1. Dziennik kopalnianej stacji ratownictwa górniczego.

2. Ewidencja członków drużyny ratowniczej.

3. Dziennik zastępów specjalistycznych ratowników górniczych nurków.

4. Ewidencja osób dozoru ruchu nienależących do drużyny ratowniczej.

5. Księga kontroli aparatów regeneracyjnych.

6. Księga kontroli aparatów powietrznych butlowych.

7. Księga kontroli aparatów regeneracyjnych ucieczkowych i sprzętu ochrony układu oddechowego przystosowanego do ewakuacji poszkodowanego.

8. Księga kontroli aparatów nurkowych.

9. Księga kontroli masek twarzowych do aparatów regeneracyjnych.

10. Księga kontroli masek twarzowych do aparatów powietrznych butlowych.

11. Księga kontroli sprzętu oczyszczającego ucieczkowego.

12. Księga kontroli aparatów regeneracyjnych ucieczkowych z tlenem chemicznie związanym.

13. Księga ewidencji i kontroli aparatów regeneracyjnych ucieczkowych.

14. Księga kontroli sprzętu ratowniczego.

15. Księga pracy przetłaczarki tlenu.

16. Ewidencja butli na gazy sprężone.

17. Księga ewidencji atestów tlenu.

18. Książka sprężeń w komorze dekompresyjnej.

19. Książka czynności nurkowych.

20. Książka pracy sprężarki.

21. Książka prowadzenia akcji ratowniczej.

22. Książka prowadzenia prac profilaktycznych.

23. Karta udziału zastępu w akcji ratowniczej.

24. Karta udziału zastępu w pracach profilaktycznych.

25. Karta ratownika górniczego.

26. Książeczka ratownika górniczego.

27. Zobowiązanie kandydata na ratownika.

28. Karta wezwania ratownika górniczego.

29. Badania okresowe.

30. Karta zdrowia ratownika górniczego.

31. Wyciąg z karty choroby ratownika (kandydata na ratownika).

32. Zaświadczenie badania lekarskiego.

33. Wyciąg z karty zdrowia ratownika górniczego.

34. Wykaz analiz prób gazowych.

35. Wyniki analiz powietrza kopalnianego.

36. Przebieg analizy objętościowej z 100 części próbki.

37. Przebieg analizy objętościowej z 80 części próbki.

38. Przebieg analizy objętościowej z 10 części próbki.

39. Księga kontroli benzynowych lamp wskaźnikowych.

40. Księga kontroli lamp akumulatorowych.

Rodzaje dokumentów określone w pkt 1, 3 i 4, 8, 17-22, 28 i w pkt 35-39 nie dotyczą jednostki ratownictwa.

1. Szkolenie osób kierownictwa akcji i drużyn ratowniczych.

1.1. Kierownik akcji ratowniczej na dole lub w obiekcie na powierzchni oraz kierownik bazy ratowniczej, między kursami, o których mowa w § 32 ust. 8 rozporządzenia, powinni uczestniczyć, odpowiednio do rodzaju zakładu górniczego, w rozłożonych równomiernie w czasie ćwiczeniach praktycznych obejmujących tematykę:

1) prowadzenia akcji ratowniczej w podziemnych wyrobiskach zakładu górniczego - trzech ćwiczeniach,

2) likwidacji zagrożeń w zakładach górniczych wydobywających siarkę metodą otworową - dwóch ćwiczeniach,

3) likwidacji zagrożeń występujących w zakładach górniczych wydobywających inne niż siarka kopaliny otworami wiertniczymi - jednym ćwiczeniu.

1.2. Osoby, o których mowa w pkt 1.1, powinny odbywać ćwiczenia praktyczne we właściwych jednostkach ratownictwa.

1.3. Kursy wymienione w § 32 ust. 8 i 10 rozporządzenia powinny składać się z części teoretycznej oraz praktycznej i powinny być zakończone egzaminem sprawdzającym.

