniach dotyczących systemu finansowego i prawa konkurencji Republiki Mołdowy; z zadowoleniem należy w tym względzie przyjąć postępy już osiągnięte przez Republikę Mołdowy w obszarach prawa spółek, ochrony konsumentów, ceł, dialogu gospodarczego, usług finansowych, zarządzania finansami publicznymi i współpracy energetycznej, wchodzących w zakres negocjacji dotyczących układu o stowarzyszeniu z UE;

p) należy zaoferować Republice Mołdowy większe wsparcie w zakresie zwiększania jej konkurencyjności w celu czerpania korzyści płynących z pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu;

q) należy podkreślić, że Republika Mołdowy powinna kontynuować reformy wewnętrzne, które wpłyną na poprawę warunków dla przedsiębiorczości i inwestycji, a także rozwiązać wewnętrzne kwestie, które utrudniają stosunki gospodarcze i handlowe z UE, takie jak fakt, że państwo to nie ma prezydenta, oraz konflikt dotyczący Naddniestrza;

r) należy nadal wywierać silną presję na władze Republiki Mołdowy i wspierać je, aby utrwalały reformy i osiągnęły rzeczywisty postęp w walce z korupcją, w zakresie reformy sądownictwa, prokuratury i policji na korzyść ludzi;

s) należy wesprzeć władze Republiki Mołdowy w dokonywaniu konkretnych postępów w zakresie zwalczania złego traktowania i tortur zadawanych przez organy ścigania;

t) w umowie o stowarzyszeniu należy podkreślić znaczenie praworządności, dobrego zarządzania i walki z korupcją oraz kontynuować wspieranie reformy systemu sądownictwa jako kwestii priorytetowej; należy poinformować rząd Republiki Mołdowy o silnej potrzebie kontynuacji już prowadzonego pełnego, przejrzystego i bezstronnego dochodzenia dotyczącego wydarzeń z kwietnia 2009 r.;

u) należy uwzględnić standardowe klauzule warunkowe dotyczące ochrony i propagowania praw człowieka odzwierciedlające najwyższe normy międzynarodowe i europejskie, opierając się na dialogu na temat praw człowieka między UE i Republiką Mołdowy oraz w pełni wykorzystując ramy Rady Europy i OBWE, należy również zachęcić władze Republiki Mołdowy do promowania praw osób należących do mniejszości narodowych, zgodnie z Konwencją ramową Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych oraz Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej;

v) należy zachęcić władze Republiki Mołdowy do całościowego i skutecznego przyjęcia przepisów antydyskryminacyjnych zgodnych z literą i duchem prawodawstwa UE oraz z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej; przepisy takie powinny m.in. zawierać regulacje dotyczące dyskryminacji względu na orientację seksualną; należy poprzeć zinstytucjonalizowanie programów edukacyjnych służących zwalczaniu nietolerancji i dyskryminacji oraz wesprzeć wysiłki społeczeństwa obywatelskiego podejmowane w celu propagowania wzajemnego szacunku i zrozumienia oraz zwalczania nietolerancji w rodzinach, społecznościach, szkołach i kręgach społecznych;

w) należy zapewnić, że propagowanie wartości wolnych mediów pozostanie priorytetem w trwających negocjacjach z Republiką Mołdowy oraz zachęcić władze Republiki Mołdowy do wzmacniania i wspierania niezależnych mediów, zagwarantowania neutralności mediów publicznych i propagowania pluralistycznego środowiska medialnego, co przyczyni się do zwiększenia przejrzystości procesu podejmowania decyzji; należy zachęcić władze Republiki Mołdowy do zagwarantowania, by wszystkie właściwe agencje medialne przestrzegały norm UE dotyczących wolności mediów i pluralizmu;

x) należy zachęcić Komisję Europejską do pomocy w rozwijaniu sektora nowych mediów oraz do przygotowania wsparcia technicznego dla rozwoju szerokopasmowego Internetu w Republice Mołdowy;

y) należy zachęcić władze Republiki Mołdowy, aby wykazały większe zaangażowanie w zakresie przejrzystego zarządzania finansami publicznymi oraz udoskonalania prawodawstwa w sprawie zamówień publicznych w celu zapewnienia dobrego zarządzania, zwiększenia odpowiedzialności, zagwarantowania równego dostępu i uczciwej konkurencji;

z) należy zauważyć pozytywny wpływ, jaki autonomiczne preferencje handlowe przyznane Republice Mołdowy w 2008 r. wywarły na eksport tego kraju, wyrażając ubolewanie, że wykorzystanie tych preferencji utrudniły istniejące między dwiema stronami różnice w standardach; należy pamiętać, że Republika Mołdowy nadal powinna wspierać szybszy rozwój gospodarczy kraju i integrację z Unią Europejską;

aa) należy podkreślić potrzebę stworzenia przejrzystego otoczenia biznesowego oraz przeprowadzenia odpowiedniej reformy regulacyjnej w celu zachęcenia do prowadzenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych;

ab) należy podkreślić w porozumieniu istotne znaczenie wdrożenia i wykonywania prawodawstwa dotyczącego własności intelektualnej, z uwagi na obecny wysoki poziom piractwa i fałszerstwa;

ac) należy oprzeć się na konkretnych działaniach podejmowanych na podstawie protokołu do Porozumienia o partnerstwie i współpracy między UE a Republiką Mołdowy w sprawie udziału Republiki Mołdowy we wspólnotowych programach i agencjach, które powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie w umowie o stowarzyszeniu;

