Grupa 40 posłów PiS uzasadniła, że celem nowelizacji ustawy z 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym jest dostosowanie rozwiązań, umożliwiających przeprowadzanie referendum w tym samym dniu, w którym odbywają się wybory: do Sejmu i do Senatu, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej lub wybory do Parlamentu Europejskiego do rozwiązań zawartych w ustawie z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. W tle zmian prawnych jest polityka, zapowiedź PiS organizacji w dniu wyborów parlamentarnych referendum w sprawie migrantów.
Załóż bezpłatne konto na Moje Prawo.pl i zyskaj unikalne funkcjonalności >>>
Ustawa już pozwala, ale są luki
Co do zasady, jak wskazuje Krajowe Biuro Wyborcze, obecny stan prawny pozwala na przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego w tym samym dniu, w którym odbywają się wybory do Sejmu, Senatu, wybory prezydenta albo wybory do Parlamentu Europejskiego. Przesądza o tym art. 90 ustawy o referendum ogólnokrajowym. W szczególności, zgodnie z art. 90 ust 1 ustawy w takim przypadku:
- głosowanie przeprowadza się w obwodach głosowania utworzonych dla właściwych wyborów i na podstawie spisów wyborców sporządzonych dla tych wyborów;
- zaświadczenia o prawie do głosowania wydaje się zgodnie z przepisami dotyczącymi właściwych wyborów; zaświadczenie upoważnia do wzięcia udziału we wskazanym w nim głosowaniu w wyborach oraz w odbywającym się w tym samym terminie głosowaniu w referendum;
- zadania komisarzy wyborczych i komisji obwodowych wykonują odpowiednio okręgowe i obwodowe komisje wyborcze powołane do przeprowadzenia właściwych wyborów;
- do kampanii referendalnej stosuje się przepisy rozdziału 6 tej ustawy.
Ale między ustawą o referendum ogólnopolskim, a Kodeksem wyborczym jest kilka różnic. Po pierwsze, godziny głosowania:
- - w wyborach głosowanie odbywa się w godzinach 7.00 – 21.00
- - w referendum ogólnopolskim jednodniowym w godz. 6.00 - 22.00, dwudniowym w godz. 6.00- 20.00
Po drugie, ustawa o referendum dopuszcza głosowanie tylko osobiste, a nie przez pełnomocnika lub korespondencyjne.
Czytaj w LEX: Obowiązki organów samorządu terytorialnego związane z zapewnieniem mieszkańcom udziału w referendum ogólnokrajowym >
Posłowie chcą dostosowania przepisów
Poselska nowelizacja ma zasypać te różnice. Przede wszystkim ujednolica godziny głosowania, czyli ustala, że w wyborach i referendum ogólnokrajowym głosowanie odbywa się w godzinach 7.00 - 21.00. Dopisuje też do ustawy, że:
- zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego we właściwych wyborach dotyczy również głosowania korespondencyjnego w referendum;
- wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa we właściwych wyborach dotyczy również referendum, a akt pełnomocnictwa sporządzony w związku ze wskazanymi w nim wyborami dotyczy również głosowania w referendum;
- informacje o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych podaje się w terminach określonych w Kodeksie Wyborczym.
W noweli zapisano też, że wyniki głosowania i protokoły głosowania z obwodów utworzonych za granicą oraz na polskich statkach morskich są przekazywane komisarzowi wyborczemu właściwemu dla miasta stołecznego Warszawy.
Ustawa ma wejść w życie następnego dnia po dniu ogłoszenia. W lakonicznym uzasadnieniu autorzy zmian piszą, że wpłyną one na obniżenie kosztów przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego.
Nowelizacja narusza ciszę legislacyjną
Dr hab. Krzysztof Urbaniak, radca prawny, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalizujący się w tematyce wyborczej i konstytucyjnej uważa, że projekt nowelizacja został napisany na kolanie, pod potrzebę wyborczą. Wskazuje, że z jednej strony projekt dodaje w art. 90 możliwość głosowania korespondencyjnego i przez pełnomocnika, nie modyfikując w żaden sposób art. 5 ust. 1, z którego wynika, że głosować można tylko osobiście.