1.3.1. W programach kursów uwzględnia się w szczególności zagadnienia dotyczące:

1) organizacji służb ratownictwa górniczego,

2) przepisów z zakresu ratownictwa górniczego,

3) obowiązków i uprawnień osoby pełniącej określoną funkcję po ukończeniu kursu,

4) organizacji i zarządzania akcją ratowniczą,

5) zagrożeń naturalnych i technicznych,

6) sprzętu ochrony układu oddechowego, sprzętu do określania parametrów fizykochemicznych powietrza oraz innego sprzętu specjalistycznego, w zależności od rodzaju kursu, a także oświetlenia osobistego ratowników i łączności,

7) udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym,

8) psychologii zachowań ratowników i osób kierujących akcjami.

1.3.2. W części praktycznej kursów przeprowadza się ćwiczenia w zakresie posługiwania się, w warunkach zbliżonych do warunków prowadzenia akcji (w szczególności w komorze ćwiczeń), sprzętem stosowanym w akcjach ratowniczych.

1.3.3. Uczestnicy szkolenia powinni samodzielnie wykonywać określone czynności lub operacje.

2. Szkolenie członków drużyny ratowniczej w ramach kwalifikacji podstawowych.

2.1. Szkolenie podstawowe członków drużyn ratowniczych powinno obejmować:

1) znajomość podstawowych zjawisk towarzyszących zagrożeniom występującym w zakładzie górniczym,

2) umiejętność posługiwania się sprzętem ochrony układu oddechowego oraz pozostałym sprzętem ratowniczym, stanowiącym wyposażenie kopalnianej stacji ratownictwa górniczego,

3) zasady udzielania pomocy poszkodowanym.

2.2. Szkolenie ratowników wchodzących w skład drużyny ratowniczej w podziemnych zakładach górniczych powinno obejmować oprócz wymagań określonych w pkt 2.1:

1) wykonywanie wszelkiego rodzaju obudowy górniczej, szczególnie w warunkach wyrobisk zarabowanych,

2) likwidację wyrobisk techniką zawałową oraz przez podsadzanie różnego typu materiałami izolacyjnymi,

3) budowę wszystkich typów tam izolacyjnych pożarowych, tymczasowych i ostatecznych,

4) montaż i demontaż instalacji rurociągów wodnych i wykorzystywanych do transportu substancji izolacyjnych,

5) posługiwanie się przyrządami do pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza kopalnianego,

6) posługiwanie się sprzętem do zwalczania zagrożeń zawałowych.

2.3. Szkolenie ratowników wchodzących w skład drużyny ratowniczej w zakładach poszukujących ropy naftowej i gazu ziemnego oraz w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi powinno obejmować oprócz wymagań określonych w pkt 2.1:

1) montaż i demontaż urządzeń przeciwerupcyjnych, wchodzących w skład uzbrojenia wylotu otworu wiertniczego oraz głowic otworów eksploatacyjnych,

2) wykonywanie podstawowych czynności związanych z obsługą wiertnic oraz czynności wykonywanych podczas opanowywania erupcji płynu złożowego,

3) wymianę elementów uzbrojenia wylotu otworu wiertniczego pod ciśnieniem,

4) wykonywanie prac ratunkowych w ubraniach ochronnych w warunkach zagrożeń technicznych i toksycznych,

5) posługiwanie się sprzętem specjalistycznym stosowanym przy opanowywaniu erupcji, w tym przyrządami kontrolno-pomiarowymi.

2.4. Szkolenie ratowników wchodzących w skład drużyny ratowniczej w zakładach górniczych wydobywających siarkę metodą otworową powinno obejmować oprócz wymagań określonych w pkt 2.1:

1) montaż i demontaż głowicy stanowiącej uzbrojenie otworu eksploatacyjnego,

2) montaż i demontaż instalacji rurociągów,

3) wykonywanie prac ratowniczych w ubraniach gazoszczelnych i kwasoodpornych przy zagrożeniach występujących w kopalniach siarki,

4) posługiwanie się podstawowymi przyrządami do pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza kopalnianego,

5) posługiwanie się sprzętem ratownictwa technicznego oraz zapoznanie z podstawowymi zjawiskami towarzyszącymi erupcji, a także innymi zagrożeniami występującymi w kopalni otworowej.

