Każdy ma społeczny obowiązek informowania o popełnieniu przestępstwa prokuratora lub policję na podstawie art. 304 par. 1 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.).
- Obowiązek społeczny mają również lekarze. - W przypadku jednak, gdy lekarz uzyska informację w związku z wykonywaniem zawodu, musi zachować ją w tajemnicy. Nawet jeżeli dowie się o tym, że ktoś popełnił przestępstwo. Wyjątkiem od zasady zachowania informacji w tajemnicy jest obowiązek zawiadamiania o najpoważniejszych przestępstwach takich jak np. ludobójstwo, zabójstwo, wykorzystanie seksualne małoletniego poniżej 15 r.ż. – mówi dr hab. n. praw. Radosław Tymiński, adwokat.
Przestępstwa, o których lekarz musi powiadomić
Katalog przestępstw, o których lekarz musi zawiadomić, pomimo obowiązku zachowania tajemnicy, zawiera art. 240 par. 1 kodeksu karnego (k.k.). Przepis ten zobowiązuje do zawiadomienia o:
- eksterminacji ludności (art. 118 k.k.),
- udziale w masowym zamachu skierowanym przeciwko grupie ludności w celu wsparcia polityki państwa lub organizacji (art. 118a k.k.),
- stosowaniu środków masowej zagłady (art. 120 k.k.),
- obrocie środkami masowej zagłady (art. 121 k.k.),
- zakazanych sposobach lub środkach walki podczas działań zbrojnych (art. 122 k.k.),
- zamachu na życie lub zdrowie jeńców wojennych lub ludności cywilnej (art. 123 k.k.),
- przestępczym naruszeniu prawa międzynarodowego w stosunku do jeńców wojennych lub ludności cywilnej (art. 124 k.k.),
- zamachu stanu (art. 127 k.k.),
- zamachu na konstytucyjny organ RP (art. 128 k.k.),
- szpiegostwie (art. 130 k.k.),
- zamachu na życie Prezydenta RP (art. 134 k.k.),
- zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych RP (art. 140 k.k.),
- zabójstwie (art. 148 k.k.),
- spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.),
- sprowadzeniu zdarzenia zagrażającego życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach m.in. pożarze, zawaleniu budowli, eksplozji materiałów łatwopalnych i wybuchowych, gwałtownym wyzwoleniu energii jądrowej (art. 163 k.k.),
- finansowaniu przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 166 k.k.),
- handlu ludźmi (art. 189 k.k.),
- zgwałceniu lub poddaniu się innej czynności seksualnej (art. 197 par. 3 lub 4 k.k.)
- seksualnym wykorzystaniu niepoczytalności lub bezradności (art. 198 k.k.)
- seksualnym wykorzystaniu małoletniego (art. 200 k.k.)
- wzięciu zakładnika (art. 252 k.k.).
Każdy, kto nie zawiadomi organów ścigania o tych przestępstwach, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.
Przepis art. 240 par. 1 k.k. wyłącza obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
- Lekarz może zawiadomić organy ścigania pisemnie albo ustnie. Przepisy nie określają, jak ma to zrobić – dodaje mec. Tymiński. Jak dodaje, lekarz nie ma obowiązku uzyskać zgodę pacjenta na poinformowanie o możliwości popełnienia przestępstwa.
Sprawdź w LEX: Czy Policja ma prawo do żądania udostępnienia danych osobowych matek i ich dzieci, które po porodzie zostawiły w szpitalu? >
Posiadania środków odurzających lekarz nie może zgłosić
Michał Czarnecki, adwokat, prowadzący własną kancelarię adwokacką, podaje przykłady na to, kiedy lekarz nie ma obowiązku, a kiedy jest zobowiązany zgłosić organom ścigania fakt popełnienia przestępstwa.
- Do lekarza zgłosił się Marek B., twierdził że pobił się z Zenonem S. (udział w bójce lub pobiciu art. 158 k.k.). Mimo użycia niebezpiecznego narzędzia w postaci kija bejsbolowego nikomu spośród uczestników bójki, poza uszkodzeniami naczyń krwionośnych, nic się nie stało (spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu art. 157 par. 2 k.k.). W tym przypadku lekarz nie ma obowiązku zawiadomienia organów ścigania o zaistniałym przestępstwie i jest zobowiązany do zachowania tajemnicy lekarskiej - wyjaśnia.
