Czy do umowy zawartej w 2001 r. należy stosować maksymalne odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych obowiązujące od 1 stycznia 2016 r.?
 
Odpowiedź: w 2006 r. weszły w życie przepisy o ustawowych odsetkach maksymalnych od sumy pieniężnej, czyli tzw. odsetkach kapitałowych. Tymczasem z pytania wynika, że chodzi o inne odsetki, tj. odsetki za czas opóźnienia w płatnościach. W przypadku tych drugich odsetek, przepisy określające ich maksymalną wysokość obowiązują od dnia 1 stycznia 2016 r.
 
Uzasadnienie: zgodnie z przepisami art. 359 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – dalej k.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
Z tym, że są to odsetki tzw. kapitałowe, które stanowią wynagrodzenie należne z tytułu korzystania z cudzego kapitału, tj. w związku z zawarciem np. oprocentowanej umowy pożyczki. Od 20 lutego 2006 r. (a nie od 20 lipca 2006 r.) obowiązują przepisy § 21–23 dodane do art. 359 k.c., które określają maksymalną dopuszczalną wysokość odsetek kapitałowych (patrz ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilne oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 157, poz. 1316).
Tymczasem w pytaniu mamy do czynienia z innymi odsetkami, tj. naliczanymi za okres opóźnienia w płatnościach. Jak wynika z art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Poczynając od dnia 1 stycznia 2016 r. wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 7% w stosunku rocznym.
W odniesieniu do tych odsetek, dopiero od 1 stycznia 2016 r. obowiązują przepisy określające ich maksymalną dopuszczalną wysokość, tj. § 21–24 dodane do art. 481 k.c. Stanowią one, że:
1) maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (obecnie wynoszą one 7% x 2 = 14%),
2) jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie,
3) postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego; w takim przypadku stosuje się polskie przepisy.
Jeśli chodzi o odsetki maksymalne za opóźnienia za okres przed 2016 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Dlatego moim zdaniem odsetki maksymalne za opóźnienia we wspomnianej wysokości za okres do 31 grudnia 2015 r. nie mają zastosowania. Jednak nie oznacza to, że mogą być określane w dowolnej wysokości. Czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest bowiem nieważna (art. 58 § 2 k.c.). Trudno jednak powiedzieć, czy odsetki określone pytaniu są sprzeczne z tymi zasadami. Moim zdaniem, jeśli strony umówiły się na takie odsetki, można je stosować. O zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego orzeka w zasadzie sąd, więc zawsze trudno jednoznacznie odnieść się do takiego problemu.
Poza tym, trzeba też mieć na uwadze przepisy ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – dalej u.t.z. Jej przepisy stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są m.in. przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (art. 2 pkt 1 u.t.z.).
Wspomniana tu transakcja handlowa to umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2 u.t.z., zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością (art. 4 pkt 1 u.t.z.).
Przekroczenie określonych w u.t.z. terminów zapłaty powoduje powstanie możliwości żądania odsetek ustawowych za zwłokę. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 30 czerwca 2016 r., wynosi 9,50% w stosunku rocznym. Wynika to z wydanego na podstawie art. 11c u.t.z. obwieszczenia Ministra Rozwoju z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Co ważne, do transakcji handlowych z u.t.z. nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 k.c., który dotyczy odsetek za opóźnienia w zapłacie świadczenia pieniężnego.