2.5. W celu nabycia podstawowych kwalifikacji przez kandydatów do drużyn ratowniczych, a także utrzymania tych kwalifikacji przez członków kopalnianych drużyn ratowniczych, powinni oni uczestniczyć w szczególności w:

1) kursie podstawowym i okresowym dla ratowników,

2) kursie podstawowym i okresowym dla mechaników sprzętu ratowniczego,

3) ćwiczeniach ratowniczych i seminariach dla zastępowych,

4) wykonywaniu określonych prac związanych z prowadzeniem prac profilaktycznych lub akcji ratowniczych.

2.6. Kursy, o których mowa w pkt 2.5, powinny składać się z części teoretycznej i praktycznej oraz kończyć się egzaminem sprawdzającym.

2.6.1. W programach kursów uwzględnia się w szczególności tematykę z zakresu:

1) organizacji służb ratownictwa górniczego,

2) przepisów z zakresu ratownictwa górniczego,

3) organizacji akcji ratowniczych,

4) zagrożeń naturalnych i technicznych,

5) sprzętu ochrony układu oddechowego,

6) sprzętu ratowniczego,

7) udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym,

8) psychologii zachowań ratowników i osób kierujących akcjami.

2.6.2. W części praktycznej kursów przeprowadza się ćwiczenia w zakresie posługiwania się aparatami regeneracyjnymi (powietrznymi butlowymi) i ucieczkowym sprzętem ochrony układu oddechowego, w szczególności praktycznego przeprowadzania kontroli aparatu regeneracyjnego (powietrznego butlowego) przez ratowników i zastępowego, montażu i demontażu zasadniczych zespołów aparatu oraz wymiany butli i pochłaniacza w aparacie. Wymagane jest także wykonywanie ćwiczeń w zakresie posługiwania się podstawowym i specjalistycznym sprzętem ratowniczym.

2.6.3. W zależności od rodzaju kursu część zajęć praktycznych powinna być prowadzona w warunkach zbliżonych do warunków występujących podczas prowadzenia akcji ratowniczej, przy pozorowanym zagrożeniu, w szczególności w komorze ćwiczeń.

2.6.4. W części praktycznej kursu dla mechaników sprzętu ratowniczego przeprowadza się ćwiczenia w zakresie demontażu, montażu oraz prawidłowości działania i sprawdzania parametrów sprzętu ochrony układu oddechowego różnych typów, prawidłowej obsługi oraz demontażu, montażu, konserwacji i napraw sprzętu ratowniczego, stosowanego w akcjach ratowniczych.

2.7. Ratownik, członek kopalnianej drużyny ratowniczej, w podziemnych zakładach górniczych, odkrywkowych zakładach górniczych, jeżeli w zakładach tych utrzymywane są podziemne wyrobiska górnicze lub istnieje możliwość powstania atmosfery niezdatnej do oddychania, oraz w zakładach górniczych wydobywających siarkę metodą otworową powinien brać udział w sześciu ćwiczeniach w ciągu roku w około dwumiesięcznych odstępach czasu, z czego w trzech ćwiczeniach sprawdzających w jednostce ratownictwa. Pozostałe trzy ćwiczenia powinny odbywać się w zakładzie górniczym, z tego dwa ćwiczenia na dole (obiekcie), a jedno w kopalnianej stacji ratownictwa górniczego.

2.7.1. W zakładach poszukujących ropy naftowej i gazu ziemnego oraz w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi każdy ratownik powinien odbywać cztery ćwiczenia w jednostce ratownictwa.

2.7.2. Na każde ćwiczenie powinna być przeznaczona pełna dniówka robocza.

2.8. W uzasadnionych przypadkach ćwiczenia przewidziane w kopalnianej stacji ratownictwa górniczego mogą być przeprowadzane w jednostce ratownictwa.

2.9. Ratownik biorący udział w ćwiczeniach powinien posiadać aktualne świadectwo lekarskie, stwierdzające jego zdolność do pełnienia obowiązków ratownika górniczego oraz aktualne świadectwo ukończenia kursu ratowniczego.

2.10. Ćwiczenia w zakładzie górniczym prowadzi kierownik kopalnianej stacji ratownictwa górniczego, a w przypadku jego nieobecności zastępca kierownika kopalnianej stacji ratownictwa górniczego. W razie potrzeby do prowadzenia zajęć teoretycznych powinny być angażowane osoby kierownictwa ruchu zakładu górniczego oraz specjaliści spoza zakładu górniczego. Ćwiczenia prowadzi się na pierwszej zmianie.

