W wyborach samorządowych wybieramy przedstawicieli do 5 różnych organów jednostek samorządu terytorialnego:
- gminy:
- rady gminy
- organu wykonawczego tj. wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
- powiatu – rady powiatu
- województwa – sejmiku województwa.
- dodatkowo na podstawie ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy mieszkańcy stolicy wybierają radnych do rad dzielnic m.st. Warszawy.
Liczba wybieranych radnych jest uzależniona od liczby mieszkańców gminy, powiatu lub województwa.
Przeczytaj także: Wybieramy. ABC głosowania w wyborach samorządowych
Jestem zameldowany, głosuję tam gdzie mieszkam
W wyborach samorządowych do rad gmin oraz wyborach wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) prawo głosu przysługuje:
- każdemu obywatelowi polskiemu oraz UE niebędącemu obywatelem polskim oraz obywatelowi UK, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18 lat,
- na stałe zamieszkuje na obszarze właściwej gminy
- posiada czynne prawo wyborcze tj. nie został pozbawiony praw publicznych albo ubezwłasnowolniony.
Głosować w wyborach do rady powiatu i sejmiku województwa mogą natomiast wyłącznie:
- obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat oraz
- stale zamieszkują na obszarze – odpowiednio tego powiatu i województwa.
Mieszkający stale w danej gminie obywatel np. Niemiec, dostanie zatem tylko karty wyborcze w wyborach wójta i rady gminy, ale już nie do rady powiatu ani sejmiku. Osoba uprawniona do głosowania musi zostać ujęta w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców (CRW). Wyborcy zameldowani na pobyt stały na obszarze danej gminy są z urzędu ujmowani w stałym obwodzie głosowania właściwym dla adresu zameldowania na pobyt stały. Osoby, które nie są pewne tego, czy są ujęte we właściwym stałym obwodzie głosowania, mają wątpliwości co do numeru i adresu obwodowej komisji wyborczej, w której będą głosować mogą złożyć w urzędzie gminy wniosek o udostępnienie rejestru wyborców, jak też sprawdzić swoje dane w CRW za pomocą e-usługi udostępnionej przez Ministra Cyfryzacji.
Wyborca może wnieść do właściwego miejscowo wójta reklamację na nieprawidłowości w CRW, jeżeli nie został on ujęty w tym rejestrze lub nie ujęto go w żadnym obwodzie głosowania albo został on nieprawidłowo ujęty w obwodzie głosowania.
Mieszkam w danym miejscu, ale nie jestem zameldowany
Można głosować w miejscu, w którym się mieszka, ale nie jest się zameldowanym, po dopisaniu do listy wyborców danego obwodu głosowania, właściwego dla adresu, pod którym się zamieszkuje (przebywa). Przez stałe zamieszkanie należy rozumieć zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu. W tym celu należy złożyć wniosek w urzędzie gminy właściwej dla adresu stałego zamieszkania (bezpłatnie).
We wniosku, poza danymi identyfikacyjnymi: nazwiskiem, imieniem, nr PESEL, należy złożyć oświadczenie co do adresu zamieszkania, a także dołączyć dokument, który to potwierdza np.
- umowę kupna lub najmu mieszkania;
- umowę o dostawę mediów, w której stroną jest wnioskodawca (np. umowa o dostawę prądu, gazu);
- oświadczenie właściciela lub najemcy lokalu, że wnioskodawca stale przebywa w jego lokalu, oraz dokument potwierdzający, że osoba podpisująca to oświadczenie jest jego właścicielem lub najemcą.
Decyzję o wpisaniu do rejestru wyborców gmina wydaje w sytuacji, kiedy zostanie udowodnione, że wyborca stale zamieszkuje pod określonym adresem. Przepisy nie określają terminu w jakim należy złożyć wniosek, jednak należy wziąć pod uwagę, że na wydanie decyzji o ujęciu lub o odmowie ujęcia w stałym obwodzie głosowania organ gminy ma 5 dni roboczych od dnia złożenia wniosku. Może się zatem okazać, że w dniu głosowania wnioskodawcy nie będzie przysługiwało jeszcze takie prawo.
Od decyzji w sprawie odmowy ujęcia w stałym obwodzie głosowania przysługuje prawo wniesienia skargi do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Skargę wnosi się za pośrednictwem wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji.
Ujęcie w Centralnym Rejestrze Wyborców na własny wniosek w obwodzie głosowania w danej gminie powoduje automatyczne usunięcie wyborcy z obwodu właściwego ze względu na stałe miejsce zameldowania. Ponadto, osoby ujęte w stałym obwodzie głosowania korzystają na obszarze danej gminy z praw wyborczych we wszystkich przeprowadzanych wyborach i referendach, bez konieczności ponawiania wniosku.
Różnice z wyborami parlamentarnymi
W wyborach samorządowych głos oddaje się wyłącznie w miejscu stałego zamieszkania, jako że wybory odbywają się na terenie danych jednostek samorządu terytorialnego – gmin, powiatów i województw albo w Warszawie – w poszczególnych dzielnicach.
Nie można oddać głosu w innym miejscu. Nie można zatem pobrać zaświadczenia o prawie do głosowania oraz złożyć wniosku o jednorazową zmianę miejsca głosowania. Nie można głosować za granicą lub na statkach. Wyjątkowo można dopisać osoby z niepełnosprawnością, jeśli w ich właściwym obwodzie lokal jest niedostosowany do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami, do spisu wyborców w obwodzie, w którym lokal został dostosowany. Drugi wyjątek dotyczy osób przebywających w szpitalach, w których mogą być tworzone „obwody odrębne”. Obywatele, którzy z jakichś względów nie mogą głosować w lokalu wyborczym, mogą zagłosować przez pełnomocnika oraz korespondencyjne, jeżeli spełniają określone kodeksie wyborczym warunki (m.in. wiek – 60 lat; orzeczenie o niepełnosprawności).
