1. Siatka pojęć z przepisów o ruchu drogowym

 
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym samochodów jest ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) – dalej p.r.d. – w nim znajduje się chociażby podstawowa siatka pojęć (zob. art. 2). Zgodnie z tymi przepisami pojazdem samochodowym jest pojazd silnikowy, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h, przy czym określenie to nie obejmuje ciągnika rolniczego. Tym samym, pojazdem samochodowym nie jest pojazd nieposiadający silnika (np. napędzany siłą mięśni, w tym rower), albo posiadający silnik, ale poruszający się z mniejszą prędkością.
 
Przykład
Podatnik dokonał zakupu kosiarki do trawy, która posiada silnik i jest w stanie osiągnąć prędkość 20 km/h. Mimo, że jest to pojazd wyposażony w silnik, nie jest to pojazd samochodowy.
 
W ramach pojazdów samochodowych przepisy wyróżniają kilka ich rodzajów – przykładowo pojazdem specjalnym jest pojazd samochodowy lub przyczepa przeznaczona do wykonywania specjalnej funkcji, która powoduje konieczność dostosowania nadwozia lub posiadania specjalnego wyposażenia. W pojeździe tym mogą być przewożone osoby i rzeczy związane z wykonywaniem tej funkcji.
W art. 2 p.r.d. znajdują się także definicje samochodów osobowych i ciężarowych. Samochodem osobowym jest pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą oraz ich bagażu, natomiast samochodem ciężarowym jest pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków, przy czym określenie to obejmuje również samochód ciężarowo-osobowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób w liczbie od 4 do 9 łącznie z kierowcą. Niestety definicje te nie obowiązują na gruncie podatkowym – ustawodawca wprowadził własne regulacje w tym zakresie.

2. Rodzaje samochodów według przepisów o VAT
 
W myśl art. 3 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy o transporcie drogowym (Dz. U. Nr 247, poz. 1652 z późn. zm.), stosowanym do dnia 31 grudnia 2012 r. samochody zostały podzielone na takie, w przypadku których odliczenie może być pełne (dla uproszczenia nazwijmy je ciężarowymi) i takie, w przypadku których odliczenie jest limitowane (dla uproszczenia nazwijmy je osobowymi).
Do samochodów osobowych w rozumieniu VAT zalicza się samochody osobowe i inne pojazdy samochodowe, o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony. Od zakupu takich samochodów można odliczyć jedynie 60% VAT, nie więcej niż 6000 zł i nie można odliczać VAT od paliwa. Pojazdy ciężarowe to natomiast pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony – w tym wypadku można odliczyć 100% VAT od ich zakupu oraz nabywanego do nich paliwa.
 
Przykład
Podatnik dokonał zakupu motoru. Skoro jest to pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony, podatnik może dokonać jedynie limitowanego odliczenia VAT.
 
Pełne odliczenie VAT możliwe jest także w przypadku:
1) pojazdów samochodowych mających jeden rząd siedzeń, który oddzielony jest od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą, klasyfikowanych na podstawie przepisów prawa o ruchu drogowym do podrodzaju: wielozadaniowy, van;
2) pojazdów samochodowych mających więcej niż jeden rząd siedzeń, które oddzielone są od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą, i u których długość części przeznaczonej do przewozu ładunków, mierzona po podłodze od najdalej wysuniętego punktu podłogi pozwalającego postawić pionową ścianę lub trwałą przegrodę pomiędzy podłogą a sufitem do tylnej krawędzi podłogi, przekracza 50% długości pojazdu; dla obliczenia proporcji, o której mowa w zdaniu poprzednim, długość pojazdu stanowi odległość pomiędzy dolną krawędzią przedniej szyby pojazdu a tylną krawędzią podłogi części pojazdu przeznaczonej do przewozu ładunków, mierzona w linii poziomej wzdłuż pojazdu pomiędzy dolną krawędzią przedniej szyby pojazdu a punktem wyprowadzonym w pionie od tylnej krawędzi podłogi części pojazdu przeznaczonej do przewozu ładunków;
3) pojazdów samochodowych, które mają otwartą część przeznaczoną do przewozu ładunków;
4) pojazdów samochodowych, które posiadają kabinę kierowcy i nadwozie przeznaczone do przewozu ładunków jako konstrukcyjnie oddzielne elementy pojazdu;
5) pojazdów samochodowych będących pojazdami specjalnymi w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym o przeznaczeniach wymienionych w załączniku do niniejszej ustawy;
6) pojazdów samochodowych konstrukcyjnie przeznaczonych do przewozu co najmniej 10 osób łącznie z kierowcą - jeżeli z dokumentów wydanych na podstawie przepisów prawa o ruchu drogowym wynika takie przeznaczenie;
7) przypadków, gdy przedmiotem działalności podatnika jest:
a) odprzedaż tych samochodów (pojazdów) lub
b) oddanie w odpłatne używanie tych samochodów (pojazdów) na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu lub innych umów o podobnym charakterze i te samochody (pojazdy) są przez podatnika przeznaczone wyłącznie do wykorzystania na te cele przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy
– pojazdy powyższe na gruncie VAT zostały zatem zrównane z samochodami ciężarowymi.

Warto wiedzieć, iż pojazdy samochodowe będące pojazdami specjalnymi, o których mowa powyżej w pkt 5 obejmują:
1. agregat elektryczny (spawalniczy),
2. bankowóz,
3. pojazd do prac wiertniczych,
4. koparkę, koparkospycharkę,
5. ładowarkę,
6. pojazd do oczyszczania dróg,
7. podnośnik do prac konserwacyjno-montażowych,
8. pomoc drogową,
9. pojazd do zimowego utrzymania dróg,
10. żuraw samochodowy,
11. pojazd pogrzebowy.
 
Przykład
Podatnik dokonał zakupu samochodu pomocy drogowej o ładowności poniżej 3,5 t DMC. Mimo to miał prawo do odliczenia całego VAT od zakupu oraz VAT od paliwa.
 
3. Środek trwały czy towar handlowy
 
Dokonując zakupu samochodu, podatnik robi to zazwyczaj w dwóch celach. Po pierwsze samochód może być towarem handlowym, a kupno pojazdu dokonywane jest w celu jego dalszej odsprzedaży. W takim przypadku zakup i sprzedaż samochodu należy rozliczyć analogicznie jak w przypadku innych towarów – podatek wykazany na fakturze zakupu jest do odliczenia, a dokonując sprzedaży należy wystawić fakturę VAT i zapłacić podatek.
Drugą możliwością jest dokonanie zakupu pojazdu na własne potrzeby. W takim przypadku zazwyczaj samochód będzie środkiem trwałym podlegającym amortyzacji (z wyjątkiem sytuacji, gdy samochód zostałby kupiony na okres krótszy niż 1 rok lub jego wartość początkowa byłaby mniejsza niż 3500 zł). Analogicznie będzie w przypadku pojazdów zakupionych w celu oddania ich w najem, dzierżawę lub leasing – także w tym przypadku będziemy mieli do czynienia ze środkiem trwałym.
Od strony VAT podział na towary handlowe i środki trwałe często nie wywiera większych skutków podatkowych – rozliczenie następuje analogicznie. Jeżeli jednak auto miałoby wartość początkową powyżej 15.000 zł, co w przypadku samochodów nie jest szczególnie dużym limitem, zastosowanie będzie miał art. 90-91 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) – dalej u.p.t.u. (a w szczególności ust. 2).