2.11. W dniu ćwiczeń ratownik jest zwolniony od wykonywania pracy. Za dopilnowanie, aby ratownik nie odbywał ćwiczeń po przepracowanej dniówce, a także nie był zatrudniony bezpośrednio po ćwiczeniach, jest odpowiedzialny prowadzący ćwiczenia.

2.12. Liczbę osób biorących udział w ćwiczeniach ustala każdorazowo kierownik kopalnianej stacji ratownictwa górniczego.

2.13. Ćwiczenia prowadzi się na podstawie szczegółowych programów opracowanych przez kierownika kopalnianej stacji ratownictwa górniczego lub w jednostce ratownictwa górniczego.

2.14. Program ćwiczeń powinien obejmować część teoretyczną oraz zajęcia praktyczne w komorze ćwiczeń i na dole zakładu górniczego lub w zakładach górniczych wydobywających ropę naftową i gaz ziemny na wiertni szkoleniowej, a w zakładach górniczych wydobywających siarkę metodą otworową na otworze ćwiczebnym lub w zakładzie górniczym.

2.15. Tematyka prowadzonych zajęć teoretycznych i praktycznych podczas ćwiczeń ratowniczych powinna być dostosowana do rodzaju zakładów górniczych i występujących w nich zagrożeń.

2.16. Zakres merytoryczny seminariów, o których mowa w § 32 ust. 12 rozporządzenia, powinien uwzględniać tematykę z zakresu:

1) zasad postępowania i obowiązków zastępowego podczas akcji ratowniczej,

2) nowoczesnego sprzętu,

3) przyrządów pomiarowych, urządzeń i sprzętu, wprowadzonego do stosowania w ratownictwie górniczym,

4) charakterystycznych elementów akcji ratowniczych przeprowadzanych w ostatnim czasie.

2.17. Właściwa jednostka ratownictwa powinna organizować i prowadzić szkolenia dla zastępowych z zakresu udzielania pomocy przedmedycznej.

3. Szkolenia zastępów specjalistycznych w podziemnych zakładach górniczych.

3.1. Wyszkolenie specjalistyczne stanowi uzupełnienie podstawowych kwalifikacji ratowniczych.

3.2. W przypadku utrzymania w kopalnianej drużynie ratowniczej zastępów specjalistycznych, tematyka ćwiczeń powinna być dostosowana do rodzaju prac prowadzonych w akcji ratowniczej.

1. Akcje ratownicze w przypadku pożarów podziemnych.

Akcje ratownicze w polach niemetanowych

1.1. Za akcję ratowniczą przeciwpożarową, zwaną dalej "akcją przeciwpożarową", uznaje się wszelkie prace prowadzone w celu:

1) ratowania ludzi zagrożonych w wyniku pożaru podziemnego,

2) ograniczenia rozwoju pożaru,

3) zlikwidowania pożaru,

4) otamowania wyrobisk, w których rejonie powstał pożar,

5) zacieśnienia lub likwidacji pola pożarowego,

6) usuwania skutków pożaru powstałego w wyniku wybuchu metanu, pyłu węglowego lub gazów pożarowych.

1.2. Kierownik akcji ratowniczej po zlokalizowaniu miejsca pożaru powinien w szczególności określić strefę zagrożenia pożarowego, liczbę zagrożonych ludzi oraz podjąć działania zmierzające do ich wycofania ze strefy, uwzględniając zaistniałą sytuację wentylacyjną i zagrożenie pożarowe.

1.3. Prace ratownicze, prowadzone w celu ratowania załogi, jak i likwidacji pożaru, powinny być wykonywane na podstawie planu akcji przeciwpożarowej, wpisanego do książki prowadzenia akcji ratowniczej; książka ta powinna znajdować się u kierownika akcji.

1.3.1. Plan akcji przeciwpożarowej zawiera:

1) ustalenie granic strefy zagrożenia pożarowego i sposobu wycofania z niej ludzi,

2) zakres robót, jaki należy wykonać w celu likwidacji zagrożenia pożarowego,

3) ustalenia dotyczące środków technicznych niezbędnych do prowadzenia akcji przeciwpożarowej oraz sposób jej organizacji,

4) liczbę osób zaangażowanych w kierowaniu akcją przeciwpożarową i liczbę zastępów ratowniczych do wykonania zaplanowanych robót,

5) sposób kontroli zaplanowanych zadań,

6) przypuszczalny czas realizacji zadań.

