Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w kwietniu 2014 r. wezwał Kamila K. do wykonania zaległych szczepień u małoletniego syna. Szczepienia te były przeciwko: odrze, śwince, różyczce, błonicy, tężcowi, krztuścowi, chorobie Heinego – Medina.
Wobec braku reakcji na to wezwanie i upomnienie Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie nałożył grzywnę na ojca dziecka w celu przymuszenia do wykonania szczepień w wysokości 500 zł.
Inspektor wezwał ojca dziecka do zaszczepienia syna, w przeciwnym razie będą nakładane dalsze grzywny w tej samej lub wyższej kwocie. Kamil K. złożył zażalenie do ministra zdrowia, ale ten utrzymał decyzję inspektora w mocy.
Czytaj: Lekarz zawieszony za krytykę kalendarza szczepień>>
Dlatego, że Wojewódzki Inspektor nie dysponował zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym przeciwwskazania (lub ich brak) do zaszczepienia syna skarżącego, bowiem jak wynika z akt sprawy skarżący nie przedstawił takiego zaświadczenia. Zatem nie można dopatrzeć się w działaniu organu I instancji bezpodstawności działania.
Skarżący wyjaśnił, że jego dziecko po zaszczepieniu przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B - wykonanym w kwietniu 2013 r. zaczęło mieć problemy zdrowotne, które zgodnie z oświadczeniem skarżącego, zostały zgłoszone lekarzowi w szpitalu.
Czytaj w LEX: Szczepienia ochronne – czy przekazywanie danych osobowych do Inspektorów sanitarnych jest zgodne z prawem? >
Reakcja lekarza
Lekarz uznał, iż skarżący powinien był niezwłocznie zgłosić ten fakt kierownikowi szpitala, celem wyjaśnienia sprawy. Jeżeli wówczas faktycznie występowały niepożądane odczyny poszczepienne u syna skarżącego, lekarz obowiązany był zgłosić ich rozpoznanie, w związku z treścią art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Minister Zdrowia wskazał, że jedynym dowodem na potwierdzenie istnienia przeciwwskazań zdrowotnych uniemożliwiających szczepienie jest zaświadczenie lekarskie, wystawiane na podstawie art. 17 ust. 4 ww. ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Jednak ojciec dziecka nie przedstawił takiego dokumentu.
W tej sytuacji Kamil K. wniósł skargę do sądu administracyjnego I instancji i żądał uchylenia postanowienia ministra.
Zobacz procedurę w LEX: Dokumentowanie przeprowadzania obowiązkowych szczepień ochronnych >
Oddalenie skargi ojca
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie utrzymał w mocy postanowienie ministra. Skarżący nie poddał małoletniego syna obowiązkowym szczepieniom ochronnym, co skutkowało wszczęciem postępowania egzekucyjnego tytułem wykonawczym wystawionym przez wierzyciela – Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego. Wobec niewykonania obowiązku, organ egzekucyjny mógł zastosować grzywnę - stwierdził sąd.
WSA orzekł, że ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza niedopuszczalność korzystania z tzw. klauzuli sumienia, tj. uprawnienia pacjenta do odmowy poddania się świadczeniu zdrowotnemu z powołaniem się na art. 16 ustawy o prawach pacjenta. Ustawa o zapobieganiu chorób zakaźnych nie przewiduje prawa pacjenta do odmowy wyrażenia zgody na szczepienie ochronne.
Zobacz procedurę w LEX: Uzyskanie zgody na działanie medyczne w przypadku osoby małoletniej >
- Jedynie dzieci, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań poszczepiennych, są zwolnione z obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym - zauważył sąd. Wykonanie szczepienia może zostać odroczone przez lekarza do czasu ustania przeciwwskazań zdrowotnych. W przypadkach przeciwwskazań budzących wątpliwości, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej kwalifikuje dzieci do konsultacji specjalistycznej.
Prawo do prywatności
Rodzice dziecka nie zgodzili się z tym wyrokiem i złożyli przez pełnomocnika skargę kasacyjną. W skardze pełnomocnik skarżącego zarzucił sądowi I instancji m. in:
- zignorowanie wyroku ETPCz w Strasburgu Salvetti przeciwo Wlochom (sprawa 42197/98), który stwierdził, iż państwo zmuszające do szczepień, a nie przewidujące odszkodowań, narusza konwencję o ochronie praw człowieka,
- naruszenie prawa do prywatności zagwarantowanego w Konstytucji RP przez nakazanie szczepienia i nałożoną sankcję
- naruszenie art. 17 ustawy o zapobieganiu chorobom zakaźnym - obowiązek wykonania badania przed zaszczepieniem
- naruszenie przepisów postępowania administracyjnego
Pełnomocnik rodziny adwokat Arkadiusz Tetela wyjaśniał, że cały system jest wadliwy, gdyż lekarz musi zgłosić do Inspekcji przypadek odmowy szczepienia, a jednocześnie nie wydaje stosownego zaświadczenia o przeciwskazaniach. Kieruje dziecko na dodatkowe badania neurologiczne. Często rodzice nie mają na te konsultacje pieniędzy.
NSA oddala skargę
Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że skarga jest niezasadna, a postanowienie o nałożeniu grzywny - zgodne z prawem. - Organ egzekucyjny nie może badać słuszności nałożenia grzywny w celu przymuszenia do wykonania obowiązkowych szczepień - powiedziała sędzia Barbara Adamiak. - Art. 119 ustawy o egzekucji uznaje, że jednym ze środków przymusu może być grzywna - dodała sędzia i wskazała, że rodzice mogli zgłosić niewłaściwe postępowanie lekarza do Rzecznika Praw Pacjenta.
Co więcej - nie można skutecznie podnosić zarzutu braku wymagalności obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom, wskazując na brak badania kwalifikacyjnego i prawo do odmowy poddania się temu badaniu (na podstawie art. 16 ustawy o prawach pacjenta). NSA zaznaczył, że badanie takie może być wykonane bezpośrednio przed wykonaniem szczepienia, zaś odmowa poddania się temu badaniu, która w konsekwencji uniemożliwia wykonanie szczepienia, jest w istocie odmową poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu, któremu nie można przeciwdziałać wykorzystując art. 16 ustawy o prawach pacjenta.
Sprawdź w LEX: Czy przychodnia powinna zgłaszać do PIS dzieci, które przebywają zagranicą i nie stawiają się na szczepienia obowiązkowe? >
Nie było naruszenia Konstytucji
Ponadto NSA przychylił się do zdania WSA, że zarzut naruszenia art. 30 i art. 31 Konstytucji RP nie zasługuje na uwzględnienie. Dlatego, że chroniona Konstytucją wolność człowieka nie ma charakteru absolutnego i doznaje stosownych ograniczeń m. in. ze względu na ochronę zdrowia.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom. Według NSA obowiązek poddania dziecka szczepieniom ochronnym realizuje wskazywane powinności państwa względem jednostki oraz ogółu społeczeństwa.
Sygnatura akt I OSK 780/18, wyrok z 18 lutego 2020 r.
