Gmina odrzuciła wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum w sprawie podziału gminy. Mieszkańcy złożyli skargę do WSA, zarzucając radzie gminy podjęcie uchwały w sytuacji, gdy wniosek spełniał wymogi ustawowe oraz nie prowadził do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem. WSA uznał, że skarga nie może zostać uwzględniona. Sąd zauważył, że przed podjęciem uchwały, nie zwracano się do wojewody o dokonanie analizy, w związku z tym projekt uchwały w sprawie podziału gminy został poddany pod głosowanie przedwcześnie.


NSA rozpatrując spór gminy i jej mieszkańców, przypomniał, iż zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. Nr 88, poz. 985 ze zm.) organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum, jeśli wniosek mieszkańców spełnia wymogi ustawy oraz nie prowadzi do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem. NSA uznał, iż w sytuacji, gdy ustawa uzależnia przeprowadzenie referendum w sprawach związanych z podziałem gminy oraz ustaleniem jej nowych granic od wyników analizy przeprowadzanej przez wojewodę, podejmowanie uchwały w sprawie wniosku o przeprowadzenie referendum w przedmiocie podziału gminy lub ustalenia jej nowych granic - w razie braku takiej analizy - jest oczywiście przedwczesne i narusza przepisy.

NSA podkreślił, iż zwrot "referendum nie przeprowadza się" należy rozumieć w ten sposób, że niewystąpienie do wojewody o dokonanie analizy ustalającej skutki projektowanego referendum lub brak tej analizy pozbawia radę prawa do podjęcia uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie podziału gminy lub ustalenia jej granic. Inne rozumienie tego zwrotu byłoby nieracjonalne, prowadziłoby w konsekwencji do nieprzewidzianego prawem "odwoływania" referendum w sytuacji, gdy ewentualna uchwała o przeprowadzeniu referendum pozostawałaby w mocy, wiązałoby się również z naruszeniem obowiązków organów gminy wynikających z procedury referendalnej. W praktyce, funkcje związane z uzyskiwaniem niezbędnych uzgodnień, opinii lub innych form wyrażania stanowiska należą do kompetencji organu wykonawczego który, oprócz obowiązków o charakterze stricte wykonawczym, ma inne ustawowe obowiązki, w tym obowiązki związane z czynnościami przygotowawczymi, wstępnymi, określonymi w procedurze referendalnej. Zdaniem NSA nic nie stoi także na przeszkodzie, aby rada gminy podejmowała w tej kwestii odrębną uchwałę, której wykonanie będzie powierzała organowi wykonawczemu. Zatem to wójt (burmistrz, prezydent miasta) jako organ wykonawczy gminy jest organem, który przekazując wniosek o przeprowadzenie referendum przewodniczącemu rady gminy, jednocześnie występuje do wojewody o dokonanie analizy, bądź też występuje o taką analizę w wykonaniu uchwały rady gminy.

Na podstawie: Wyrok NSA z 27 czerwca 2012 r., sygn. akt II OSK 943/12, prawomocne