1. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela
Zgodnie z § 2 r.k.p.n., stanowisko nauczyciela w szkołach ponadgimnazjalnych (liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym, technikum, uzupełniającym liceum ogólnokształcącym, technikum uzupełniającym i szkołach policealnych) zajmuje zajmować osoba, która posiada wykształcenie magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. Standardy kształcenia dla poszczególnych kierunków studiów zostały określone w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia miedzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz. U. Nr 164, poz. 1166) - dalej r.s.k.n. W przypadku oceny kwalifikacji konkretnego nauczyciela należy pamiętać, że ilekroć w nowych przepisach jest mowa o studiach magisterskich należy przez to rozumieć studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 6 r.s.k.n.).
Ponadto na stanowisku nauczyciela będzie można zatrudnić osobę, która ukończyła studia magisterskie na kierunku (specjalności) innym niż zgodnym z nauczanym przedmiotem, lub którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, ale dodatkowo musi ukończyć studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu oraz posiadać przygotowanie pedagogiczne. Należy zwrócić uwagę, że w takim przypadku w przeciwieństwie do gimnazjum, czy szkoły podstawowej w szkołach ponadgimnazjalnych ww. typu nie można zatrudnić nauczyciela, który ukończył kurs kwalifikacyjny. Przykładowo matematyk, aby posiadać kwalifikacje do nauczania fizyki musi z zakresu fizyki dodatkowo ukończyć studia podyplomowe, a nie kurs kwalifikacyjny.
Jak wynika z przepisów nie przewiduje się już możliwości zatrudniania nauczycieli poprzez dokonanie przez dyrektora szkoły ustalenia, że ukończyli kierunek studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu. W rozporządzeniu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli było określone, że przez kierunek (specjalność) studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć należało rozumieć kierunek (specjalność) dający dostateczną wiedzę merytoryczną z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Organami dokonującymi ustalania zbliżoności ukończonego przez nauczyciela kierunku/specjalności studiów z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć w poszczególnych okresach były:
– w okresie od 31 sierpnia 1991 r. do 29 stycznia 1994 r. o zbliżoności decydował organ zatrudniający,
– od 30 stycznia 1994 r. do 9 marca 1999 r. zbliżoność ustalał organ sprawujący nadzór pedagogiczny (kuratorium oświaty),
– od 10 marca 1999 r. do 7 października 2002 r. zbliżoność ustalał dyrektor szkoły,
– od 8 października 2002 r. do 31 maja 2004 r. zbliżoność ustalał kurator oświaty.
Wprawdzie poprzednie rozporządzenie określało, że ustalenia czy dany kierunek (specjalność) jest zbliżony z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć dokonuje kurator oświaty, to jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 maja 2004 r. (wyrok TK z dnia 12 maja 2004 r., U 1/04) uznał, że to nie powinna być jego kompetencja. Od 1 czerwca 2004 r. oceny kwalifikacji nauczyciela dokonywał zatrudniający nauczyciela dyrektor szkoły. Nie oznacza to jednak, że nauczyciele, którym uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć tracą z dniem 1 września 2009 r. kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela. Otóż w § 28 r.k.p.n. jednoznacznie zostało określone, że nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia, którym na podstawie dotychczasowych przepisów uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki.
Jak wynika z § 2 ust. 2 r.k.p.n. kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach ww. typu będzie posiadała również osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub ukończyła studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. W przypadku oceny kwalifikacji konkretnego nauczyciela należy pamiętać, że ilekroć w nowych przepisach jest mowa o studiach pierwszego stopnia należy przez to rozumieć studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe (§ 1 pkt 5 r.k.p.n.).
Zgodnie z § 3 r.k.p.n., od 1 września 2009 r. stanowisko nauczyciela w zasadniczych szkołach zawodowych może zajmować osoba, która posiada kwalifikacje przewidziane dla nauczycieli liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego, technikum uzupełniającego i szkół policealnych. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w zasadniczych szkołach zawodowych może również posiadać osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. Ponadto kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w tym typie szkoły posiada osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku (specjalności) innym niż zgodnym z nauczanym przedmiotem, lub którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu, ale dodatkowo musi ukończyć studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu oraz posiadać przygotowanie pedagogiczne. W przypadku oceny kwalifikacji konkretnego nauczyciela należy pamiętać, że ilekroć w nowych przepisach jest mowa o studiach wyższych bez bliższego określenia należy przez to rozumieć studia licencjackie, inżynierskie, wyższe zawodowe, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z § 27 r.k.p.n., nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia na podstawie mianowania, którzy spełniali wymagania kwalifikacyjne na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela.
Jak przewiduje § 5 r.k.p.n. kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela praktycznej nauki zawodu w zasadniczych szkołach zawodowych, technikach, technikach uzupełniających i szkołach policealnych posiada osoba, która posiada kwalifikacje przewidziane dla nauczycieli liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego, technikum uzupełniającego, szkół policealnych i zasadniczych szkół zawodowych. Ponadto kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela praktycznej nauki zawodu w ww. typach szkół będzie posiadała osoba, która legitymuje się dyplomem ukończenia pedagogicznego studium technicznego, lub posiada świadectwo dojrzałości i dokument potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zakresie zawodu, którego będzie nauczać, oraz przygotowanie pedagogiczne, a także co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, którego będzie nauczać, lub posiada tytuł mistrza w zawodzie, którego będzie nauczać, oraz przygotowanie pedagogiczne.
2. Kwalifikacje nauczycieli-bibliotekarzy
Od 1 września 2009 r. kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela-bibliotekarza w szkołach ponadgimnazjalnych posiadała osoba, która ukończyła studia wyższe w zakresie bibliotekoznawstwa na poziomie wymaganym od nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych danego typu oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. Ponadto kwalifikacje posiada osoba, która legitymuje się wykształceniem na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły, a ponadto ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa lub pomaturalne studium bibliotekarskie oraz posiada przygotowanie pedagogiczne (§ 6 r.k.p.n.).