O krok od wzrostu wysokości "urzędówek" dla adwokatów i radców, ale bonusów nie będzie

Rząd przyspieszył prace nad rozporządzeniami zrównującymi urzędówki adwokatów i radców prawnych ze stawkami dla obrońców i pełnomocników z wyboru. Chce, by były zwolnione z obowiązku rozpatrzenia przez komisję prawniczą. Nie uwzględniono natomiast uwagi NRA i KIRP m.in. dotyczące konieczności urealnienia wysokości stawek i dostosowania ich do sytuacji rynkowej i gospodarczej.

Samorządy adwokacki, radcowski, ale też Stowarzyszenie Adwokackie Defensor Iuris, walczą o urzędówki trwa od dłuższego czasu. Na początku czerwca 2023 r. Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej wystąpiło do ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego, by złożył, na podstawie art. 149 ust. 2 Konstytucji RP, wniosek do Rady Ministrów o uchylenie w całości rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Powód? Zakwestionowanie konstytucyjności tych przepisów przez Trybunał Konstytucyjny. W kwietniu i pod koniec ubiegłego roku Trybunał Konstytucyjny trzy razy wypowiadał się na temat stawek "za urzędówki" w sprawach cywilnych i karnych, zresztą takie same wyroki zapadły też w ostatnich miesiącach. Część z tych spraw dotyczyła radców prawnych, część adwokatów, ale wspólny był kierunek rozstrzygnięć. Według TK przepisy różnicujące wynagrodzenia obrońcy, pełnomocnika "z wyboru" i "z urzędu" są niekonstytucyjne. MS zapowiadało, że pracuje nad zmianami. Pisma w sprawie urzędówek kierował też Włodzimierz Chróścik, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. To nie wszystko, bo od 2021 r. Stowarzyszenie Adwokackie Defensor Iuris prowadzi akcję pod hasłem "G(ł)odna urzędówka". W jej ramach przygotowało m.in. wnioski o przyznawanie pełnomocnikom, obrońcom z urzędu wynagrodzeń zgodnie ze stawkami dla pełnomocników i obrońców z wyboru, prowadziło też na bieżące analizę orzeczeń sądów w tym zakresie.

Na początku kwietnia do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara ponownie wystąpił prezes Rosati.

Czytaj: Prezes NRA ponownie pyta ministra o "głodne" urzędówki >>

Nie ma woli konstruktywnego rozwiązania?

Prezes NRA nawiązał do "dotychczasowej korespondencji, w szczególności z dnia 15 grudnia 2023 r., a także prowadzonej z poprzednim kierownictwem Ministerstwa Sprawiedliwości, począwszy od 2021 r., a nadto do spotkania z ministrem i z wiceministrami, dotyczących wielokrotnie przedstawianych postulatów obejmujących konieczne zmiany w  zakresie wysokości wynagrodzenia za świadczenie pomocy prawnej z urzędu, w tym urealnienia wysokości stawek za świadczenie tej pomocy". Prosił o przedstawienie stanowiska, które będzie mógł przekazać środowisku adwokackiemu i obejmującego m.in. informację, czy i kiedy nastąpi urealnienie wysokości stawek za świadczenie pomocy prawnej z urzędu do aktualnych wartości tych wynagrodzeń, tak aby adwokaci świadczący pomoc prawną z urzędu, nie byli zmuszani do świadczenia jej w oparciu o stawki przewidziane w obowiązującym rozporządzeniu.

Dodał, że brak reakcji na jego wystąpienie z dnia 15 grudnia 2023 r. i podniesionych po raz wtóry argumentów w tym przedmiocie, pomimo upływu ponad trzech miesięcy, jest sygnałem dla środowiska adwokackiego, że nie ma woli konstruktywnego rozwiązania "tego palącego problemu".

- Określone w rozporządzeniu stawki od lat pozostają na rażąco niskim poziomie (zasadniczo bez zmian od 22 lat), często nie gwarantującym nawet zwrotu kosztów dojazdów na rozprawy. Praca adwokatów w sprawach z urzędu jest niezbędna i gwarantuje równy dostęp obywateli do sprawiedliwego sądu, nie jest jednak postrzegana jako istotny element wymiaru sprawiedliwości, biorąc pod uwagę wysokość otrzymywanego przez adwokatów z tego tytułu wynagrodzenia. To także wyraźny sygnał dla obywateli, że jeśli nie stać ich na adwokata z wyboru, państwo nie zapewni im adekwatnie opłaconej, profesjonalnej pomocy prawnej z urzędu - podsumowuje.

Prace nad rozporządzeniami na finiszu

Tymczasem jak się okazało - modyfikacja z 22 kwietnia - projekty rozporządzeń dotyczące urzędówek adwokackich i radcowskich są już na etapie komisji prawniczej, a do Dyrektora Departamentu Prawa Administracyjnego w Rządowym Centrum Legislacji skierowano pismo z postulatem, by projekty rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości:

• w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (B765);
• w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (B766);
• zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie (B767);
• zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (B768);

zostały zwolnione z obowiązku rozpatrzenia przez komisję.

Jak wyjaśniono projekty rozporządzeń zostały poddane uzgodnieniom międzyresortowym, w trakcie których uwagi do projektów zgłosił Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Minister Finansów oraz Rządowe Centrum Legislacji a uwagi te zostały ostatecznie uwzględnione bądź wyjaśnione.

Co w projektach?

