Zagadnienie przedstawił Izbie Cywilnej SN Sąd Okręgowy we Wrocławiu. Sprawa powstała na kanwie stwierdzenia nabycia spadku w kwietniu 2023 r. przez Sąd Rejonowy we Wrocławiu. Wszyscy uczestnicy postępowania wystąpili z apelacją. Sąd Okręgowy przed merytorycznym rozpoznaniem powziął wątpliwości co do składu orzekającego w I instancji.
Od 27 września – mniejszy skład
Według art. 367(1). par. 1 kp.c. sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego z wyjątkiem spraw o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych.
Czytaj też: Prof. Dziurda: Jednoosobowe składy w apelacji powodują trudności w praktyce
Zmiana przepisów o składach sądu w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym, dokonana nagle pod koniec poprzedniej kadencji parlamentu, spowodowała ogromne trudności w praktyce. Orzekanie w drugiej instancji w składzie trzech sędziów wydawało się być do tej pory jedną z najtrwalszych zasad postępowania cywilnego. O ile w pierwszej instancji regułą jest skład jednoosobowy, to kolegialność w postępowaniu drugoinstancyjnym nie budziła zastrzeżeń.
Potwierdziła to Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN w uchwale z 26 kwietnia 2023 r. , III PZP 6/22, w której za niezgodne z Konstytucją uznano epizodyczne regulacje antycovidowe przewidujące rozpoznawanie spraw w drugiej instancji w składzie jednego sędziego. Uchwale tej nadano moc zasady prawnej, przewidując jednak, że będzie miała zastosowanie na przyszłość. W reakcji na tę uchwałę Sejm poprzedniej kadencji wprowadził nowy art. 367 (1) kpc, z którego wynika, że apelacja jest co do zasady rozpoznawana w składzie jednego sędziego. I zaczął on obowiązywać 27 września 2023 r.
Spór o prawa majątkowe
Sąd Okręgowy skłonił się do poglądu, że sprawa o stwierdzenie nabycia spadku jest sprawą o prawa majątkowe i podkreślił, iż ze względu na art. 922 par. 1 k.c., taka sprawa odnosi się do praw i obowiązków majątkowych zmarłego (spadkodawcy). Jednocześnie, poza wyjątkowymi przypadkami, sąd spadku nie bada składu i wartości majątku spadkowego. Jego zadaniem jest określenie kręgu spadkobierców oraz ewentualnie wysokości ich udziałów w spadku (art. 677 par. 1 k.p.c.).
Majątkowy charakter sprawy o stwierdzenie nabycia spadku powoduje, że sąd okręgowy, któremu sprawa taka zostanie przedstawiona z apelacją uczestnika postępowania od postanowienia sądu rejonowego, podejmuje czynności sprawdzające.
Zatem w takiej sprawie powinno nastąpić wezwanie do wskazania przez apelującego uczestnika wartości przedmiotu zaskarżenia, co pozwala na określenie prawidłowego składu sądu drugiej instancji.
Zawsze jeden sędzia
SN w składzie trzech sędziów podjął uchwałę, według której apelację w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, wniesioną po 27 września 2023 r., sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego (art. 367(1) par. 1 in principio w związku z art. 13 par. 2 k.p.c. oraz art. 1 pkt 16 i art. 32 ust. 1 ustawy z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego.
Praktyczne rozwiązanie?
W ustnym uzasadnieniu stwierdzono, że w tych sprawach nie wskazuje się wartości przedmiotu sprawy, nie ustala się wartości masy spadkowej, ale to, jaka jest podstawa dziedziczenia i jakie udziały uzyskują poszczególni spadkobiercy. To rozwiązane było i jest praktyczne, gdyż np. wierzyciel wszczynający taką sprawę nie jest w stanie na tym etapie tego majątku ustalić i wycenić.
SN nie wyjaśnił, czy możliwość niestosowania art. 367(1) k.p.c. w niektórych sprawach ze względu na jego "niepraktyczny" charakter, SN odniósł tylko do postępowania nieprocesowego, czy także do procesu. To kolejny argument za tym, że art. 367(1) k.p.c. należy uchylić, ponieważ wywołuje zbyt wiele wątpliwości interpretacyjnych – uważa prof. Marcin Dziurda z Wydziału Prawa i Administracji UW.
Sąd wydał uchwałę w składzie: Grzegorz Misiurek, Dariusz Dończyk i Dariusz Zawistowski.
Uchwała Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2024 r., III CZP 55/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