1.3.2. Plan akcji przeciwpożarowej powinien być na bieżąco korygowany i uwzględniać zmiany mogące powstać podczas jej trwania.

1.4. Kierownik akcji ratowniczej powinien niezwłocznie zorganizować kontrolę parametrów fizykochemicznych powietrza i gazów pożarowych (skład chemiczny, temperatura, wilgotność, prędkość, ilość) w celu bieżącego rozpoznania stanu pożaru oraz występujących w strefie zagrożenia przemian gazowych, a także oceny zagrożenia wybuchowego.

1.5. Do pomiarów składu chemicznego powietrza i gazów pożarowych powinny być przede wszystkim wykorzystane urządzenia do zdalnego pobierania prób, współpracujące z chromatografem gazowym lub innymi analizatorami gazów.

1.6. Kontrolę składu chemicznego powietrza i gazów pożarowych prowadzi się także przy użyciu:

1) prób pipetowych,

2) rurek wskaźnikowych,

3) przenośnych analizatorów gazów,

4) nowoczesnej aparatury kontrolno-pomiarowej.

1.7. Kontrolę temperatury powietrza i gazów pożarowych oraz górotworu prowadzi się przy użyciu:

1) odpowiednich urządzeń zainstalowanych w miejscach określonych przez kierownika akcji, zapewniających pomiary zdalne,

2) przyrządów przenośnych (termometrów, pirometrów, kamer termowizyjnych) w miejscach prowadzenia prac przez zastępy ratownicze.

1.8. Kierownik akcji wyznacza miejsca, w których powinny być wykonywane między innymi pomiary: prędkości, ilości, temperatury, wilgotności i ciśnienia powietrza, oraz zakres pomiarów umożliwiający pełną ocenę zmian przebiegu pożaru.

1.9. Dojścia do strefy zagrożenia pożarowego powinny być zabezpieczone w sposób trwały lub przez obserwatorów we wszystkich wyrobiskach, stanowiących połączenie tej strefy z rejonami niezagrożonymi zakładu górniczego, dostępnymi dla ludzi.

1.10. Podczas akcji przeciwpożarowej sieć wentylacyjna zakładu górniczego powinna być zabezpieczona przed przypadkowym otwarciem lub zamknięciem tam i śluz wentylacyjnych, mających wpływ na zmiany potencjałów aerodynamicznych w sąsiedztwie strefy zagrożonej, oraz przed przypadkowymi zmianami parametrów wentylatorów głównych.

1.11. W razie występowania wysokiej temperatury dymów i gazów pożarowych ustala się miejsca zagrożone powstaniem wtórnych ognisk pożarowych oraz sposób przeciwdziałania temu zagrożeniu.

1.12. Podczas akcji przeciwpożarowej powinny być podejmowane działania zmierzające do aktywnego ugaszenia ognia, z zachowaniem warunków bezpieczeństwa ratowników. Kierownik akcji po aktywnym ugaszeniu pożaru powinien ustalić sposób i częstotliwość kontroli miejsca pożaru.

1.13. Jeżeli aktywna likwidacja pożaru nie jest możliwa, przystępuje się do izolacji rejonu pożaru od czynnych wyrobisk zakładu górniczego.

1.14. W razie konieczności stosowania do likwidacji pożaru metod pasywnych, po zamknięciu rejonu pożaru podejmuje się działania umożliwiające dokładne uszczelnienie wszystkich tam izolacyjnych i pożarowych w wyrobiskach wlotowych do tego rejonu i wylotowych z niego.

1.15. Podczas akcji przeciwpożarowej powinny być podejmowane działania zmierzające do wyrównywania potencjału aerodynamicznego wokół pola pożarowego.

1.16. Tamy pożarowe w rejonach zagrożonych tąpaniami powinny być budowane w miejscach, gdzie prawdopodobieństwo ich uszkodzenia jest najmniejsze.