W październiku ubiegłego roku do opiniowania skierowane zostały projekty zmian rozporządzeń - i utknęły w opiniowaniu. Ich główne założenie to było zrównanie stawek za urzędówki z stawkami dla adwokatów i radców prawnych z wyboru. Rozporządzenia miały obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. Zgodnie z projektami opłata nie miała przekraczać wartości przedmiotu sprawy, ale mogła zostać ustalona na wyższym poziomie, nieprzekraczającym 600 proc. (obecnie 150 proc. ) opłat określonych w rozdziałach 2‒5 (określających stawki za urzędówki w poszczególnych kategoriach spraw). Wskazano również, że w takiej sytuacji powinny być wzięte pod uwagę (tak samo jak w obecnych rozporządzeniach):

• nakład pracy radcy prawnego, adwokata w szczególności czasu poświęconego na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczby stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjętych w sprawie, w tym czynności podjętych w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu;
• wartość przedmiotu sprawy;
• wkład radcy prawnego, adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie;
• stopień zawiłości sprawy, w szczególności trybu i czasu prowadzenia sprawy, obszerności zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności.

Opłata ma być podwyższona o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług.

I tak, przykładowo, zgodnie z projektami opłaty miały wynosić przy wartości przedmiotu sprawy:

•     do 500 zł ‒ 90 zł;
•     powyżej 500 zł do 1500 zł ‒ 270 zł;
•     powyżej 1500 zł do 5000 zł ‒ 900 zł;
•     powyżej 5000 zł do 10 000 zł ‒ 1800 zł;
•     powyżej 10 000 zł do 50 000 zł ‒ 3600 zł;
•     powyżej 50 000 zł do 200 000 zł ‒ 5400 zł;
•     powyżej 200 000 zł do 2 000 000 zł ‒ 10 800 zł;
•     powyżej 2 000 000 zł do 5 000 000 zł ‒ 15 000 zł;
•     powyżej 5 000 000 zł ‒ 25 000 zł.

W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego o:

•     rozwód i unieważnienie małżeństwa ‒ 720 zł;
•     stwierdzenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa ‒ 720 zł;
•     przysposobienie ‒ 360 zł;
•     pozbawienie, ograniczenie, zawieszenie lub przywrócenie władzy rodzicielskiej oraz odebranie dziecka ‒ 240 zł;
•     ustalenie ojcostwa, zaprzeczenie ojcostwa, ustalenie bezskuteczności uznania dziecka oraz rozwiązanie przysposobienia ‒ 480 zł;
•     rozstrzygnięcie w istotnych sprawach rodziny lub co do zarządu majątkiem wspólnym ‒ 480 zł;
•     ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami ‒ 720 zł;
•     alimenty, nakazanie wypłacenia wynagrodzenia za pracę do rąk drugiego małżonka ‒ 120 zł.

W sprawach spadkowych przykładowo:

• zabezpieczenie spadku, dokonanie spisu inwentarza, odrzucenie spadku, ogłoszenie testamentu i nakazanie jego złożenia, zarządu spadku nieobjętego i wyjawienie przedmiotów spadkowych ‒ 120 zł;
• stwierdzenie nabycia spadku ‒ 120 zł, a jeżeli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu ‒ 720 zł.

Czytaj: Kolejny wyrok TK w sprawie stawek za urzędówki adwokackie >>

Zrównanie tak, urealnienie nie

NRA i KIRP w swoich uwagach podkreślały m.in., że konieczne jest rzetelne, oraz uwzględniające uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe, oszacowanie wartości nakładu pracy pełnomocnika w poszczególnych rodzajach spraw, związanej chociażby z przygotowaniem do prowadzenia sprawy i jej prowadzeniem a wprowadzony docelowo system wynagrodzeń powinien przewidywać mechanizmy urealniające go rynkowo do zmieniającej się sytuacji ekonomicznej (np. automatyczna waloryzacja lub odwołanie do wartości lub wskaźnika, które są okresowo waloryzowane).

Ministerstwo jednak tych uwag nie uwzględniło, podnosząc, że rozporządzenia mają jedynie na celu wdrożenie wyroków TK w zakresie zrównania stawek wynagrodzenia pełnomocników z urzędu i z wyboru w tej samej sprawie.

Co więcej w porównaniu z pierwotną wersją projektów wprowadzono istotną zmianę. Wcześniej zrezygnowano par. 6 rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, zgodnie z którym w sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, sąd przyznaje koszty po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji. Ale nowe kierownictwo MS do tego wróciło. - W opinii Krajowej Izby Radców Prawnych decyzję tę należy ocenić negatywnie także z tego powodu, że stanowi on niedopuszczalną modyfikację normy ustawowej (przewidującej ponoszenie kosztów przez Skarb Państwa) przepisem wykonawczym, przy braku jakiejkolwiek ku temu podstawy w delegacji ustawowej. Dzisiejsze regulacje skutkują kredytowaniem przez radców prawnych kosztów ustanowionej przez Państwo obrony z urzędu. Uwzględniając, że zgodnie z art. 223 ustawy o radcach prawnych, koszty pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ponosi Skarb Państwa (albo jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli przepis szczególny tak stanowi), proponujemy wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą wynagrodzenie należne radcy prawnemu będzie wypłacane bez zbędnej zwłoki - postulował samorząd radcowski, to też nie zostało uwzględnione.

Podobnie jak uwaga NRA, że powinno zostać wyprowadzone wynagrodzenie za dyżury adwokatów.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.