- Fundamentalna jest jednak kwestia ciszy legislacyjnej. Zarówno Trybunał Konstytucyjny, jak i Komisja Wenecka, zaprezentowały twarde stanowisko, że istnieje okres karencji przed rozpoczęciem procesu wyborczego, gdzie się przepisów nie zmienia. Stoję na stanowisku, że ta cisza legislacyjna rozciąga się także na zmiany prawa referendalnego – mówi Krzysztof Urbaniak.
W wyrokach Trybunał Konstytucyjny podkreślał, że „swoistym minimum minimorum powinno być uchwalanie istotnych zmian w prawie wyborczym co najmniej sześć miesięcy przed kolejnymi wyborami, rozumianymi nie tylko jako sam akt głosowania, lecz także jako całość czynności objętych tzw. kalendarzem wyborczym”. Innymi słowy, „Konieczność zachowania co najmniej sześciomiesięcznego terminu, w którym nie są dokonywane ważne zmiany w prawie wyborczym (w stosunku do pierwszej czynności kalendarza wyborczego), jest nieusuwalnym co do zasady normatywnym składnikiem treści art. 2 Konstytucji” (wyrok ws. o sygn. Kp 3/09), a zatem wprowadzenie takich zmian świadczy o naruszeniu przywołanej normy konstytucyjnej.
Zdaniem eksperta, zmiana ustawy referendalnej wpłynie na zmianę procesu wyborczego. Pytanie referendalne, które sformułuje większość parlamentarna, może być bowiem instrumentem politycznym w wyborach, aby zmobilizować własny elektorat.
- Ponadto, będą równolegle toczyć się kampania wyborcza i kampania referendalna, będzie różny katalog podmiotów prowadzących agitację, będą różnego rodzaju limity wydatków. A chciałbym przypomnieć, że Kodeks Wyborczy, choć nie jest doskonały, to stworzył pewien standard transparentności finansowania wyborów. Natomiast ustawa o referendum ogólnopolskim jest w tej kwestii dziurawa jak durszlak – uważa Krzysztof Urbaniak.
Krajowe Biuro Wyborcze opublikowało wyjaśnienia
KBW odnosząc się do doniesień medialnych wyjaśnia, że przypadku zrządzenia referendum ogólnokrajowego na dzień, w którym przeprowadzane są wybory parlamentarne referendum przeprowadzają obwodowe komisje wyborcze w kraju powoływane przez komisarzy wyborczych dla wyborów. Głosowanie odbywa się przy użyciu jednej urny wyborczej, przy czym w wyborach parlamentarnych wyniki głosowania w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej ustalane są odrębnie i sporządzane są odrębne (dwa) protokoły głosowania. W przypadku ewentualnego przeprowadzenia w tym samym dniu referendum ogólnokrajowego i wyborów, obwodowa komisja wyborcza miałaby więc obowiązek dodatkowo odrębnego ustalenia wyników głosowania i sporządzenia odrębnego, (trzeciego) protokołu głosowania.
Odnosząc się natomiast do wątpliwości związanych z prowadzeniem równolegle kampanii wyborczej i kampanii referendalnej, niezależnie od ewentualnych trudności, KBW wskazuje, że skoro ustawodawca w art. 90 ustawy o referendum ogólnokrajowym przewidział możliwość przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego łącznie z wyborami powszechnymi (poza wyborami do organów jednostek samorządu terytorialnego), to założył jednoczesne prowadzeni kampanii wyborczej i kampanii referendalnej (por. art. 90 ust. 1 pkt 3 ustawy).
Zasady finansowania kampanii wyborczej zostały określone w Rozdziale 15 Kodeksu wyborczego, ale nie mają on zastosowania do finansowania kampanii referendalnej. Wydatki ponoszone przez podmioty biorące udział w kampanii referendalnej pokrywane są z ich źródeł własnych i zgodnie z właściwymi przepisami określającymi ich działalność finansową. Są to zatem odrębnie prowadzone gospodarki finansowe.