1.17. Wszystkie prace ratownicze w strefie zagrożenia pożarowego powinny być wykonywane przez zastępy ratownicze. W strefie zagrożenia przebywać może tylko taka liczba zastępów, jaka jest niezbędna do sprawnego wykonania zadania. Wszyscy ratownicy zatrudnieni w strefie zagrożenia pożarowego powinni być ubrani w odpowiednią odzież i posiadać środki ochrony indywidualnej.

Akcje ratownicze w polach metanowych

1.18. Podczas prowadzenia akcji ratowniczej przeciwpożarowej w polu metanowym stosuje się szczegółowe zasady określone dla akcji ratowniczej w polu niemetanowym, a także szczegółowe zasady, których celem jest niedopuszczenie do wybuchu metanu i gazów pożarowych.

1.19. Podczas wyznaczania strefy zagrożenia pożarowego powinno się uwzględniać możliwość i zasięg skutków ewentualnego wybuchu metanu, poszerzając odpowiednio tę strefę.

1.20. Podejmując decyzję o ograniczeniu ilości powietrza dopływającego do miejsca pożaru, uwzględnia się możliwość:

1) wzrostu koncentracji metanu w prądzie wlotowym,

2) zwiększenia ilości wydzielającego się metanu do prądów powietrza w strefie zagrożenia pożarowego,

3) dodatkowego wydzielania się metanu ze zrobów lub wyrobisk zbędnych,

4) zaburzenia funkcjonowania systemu odmetanowania.

1.21. W rejonie pożaru powinna być prowadzona systematyczna kontrola prędkości i ilości powietrza oraz jego składu, biorąc pod uwagę możliwość powstania wybuchowej koncentracji gazów.

1.22. Pomiary parametrów gazowych w miejscach zagrożonych skutkami wybuchu metanu lub gazów pożarowych prowadzi się z zastosowaniem urządzeń do zdalnego pobierania prób gazów i szybkiego oznaczania ich składu. Lokalizację miejsc i częstotliwość pomiarów ustala kierownik akcji przeciwpożarowej w zależności od warunków lokalnych oraz stopnia zagrożenia wybuchem metanu lub gazów pożarowych.

1.23. W celu przeciwdziałania powstaniu zagrożenia wybuchowego w rejonie pożaru powinno się uwzględniać możliwość:

1) rozrzedzenia mieszanin gazowych przez zwiększenie ilości przepływającego powietrza,

2) ograniczenia przepływu powietrza przez ogniska pożaru,

3) ograniczenia zawartości tlenu w gazach pożarowych przez zastosowanie inertyzacji atmosfery wszelkimi dostępnymi środkami.

1.24. W przypadku utworzenia się wybuchowych nagromadzeń metanu lub gazów pożarowych w rejonie pożaru, powinny być niezwłocznie wycofane ze strefy zagrożenia pożarowego wszystkie osoby zatrudnione w akcji przeciwpożarowej oraz podjęte środki dla usunięcia tego zagrożenia.

1.25. Podczas akcji pożarowej powinna być prowadzona kontrola stanu tam i urządzeń wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do przypadkowych zmian w stanie przewietrzania wyrobisk i zrobów w strefie zagrożenia pożarowego.

1.26. Podczas prowadzenia akcji pożarowej nie przerywa się odmetanowania górotworu. Proces odmetanowania w strefie zagrożenia pożarowego powinien być kontrolowany poprzez wykonywanie pomiarów ilości i temperatury odsysanego gazu oraz zawartości w nim metanu i tlenku węgla w rurociągach:

1) metanowych, przechodzących przez zaognione wyrobiska,

2) odprowadzających metan z tych ujęć, w których zakłócenie procesu odmetanowania może spowodować wzrost zawartości metanu w wyrobiskach objętych pożarem, w wyrobiskach z prądami powietrza kierowanymi do ogniska pożaru lub w wyrobiskach odprowadzających gorące gazy pożarowe.

1.27. W przypadku stwierdzenia uszkodzenia rurociągu przechodzącego przez rejon pożaru i zmniejszenia w nim zawartości metanu, rurociąg powinien być zamknięty od strony stacji odmetanowania i w miarę możliwości od strony ujęć metanu.