ad) w umowie o stowarzyszeniu należy zawrzeć najwyższe normy dotyczące środowiska, uwzględniając m.in. udział Republiki Mołdowy w strategii UE na rzecz regionu Dunaju, oraz wezwać do modernizacji głównych instalacji przemysłowych, m.in. instalacji zlokalizowanych na prawym brzegu Dniestru; należy ponadto uwzględnić znaczenie współpracy regionalnej w regionie Morza Czarnego oraz aktywny udział Republiki Mołdowy w realizacji strategii politycznych UE dotyczących tego obszaru, w tym ewentualnej strategii UE na rzecz Morza Czarnego;

ae) w świetle znaczenia, jakie dla rozwoju gospodarczego ma ponowne otwarcie linii kolejowej między Kiszyniowem a Tyraspolem, należy sprawdzić, jakie działania są jeszcze konieczne do usprawnienia transportu publicznego i zapewnienia płynnego handlu towarami na terenie całego kraju, oraz to, czy misja pomocy granicznej UE dla Republiki Mołdowy i Ukrainy byłaby w jakikolwiek sposób pomocna;

af) należy dalej wspierać wyznaczenie całej granicy między Republiką Mołdowy a Ukrainą oraz zbadać możliwość przedłużenia mandatu misji pomocy granicznej UE, który wkrótce wygaśnie;

ag) należy dopilnować, by władze Republiki Mołdowy podjęły konkretne działania zmierzające do zniechęcenia do prowadzenia w państwie działalności przemytniczej;

ah) należy promować większą reformę sektora energetycznego w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Republiki Mołdowy, szczególnie przez propagowanie oszczędności energii i efektywności energetycznej oraz źródeł energii odnawialnej, zróżnicowanie infrastruktury i udział Republiki Mołdowy w regionalnych przedsięwzięciach UE, a także zmniejszyć koszty energetyczne, które wpływają na utrzymywanie się wysokiego poziomu inflacji;

ai) należy wesprzeć władze Republiki Mołdowy w ich wysiłkach zmierzających do podłączenia mołdawskiej sieci energetycznej do wzajemnie połączonej sieci energetycznej Europy kontynentalnej;

aj) należy zachęcić władze Republiki Mołdowy, by zajęły się potrzebami 34,5 % ludności żyjącej w bezwzględnym lub skrajnym ubóstwie i wesprzeć władze w tym zakresie; pomoc UE dla Republiki Mołdowy powinna lepiej odzwierciedlać tę rzeczywistość, a programy powinny być w odpowiedni sposób dostosowane;

ak) należy dopilnować, by ożywienie gospodarcze zostało odzwierciedlone w tworzeniu miejsc pracy oraz by Republika Mołdowy kontynuowała harmonizację standardów UE w dziedzinie zatrudnienia, takich jak niedyskryminacja oraz zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy;

al) należy uświadomić władzom Republiki Mołdowy konieczność liberalizacji usług ruchu lotniczego, co będzie miało znaczący wpływ na mobilność mołdawskiego społeczeństwa;

am) należy zwrócić uwagę na pozytywne inicjatywy z udziałem wielu krajów, podjęte w ramach Partnerstwa Wschodniego, zwłaszcza kompleksowy program rozwoju instytucjonalnego i środki w zakresie współpracy celnej;

an) należy zapewnić Republice Mołdowy wystarczające wsparcie finansowe i techniczne, by zagwarantować, że jest ona w stanie wywiązać się z zobowiązań wynikających z negocjacji dotyczących umowy o stowarzyszeniu oraz by zagwarantować jej pełną realizację poprzez dalsze zapewnianie kompleksowych programów w zakresie wzmacniania instytucji oraz poprzez upewnienie się, że programy finansowania UE odzwierciedlają ten cel;

ao) należy zwiększyć pomoc UE i wiedzę specjalistyczną na rzecz organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Republice Mołdowy, aby umożliwić im zapewnianie wewnętrznego kontrolowania reform i zobowiązań, których podjął się rząd, oraz większej odpowiedzialności za wspomniane reformy i zobowiązania;

ap) należy określić jasne wskaźniki w zakresie realizacji umowy o stowarzyszeniu i zadbać o mechanizmy monitorujące, w tym regularne dostarczanie sprawozdań Parlamentowi Europejskiemu;

aq) należy zwrócić się do unijnej grupy doradczej wysokiego szczebla ds. Republiki Mołdowy o regularne przekazywanie Parlamentowi informacji na temat przeprowadzonych działań;

ar) należy dalej zachęcać do pogłębienia współpracy z Partnerstwem Wschodnim i w ramach Partnerstwa Wschodniego, a także do regularnego informowania Parlamentu Europejskiego o poczynionych w tej dziedzinie postępach;

as) należy konsultować się z Parlamentem Europejskim w sprawie ustaleń dotyczących współpracy parlamentarnej;

at) należy zachęcić zespół negocjacyjny UE, aby kontynuował dobrą współpracę z PE, nieustannie dostarczając informacje na temat postępów, zgodnie z art. 218 ust. 10 TFUE, który stanowi, że Parlament Europejski jest natychmiast i w pełni informowany na wszystkich etapach procedury;

2. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji zawierającej zalecenia Parlamentu Europejskiego Radzie, Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych i Komisji, jak również Republice Mołdowy w celach informacyjnych.

______

⁽¹⁾ Dz.U. C 212 E z 5.8.2010, s. 54.

⁽²⁾ Teksty przyjęte, P7_TA(2010)0385.

⁽³⁾ Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0025.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2013.51E.108
• Rodzaj: Rezolucja
• Tytuł: Negocjacje nad układem o stowarzyszeniu UE-Mołdowa (2011/2079(INI)).
• Data aktu: 15/09/2011
• Data ogłoszenia: 22/02/2013