Odpowiedzialność notariusza za podatek niepobrany zgodna z Konstytucją

Odpowiedzialność notariusza ukształtowana w art. 30 1, 3 i 4 Ordynacji podatkowej stanowi ograniczenie prawa własności notariusza, jednakże jest ono konstytucyjnie dopuszczalne. Tak orzekł Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 10/08. 9 listopada Trybunał rozpoznał skargę, w ktrej skarżąca zarzuciła, że nałożenie na notariusza odpowiedzialności majątkowej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązkw płatnika, jest nadmierną i nieproporcjonalną ingerencją w prawo własności notariusza.

Poza tym sposób, w jaki została skonstruowana odpowiedzialność notariuszy za niewypełnienie obowiązków wynikających z art. 8 Ordynacji podatkowej (dotyczących prawidłowego obliczenia podatku, pobrania podatku od podatnika oraz terminowego wpłacenia go na rachunek właściwego organu), wymusza na notariuszach ubezpieczanie się od tej odpowiedzialności, co wiąże się z ponoszeniem przez nich kosztów za cudze zobowiązania podatkowe. Zdaniem skarżącej nakazanie notariuszowi, jako prywatnej osobie, wykonywania bez jego zgody funkcji państwa w zakresie obliczania, pobierania od podatników podatków i wpłacania ich we właściwym terminie, narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz znacznie ogranicza prawa i wolności notariuszy, jako grupy zawodowej. Skarżąca uważa, że przeczy to wymogowi dostatecznej określoności regulacji ustawowej oraz narusza zasadę równego traktowania obywateli wobec prawa. Uczynienie notariusza płatnikiem odpowiedzialnym całym majątkiem wspólnym jego i jego małżonka za niepobranie podatku od podatnika lub pobranie podatku w wysokości niższej od należnej, narusza zasadę ochrony własności notariusza i jego małżonka.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że odpowiedzialność notariusza ukształtowana w art. 30 § 1, 3 i 4 Ordynacji podatkowej w istocie stanowi ograniczenie prawa własności notariusza, jednakże jest ono konstytucyjnie dopuszczalne. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że nałożenie na notariusza, jako płatnika obowiązków wskazanych w art. 8 Ordynacji podatkowej sprawia, że obok stosunku podatkowoprawnego podatnik - wierzyciel podatkowy, powstaje odrębny stosunek podatkowoprawny między wierzycielem podatkowym i płatnikiem. Odpowiedzialność majątkowa notariusza, jako płatnika nie jest odpowiedzialnością za zobowiązanie podatkowe ciążące na podatniku, jak to postrzega skarżąca, ale za własne działanie (bądź zaniechanie działania) związane z wykonywaniem przez notariusza ustawowych obowiązków płatnika. Związek odpowiedzialności majątkowej notariusza z jego osobistym działaniem podkreśla fakt, że art. 30 § 5 Ordynacji podatkowej wyłącza odpowiedzialność płatnika, jeśli na skutek zdarzeń, o których nie mógł wiedzieć, a o których powinien poinformować go podatnik, notariusz nie wypełnił swych ustawowych obowiązków.

W ocenie Trybunału, przyjęty w Ordynacji podatkowej model odpowiedzialności notariusza, jako płatnika został ukształtowany odpowiednio do zakresu jego obowiązków i jest konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania tychże obowiązków. Ponadto służy ochronie interesów fiskalnych państwa, a w szczególności zapewnieniu rzetelności rozliczania się podatników z należności podatkowych. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, gwarancją tej rzetelności jest po pierwsze powierzenie funkcji płatnika notariuszom (czyli profesjonalnym uczestnikom obrotu prawnego, których zawód ma w dodatku status zawodu zaufania publicznego) a po drugie ukształtowanie ich odpowiedzialności w sposób zapewniający należytą staranność.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zakwestionowany model odpowiedzialności majątkowej notariuszy, jako płatników nie narusza zasady proporcjonalności z uwagi na czynniki łagodzące ciężar tej odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta zależy od zachowania samego płatnika. W zakresie, w jakim za niewłaściwe obliczenie podatku winę ponosi podatnik, płatnik nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie swoich obowiązków.

Trybunał Konstytucyjny, za chybione uznał także zarzuty dotyczące braku odpowiedniego przygotowania notariusza do rozwiązywania kwestii prawnopodatkowych. Notariusz nie może się zasłaniać nieznajomością przepisów prawa. Jako profesjonalny uczestnik obrotu prawnego posiadający odpowiednie przygotowanie i praktykę zawodową powinien wykazać się wszechstronną znajomością prawa i opierać się nie tylko na samych przepisach, lecz także na poglądach wypracowanych przez orzecznictwo.

Trybunał wskazał także możliwość wystąpienia do właściwego organu podatkowego z wnioskiem o dokonanie interpretacji prawa podatkowego w indywidualnej sprawie rozstrzyganej przez płatnika. Zastosowanie się płatnika do takiej interpretacji nie może mu szkodzić. Ponadto decyzja w sprawie odpowiedzialności płatnika zapada w toku dwuinstancyjnego postępowania, przy czym notariuszowi od ostatecznej decyzji podatkowej przysługuje odwołanie do sądu administracyjnego. Wreszcie istnieje możliwość dochodzenia wpłaconego przez płatnika a niepobranego od podatnika podatku na gruncie przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu. W ocenie Trybunału, odpowiedzialności majątkowej nałożonej na notariusza, jako płatnika nie można zatem uznać za nieproporcjonalną i nadmierną.

Artykuł pochodzi z Systemu Informacji Prawnej LEX