1.28. Podczas akcji przeciwpożarowej powinno się wykorzystać wszystkie dostępne środki do aktywnego gaszenia ognia. Decyzja o aktywnym gaszeniu ognia w polach metanowych powinna być szczegółowo przeanalizowana, tak aby nie spowodować dodatkowego zagrożenia osób zatrudnionych w akcji. Równocześnie z gaszeniem pożaru środkami aktywnymi wyznacza się miejsce na budowę tam pożarowych i transportuje materiały do ich budowy.

1.29. Aktywne gaszenie ognia jest niedopuszczalne w warunkach:

1) powstania pożaru w bezpośrednim sąsiedztwie zrobów, w których mogą być nagromadzone znaczne ilości metanu,

2) dużej metanowości bezwzględnej w rejonie pożaru, szczególnie w przypadkach ograniczonego przepływu powietrza.

1.30. W przypadku gdy aktywne gaszenie pożaru nie jest możliwe, przystępuje się do odizolowania pożaru od czynnych wyrobisk tamami izolacyjnymi o odpowiedniej konstrukcji.

1.31. W polach metanowych oraz w przypadku występowania mieszaniny gazów wybuchowych, rejon pożaru powinien być izolowany przeciwwybuchowymi tamami izolacyjnymi.

Szczegółowe zasady i warunki budowy tam izolacyjnych przeciwwybuchowych

1.31.1. Przeciwwybuchowe tamy izolacyjne powinno się wykorzystywać do zabezpieczenia przed przeniesieniem się wybuchu od strony zrobów, zbędnych wyrobisk oraz pól pożarowych, w których mogą wystąpić wybuchowe mieszaniny gazów palnych.

1.31.2. Przeciwwybuchowe tamy izolacyjne mogą być wykonane w postaci:

1) korków podsadzkowych,

2) korków wodnych,

3) korków podsadzkowych na bazie tamy organowej z dwustronnymi rozporami,

4) tamy z worków wypełnionych materiałami niepalnymi,

5) tamy ze spoiw szybkowiążących,

6) tamy przeciwwybuchowej o innej konstrukcji odpowiednio udokumentowanej i pozytywnie zaopiniowanej przez jednostkę ratownictwa górniczego.

1.31.3. Kierownik akcji, podczas akcji ratowniczej, ustala sposób zabezpieczenia przeciwwybuchowego wyrobisk. W ramach profilaktyki pożarowej decyzję w tym zakresie podejmuje kierownik ruchu zakładu górniczego.

Lokalizacja tam przeciwwybuchowych, warunki ich doboru oraz kontroli

1.31.4. Kierownik akcji, podczas akcji ratowniczej, po zasięgnięciu opinii specjalistów w sztabie akcji, wyznacza wyrobiska, w których powinny być budowane tamy przeciwwybuchowe.

1.31.5. Kierownik akcji na dole, podczas akcji ratowniczej, wyznacza miejsca budowy tam w wyrobiskach, o których mowa w pkt 1.31.4, uwzględniając między innymi:

1) warunki naturalne i techniczne w wyrobisku, a w szczególności stan górotworu i obudowy wyrobiska,

2) możliwość zastosowania do gaszenia pożaru urządzeń do inertyzacji atmosfery,

3) konieczność lokalizacji tamy, aby znajdowała się jak najbliżej ogniska pożaru,

4) konieczność takiej lokalizacji tamy, aby jej odległość od najbliższego skrzyżowania wyrobisk umożliwiała wykonanie komory dla wyrównania ciśnień, jakie będą występować w izolowanym polu pożarowym.

1.31.6. Tamy izolacyjne, o których mowa w pkt 1.31.2, powinno się wykonywać w sposób określony przez właściwą jednostkę ratownictwa.

1.31.7. Podstawowe warunki doboru tam przeciwwybuchowych i przepustów tamowych.

1.31.7.1. Kierownik akcji ratowniczej dobiera rodzaj tam przeciwwybuchowych i sposób ich wykonania, biorąc pod uwagę możliwości techniczne zakładu górniczego.

1.31.7.2. W przypadku górotworu słabego i spękanego powinny być stosowane korki podsadzkowe o odpowiedniej długości lub, w zależności od warunków geologiczno-górniczych, korki wodne.

