Spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do oceny czy odszkodowanie otrzymane na podstawie zawartej w toku procesów ugody sporządzonej w formie aktu notarialnego i zawierającej dyspozycje zmierzające do umorzenia postępowania procesowego (jak w przypadku ugody sądowej) jest wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT. Chodziło o podatniczkę, która w toku procesów sądowych (cywilnego i karnego) w wyniku negocjacji z drugą stroną tych postępowań zawarła ugodę pozasądową. Na jej podstawie otrzymała:
a) odszkodowanie za uszkodzenie oraz
b) zadośćuczynienie pieniężne za wyrządzoną krzywdę niematerialną.
Podatniczka zobowiązała się jednocześnie do wycofania wszystkich spraw sądowych i czyniąc to w następstwie ugody. Jej zdaniem świadczenia pieniężne, wypłacone na podstawie ugody są wolne od podatku stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT. Uznała, bowiem, że zawarcie pozasądowej ugody w okolicznościach, o jakich mowa, w drodze aktu notarialnego może być uznane za równoważne z ugodą sądową. Według podatniczki już sam fakt sporządzenia ugody pozasądowej w formie aktu notarialnego, w sytuacji, gdy jej strony są w toku procesu sądowego, wypełnia cechy wiarygodności publicznoprawnej zawartej ugody, a tym samym jest równoznaczny z ugodą sądową. Według niej nie istnieje też przeszkoda, aby treść ugody pozasądowej została powtórzona w ugodzie sądowej, choć wydaje się to rzeczą zbędną.
Podatniczka argumentowała, że ugoda sądowa ma moc zrównaną z aktem notarialnym. Kończy spór bez potrzeby wydawania wyroku. Podobnie dzieje się w przypadku zakończenia sporu ugodą w formie aktu notarialnego w toku trwającego procesu. Jeżeli zatem ugoda zawarta w czasie procesu w formie aktu notarialnego zamyka sporne kwestie merytoryczne i prowadzi do zakończenia procesu, zawierając w swej treści zobowiązanie do złożenia stosownych oświadczeń proceduralnych prowadzących do zakończenia sporu sądowego przez jego umorzenie bez wydawania wyroku, to ugoda taka jest tym samym, co ugoda sądowa, choćby jej treść nie została wprowadzona do protokołu sądowego.
Organ podatkowy uznał jednak stanowisko podatniczki za nieprawidłowe. Organ uznał, iż w stosunku do odszkodowania otrzymanego na podstawie ugody zawartej przed notariuszem nie może mieć zastosowania zwolnienie z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. ustawy o PIT, albowiem sprzeciwia się temu literalne brzmienie przedmiotowego przepisu. Wynika z niego, bowiem, że wolne od opodatkowania są inne (niż wymienione w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy) odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej. W przepisie tym nie ma, zatem mowy o ugodach pozasądowych.
Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Zdaniem sądu podatniczka nie ma racji. Notariusz, owszem, działa w zakresie swoich uprawnień, jako osoba zaufania publicznego, a sporządzone przez niego zgodnie z prawem czynności notarialne mają moc dokumentów urzędowych. W orzecznictwie podkreśla się jednakże, że notariusz nie jest organem sądowym, a co najwyżej quasi – sądowym. Ugoda zawarta w formie aktu notarialnego nie jest, zatem ugodą sądową, a jedynie czynnością notarialną dokonaną w ramach przysługujących uprawnień przez osobę zaufania publicznego. Według NSA przeciwko uznaniu ugody zawartej przed notariuszem za ugodę sądową w rozumieniu art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT przemawia także wykładnia systemowa zewnętrzna. W przypadku innych ugód, które również mogą prowadzić do zakończenia postępowania sądowego, ustawodawca przewidział możliwość zrównania ich z ugodą zawartą przed sądem, ale pod pewnymi warunkami. Zgodnie z art.18315 w zw. z art.1831 § 2 i 1838 § 1 k.p.c. ugoda zawarta przed mediatorem po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc ugody zawartej przed sądem. Z przepisu tego wynika, że żadna inna ugoda, mająca zakończyć spór sądowy, która nie została zawarta przed sądem, nie może być za taką uznana, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. W innym przypadku takie unormowanie byłoby zbędne. W odniesieniu do ugody zawartej przed notariuszem nie przewidziano takiej szczególnej regulacji zrównującej ugodę zawartą w formie aktu notarialnego z ugodą sądową.
Z tych powodów uznać należy, że zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT nie dotyczy odszkodowania i zadośćuczynienia otrzymanego na mocy ugody zawartej w formie aktu notarialnego.
Wyrok NSA z 9 czerwca 2017 r., sygn. akt II FSK 1302/15, LEX nr 2305692