Podobnie jest w sytuacji, gdy lekarz dowiaduje się od pacjenta, że ten używa i posiada środki odurzające. W tej sytuacji musi dochować tajemnicy lekarskiej. - Z uwagi na konieczność zachowania tajemnicy, lekarza nie dotyczy w tej sytuacji art. 304 k.p.k. – mówi mec. Tymiński.
Inaczej jest w przypadku, gdy jedna z osób dozna poważnego uszczerbku na zdrowiu. - Do lekarza zgłosił się Marek B., który twierdził, że został uderzony przez Zenona S., który mu podbił oko. Po przeprowadzonych badaniach lekarz stwierdził, że w wyniku uszkodzenia oka Marek B. nie będzie na nie widział (przestępstwo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu tj. art. 156 k.k.). W tym przypadku lekarz ma obowiązek zawiadomienia organów ścigania o zaistniałym przestępstwie – podkreśla mec. Czarnecki.
W codziennej praktyce lekarza najczęściej mogą się zdarzyć sytuacje, w których lekarz pozyska wiadomość świadczącą, iż pacjent może być ofiarą przestępstwa usiłowania zabójstwa. Szczególnie dotyczy to pacjentów przywiezionych na SOR z obrażeniami ciała, z ranami kłutymi, ciętymi, poparzonych. Lekarz nie jest zobowiązany do ustalenia, czy jest to usiłowanie zabójstwa czy może inne przestępstwo. Ważne, aby zareagował w każdej sytuacji, kiedy obrażenia są wynikiem działania osób trzecich. Niezależnie od tego, czy ma do czynienia ze sprawcą, czy z ofiarą.
Sprawdź w LEX: Jakie przepisy dają podstawę do przekazania Policji danych identyfikujących pacjentów? >
Śmierć pacjenta na oddziale w wyniku wypadku lekarz musi zgłosić
Gdy lekarz podejrzewa, że śmierć pacjenta na oddziale nastąpiła w wyniku zabójstwa, musi powiadomić organy ścigania. Lekarz powinien powiadomić organy ścigania o śmierci pacjenta w każdej sytuacji, gdy śmierć pacjenta jest następstwem: wypadku drogowego, wypadku przy pracy, obrażeń ciała następstwem samobójstwa.
Inną grupą zdarzeń są sytuacje, kiedy pacjent został przywieziony z miejsca publicznego, młody wiek pacjenta (który nie chorował uprzednio na ciężką chorobę), kiedy nie można ustalić przyczyny zgonu pacjenta. W tych sytuacjach prokurator może podjąć decyzję o przeprowadzeniu sekcji zwłok i wszczęciu postępowania przygotowawczego. W dokumentacji medycznej należy wpisać, iż zostały zawiadomione organy ścigania. Zawiadomienie powinno nastąpić niezwłocznie po zgonie pacjenta.
Co w sytuacji stwierdzenia zgonu przez lekarza
Także, gdy lekarz został wezwany do stwierdzenia zgonu i wystawia kartę zgonu, ma obowiązek w szczególności zwrócić uwagę, czy zgon nie nastąpił na skutek przestępstwa. Takimi sygnałami mogą być:
- obrażenia ciała;
- nienaturalny kolor skóry;
- nienaturalny zapach ciała;
- znajdujące się w miejscu znalezienia zwłok duże ilości leków, leków mogących świadczyć o popełnieniu samobójstwa, alkohol nieustalonego pochodzenia, środki odurzające.
W każdym wątpliwym przypadku lekarz powinien powstrzymać się od dalszego działania i zawiadomić policję bądź prokuraturę. Prawny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa został przewidziany w art. 11 ust. 8 ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Przepis ten zobowiązuje lekarza do zawiadomienia organów ścigania o przypadku uzasadnionego podejrzenia, że przyczyną zgonu pacjenta było przestępstwo – lekarz oraz inne osoby powołane do oględzin zwłok powinni zawiadomić o tym natychmiast właściwego prokuratora lub najbliższy posterunek policji.
Czytaj też w LEX o tajemnicy zawodowej lekarza wykonującego czynności biegłego >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
