Pytanie pochodzi z publikacji Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Pracownik pracuje na trzy zmiany, praca w ruchu ciągłym. Pracodawca postanowił, że okresowe badania lekarskie pracownik powinien wykonywać w czasie wolnym.

Czy w związku z tym, że jest możliwość skierowania pracownika na badania w terminie wcześniejszym lecz w godzinach pracy, pracodawca nie narusza przepisów prawa pracy?

Kodeks pracy wskazuje, że badania powinny być robione  w miarę możliwości w godzinach pracy.

Czy wysyłanie pracownika w czasie wolnym nie narusza jego prawa do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku?

Skoro lekarz medycyny pracy przyjmuje w godzinach od 8 do 16 możliwe jest skierowanie pracownika na badania w dzień który będzie dla niego dniem pracy, wcześniej bez wyczekiwania ostatecznej daty ważności obowiązujących badań.

Odpowiedź:

Z formalnego punktu widzenia pracodawca nie powinien zmuszać pracownika, aby wykonał okresowe badania lekarskie w czasie wolnym od pracy, bowiem badania te powinny odbywać się w miarę możliwości w godzinach pracy. Autor uważa, że jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy wysłanie pracownika na takie badania w czasie pracy jest niemożliwe lub w sposób istotny dezorganizuje pracę, dopuszczalnym byłoby ich wykonanie w czasie wolnym. W pozostałych przypadkach na pracodawcy ciąży obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby umożliwić pracownikowi wykonania badań w godzinach pracy.

Uzasadnienie:

Stosownie do postanowień art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 1502 z późn. zm.) – dalej k.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się trzy rodzaje badań:

1) wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe;

2) okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy, oraz

3) kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.

Zgodnie z art. 229 § 3 k.p., badania okresowe wykonuje się „w miarę możliwości” w godzinach pracy. W takim przypadku za czas nie wykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Przepis ten nie odnosi się jednak do sytuacji, gdy pracownik – ze względu na brak możliwości wykonania badań w godzinach pracy, z uwagi na harmonogram pracy (np. praca wykonywana jest wyłącznie w porze nocnej lub w weekendy) – wykona je podczas swojego czasu wolnego.

Obowiązkiem pracodawcy jest kierowanie pracownika na badania profilaktyczne przede wszystkim w godzinach pracy. Dopiero wtedy, gdy nie jest to możliwe ze względu np. na harmonogram czasu pracy (pracownik pracuje wyłącznie w soboty i niedziele albo w porze nocnej), pracownik będzie miał obowiązek wykonać je poza godzinami pracy. W pozostałych przypadkach, należy pracownika skierować na badania w godzinach pracy. Taka właśnie zasada ma pierwszorzędne znaczenie odnośnie do zlecenia badań, bowiem – jak wskazuje się w orzecznictwie (wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99) – polecenie wykonania badań lekarskich jest poleceniem służbowym dotyczącym pracy i jako takie powinno być wykonywane w godzinach pracy.

Należy również zaznaczyć, że wykonywanie badań okresowych poza godzinami pracy może stanowić uszczuplenie okresu odpoczynku, o którym mowa w art. 133 § 1 k.p., przysługującego pracownikowi. Praktyka polegająca na zlecaniu wykonywania badań okresowych w czasie wolnym od pracy, gdy możliwe jest wykonanie ich w godzinach pracy, z pewnością stanowi naruszenie przepisów prawa pracy. Podobnie niezgodnym z prawem jest również zwalnianie pracowników na badania, a następnie zobowiązywanie ich do odpracowania czasu poświęconego na przeprowadzanie badań, chyba że zostanie to uznane za pracę w godzinach nadliczbowych.

Autor uważa więc, że w opisanym przypadku pracodawca nie powinien zmuszać pracownika, aby wykonał okresowe badania lekarskie w czasie wolnym od pracy, jeżeli nie jest to szczególnie uzasadnione. Pracodawca powinien tak zorganizować pracę, aby umożliwić pracownikowi wykonania badań w godzinach pracy.

Maciej Ambroziewicz,

autor współpracuje z publikacją Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Odpowiedzi udzielono 29.06.2015 r.