Zagadnienie prawne dotyczące zawezwania do próby ugodowej, jako czynności prowadzącej do przerwania biegu przedawnienia - zdaniem wielu prawników jest nadużywane. Jak twierdzą, masowość tego zjawiska prowadzi do systemowego poważnego wydłużania ustawowych terminów przedawnienia roszczeń.
Izba Cywilna postanowiła temu zaradzić mając na uwadze bezwzględne postępowanie niektórych wierzycieli i skierowała pytanie prawne do powiększonego składu.
Dłużnicy czekają na uchwałę z niecierpliwością, a czekają już długo, bo zagadnienie zostało skierowane w październiku 2020 r. (sygn. IV CSK 107/20).
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zawezwanie do próby ugodowej a termin przedawnienia roszczenia >
Czytaj: SN: Wydłużenie terminów poprzez wezwanie do ugody przerywa bieg przedawnienia>>
Zagadnienie to przedstawiło troje sędziów Izby Cywilnej Katarzyna Tyczka-Rote, Paweł Grzegorczyk, Roman Trzaskowski.
Sąd Najwyższy ma wątpliwości co do skutków wszczęcia przez wierzyciela postępowania pojednawczego przewidzianego w art. 185 k.p.c.. Przedstawione wątpliwości dotyczą przede wszystkim prawidłowości poglądu, że zainicjowanie postępowania pojednawczego stanowi czynność spełniającą wymagania art. 123 § 1 pkt 1 k.c., powziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie pojednawcze >
Zawarcie ugody nie bywa celem
Utrwalone stanowisko aprobujące oparte było na przekonaniu, że zapewnienie zwaśnionym stronom możliwości rozwiązania sporu w sposób ugodowy jest kierunkiem zasługującym na pełne poparcie, zapewnia bowiem kontrolę sądu nad zgodnością z prawem i zasadami współżycia społecznego treści wynegocjowanego porozumienia i nadaje mu moc ugody sądowej. Pozwala więc bezpośrednio zrealizować cele wskazane w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
Z czasem okazało się, że atrakcyjność skutku, jakim było łatwe i tanie doprowadzenie do przerwania biegu przedawnienia, niezależnie od tego czy do ugody doszło czy też nie, na dalszy plan odsunęła aspekt rzeczywistych starań o zawarcie ugody.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Treść wniosku i przebieg postępowania pojednawczego a przerwanie biegu przedawnienia roszczenia >
Wycofanie się sądów z automatyzmu
Tak też zaczęli odbierać motywację wnioskodawców ich przeciwnicy, często w sprawach powołujący fakt, że wzywający nie stawili się nawet na posiedzenie pojednawcze. Podnoszone zastrzeżenia podzieliły też sądy, co doprowadziło, przynajmniej w odniesieniu do kolejnych wniosków, do wycofania się z automatyzmu w ocenie skutków, jakie wezwanie do próby ugodowej wywiera na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i uzależnienia ich od celu, jaki wezwanie to ma realizować, rozumianego jako rzeczywisty zamiar wnioskodawcy.
W ten sposób, pośrednio i następczo, potwierdził się argument, że wezwanie przeciwnika do pojednania nie jest czynnością, która stanowczo prowadzi do ustalenia lub zaspokojenia spornej wierzytelności, gdyż w praktyce może być nastawione jedynie na osiągnięcie skutku w postaci wydłużenia terminu, w którym wierzytelność pozostanie zaskarżalna.
Czytaj w LEX: Zawezwanie do próby ugodowej >
Wątpliwości te były formułowane w czasie, gdy przepis miał brzmienie bardziej liberalne i nie stawiał wymagania, aby cel w postaci ustalenia, zabezpieczenia lub dochodzenia wierzytelności miał być realizowany bezpośrednio przez powziętą czynność, tym wyraźniej więc są one aktualne w okresie obowiązywania surowiej ujętego art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
Czytaj w LEX: Postępowanie pojednawcze po reformie KPC >
Niekonieczne postępowanie pojednawcze
Podobnie zyskuje na wartości argument, że postępowanie pojednawcze nie stanowi czynności obligatoryjnie poprzedzającej wytoczenie powództwa, nie jest więc konieczne do jego wytoczenia.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dochodzenie części roszczenia a bieg jego przedawnienia >
Zauważono też m.in., że przytoczone okoliczności, w powiązaniu z oceną praktyki inicjowania postępowania pojednawczego, uzasadniają przedstawienie składowi powiększonemu do rozważenia, czy istotnie zachodzą dostateczne podstawy, aby traktować wniosek o zawezwanie do próby ugodowej jako czynność zdatną do przerwania biegu przedawnienia ze skutkiem w postaci rozpoczęcia biegu przedawnienia na nowo. Ale prowadzi do poważnego wydłużenia, a często zdublowania lub nawet jeszcze znaczniejszego zwielokrotnienia ustawowych terminów przedawnienia roszczeń.
Takiego efektu strony stosunku prawnego nie mogą osiągnąć nawet umownie, ponieważ wydłużenia terminu przedawnienia zabrania art. 119 k.c.
Zdaniem SN rozważyć należy także, ze względu na utrwalony pogląd przeciwny, określenie czasowych skutków takiej wykładni prawa. Czy potrzebne jest spełnienie dodatkowych przesłanek przy próbie ugodowej, aby osiągnąć skutek przerwania biegu przedawnienia?
Czytaj w LEX: Przedawnienie roszczeń >
Ocena nadużycia prawa
W niektórych orzeczeniach wskazuje się, że niestwierdzenie przerwania biegu przedawnienia w postępowaniu pojednawczym przez odrzucenie wniosku na skutek uznania go za nadużycie uprawnień procesowych stoi na przeszkodzie późniejszej ocenie tego aspektu w sprawie o zasądzenie świadczenia. Podczas gdy, w innych wskazuje się wprost lub implicite, iż ocena ta może i powinna nastąpić ex post w sprawie o zasądzenie świadczenia, w której pozwany podnosi zarzut przedawnienia.
Sąd Najwyższy przedstawiający to zagadnienie prawne zaaprobował konieczność oceny wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, która może prowadzić do odrzucenia wniosku jako niedopuszczalnego.
Powinność dokonania tej oceny spoczywa na sądzie bez względu na to, czy i jakie konsekwencje pociąga za sobą wniosek inicjujący postępowanie pojednawcze. Jednak nie musi ona, oznaczać, że nie odrzucenie wniosku automatycznie eliminuje przestrzeń do badania w następczym postępowaniu rozpoznawczym takich jak m.in. zachowanie dłużnika mogące dawać wierzycielowi podstawę do rozsądnej oceny, iż zawarcie ugody jest możliwe.
Sygnatura akt III CZP 36/21
Zobacz w LEX:
Rejestracja spółki przez system elektroniczny - procedura >
Sprzedaż zajętych nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej - procedura >
Postępowanie rozpoznawcze oraz odwoławcze po reformie kpc w praktyce >
