Najlepszym sposobem takiej ochrony są właśnie miejscowe plany, jednak ich sporządzanie nie jest obowiązkowe. Gospodarowanie przestrzenią opierające się głównie na decyzjach o warunkach zabudowy w mniejszym stopniu zapewnia ochronę zabytków.
Dla ochrony zabytków i ich otoczenia istotne znaczenie mają m.in. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, ponieważ w trakcie ich opracowania przeprowadza się wszechstronne analizy umożliwiające m.in. określenie zasad ochrony i zagospodarowania stref konserwatorskich.
Jednak opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie jest obowiązkowe. Tylko nieliczne więc gminy zapewniają zabytkom na swoim terenie tą formę ochrony. Do czasu zakończenia kontroli miejscowymi planami objęte było mniej niż 12% powierzchni zbadanych przez NIK gmin, a w skali województwa - niespełna 8%. W skontrolowanych gminach w latach 2008-2013 uchwalono 43 plany, które obejmowały strefy konserwatorskie.
Gminy preferują wydawanie decyzji o warunkach zabudowy, dla których nie jest wymagane przeprowadzanie tak szczegółowych analiz konserwatorskich. NIK podkreśla, że każda z gmin posiada studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, w którym określone są ograniczenia, dopuszczenia, nakazy i zakazy działań w poszczególnych strefach konserwatorskich.
Zapisy takie pozwalają na utworzenie stref ochrony konserwatorskiej w planach miejscowych. Zdaniem NIK, brak planów zagospodarowania może nie tylko stwarzać bariery rozwojowe, ale też wpływać na stopniową degradację zabytków i ich otoczenia, będących znaczącą częścią dziedzictwa kulturowego województwa.
Źródło: www.nik.gov.pl, stan z dnia 11 marca 2016 r.