1.31.7.3. Kierownik akcji ustala liczbę przepustów tamowych instalowanych w tamie przeciwwybuchowej, w zależności od stanu zagrożenia wybuchowego w rejonie pożaru oraz od warunków górniczych.

1.31.7.4. Montaż obudowy przeciwwybuchowej przepustu tamowego powinien być wykonany zgodnie z instrukcją producenta.

1.31.8. Kontrola tam przeciwwybuchowych.

1.31.8.1. Tamę przeciwwybuchową kontroluje się w trakcie jej wykonywania, zwracając szczególną uwagę na:

1) stan oryglowania i rozparcia tamy,

2) wypełnienie tamy materiałem podsadzkowym lub stopień zalania muldy wodą,

3) możliwość uzyskania należytej szczelności zamknięć przepustów tamowych,

4) stan wyposażenia tamy i stan podłączeń do przyrządów kontrolno-pomiarowych.

1.31.8.2. Kontrole, o których mowa w pkt 1.31.8.1, przeprowadzają:

1) zastępowy zastępu ratowniczego,

2) osoby wyznaczone przez kierownika akcji ratowniczej,

3) przedstawiciel jednostki ratownictwa.

1.31.8.3. Kontrolę tam przeciwwybuchowych, w strefie zagrożenia pożarowego, przeprowadzają wyłącznie osoby będące ratownikami górniczymi.

1.31.8.4. Kierownik akcji ratowniczej, przed podjęciem decyzji o zamknięciu przepustów tamowych zabudowanych w tamach przeciwwybuchowych, powinien mieć informacje o składzie chemicznym gazów, z charakterystycznych miejsc dla danej sytuacji oraz zza tam wlotowych i wylotowych z rejonu pożaru.

1.32. Przepusty w tamach przeciwwybuchowych w wlotowych i wylotowych prądach powietrza z rejonu pożaru powinny być zamykane jednocześnie.

1.33. Przed przystąpieniem do zamykania tam (przepustów w tamach) powinno się wycofać ze strefy zagrożenia pożarowego wszystkie osoby zatrudnione w akcji pożarowej, z wyjątkiem zastępów ratowniczych niezbędnych do zamknięcia tam (przepustów w tamach).

1.34. Podczas zamykania przepustów w tamach przeciwwybuchowych w strefie zagrożenia nie powinny być wykonywane żadne inne prace; zastępy ratownicze po wykonaniu zadania powinny być wycofane natychmiast do bazy ratowniczej.

1.35. Wejście do strefy zagrożenia pożarowego, po zamknięciu tam, jest dozwolone po obniżeniu zawartości tlenu w utworzonym polu pożarowym poniżej 8% lub po upływie czasu wyznaczonego, w zależności od objętości pola pożarowego i wydzielania się metanu, przy czym czas wyznaczony nie powinien być krótszy od 12 godzin. Dwunastogodzinny czas wyczekiwania nie musi być dotrzymany, jeżeli wyniki pomiarów składu gazów w polu pożarowym wskazują, że nie istnieje możliwość wybuchu tych gazów.

1.36. Po zamknięciu tam pożarowych powinno się prowadzić zdalną kontrolę parametrów gazów w polu pożarowym. Jeżeli wyniki analiz składu gazów w polu pożarowym, po jego zamknięciu, wskazują stężenie wybuchowe, w rejonie strefy zagrożonej mogą być prowadzone wyłącznie prace zmierzające do neutralizacji atmosfery, w trybie akcji przeciwpożarowej.

1.37. Otwieranie pola pożarowego (tam pożarowych) jest dopuszczalne tylko pod warunkiem stosowania zasad obowiązujących przy prowadzeniu akcji pożarowej.

1.38. Plan akcji przeciwpożarowej, opracowany w celu otwarcia (zacieśnienia) pola pożarowego, określa w szczególności:

1) zasady kontroli parametrów gazów w polu pożarowym,

2) zasady kontroli temperatury i wilgotności powietrza w polu pożarowym,

3) środki ochrony przed zagrożeniem wybuchu metanu i gazów pożarowych oraz przed działaniem podwyższonej temperatury powietrza.

1.39. Po otwarciu tam pożarowych (przepustów w tych tamach) i wznowieniu przewietrzania wyrobisk w polu pożarowym powinno się wycofać, poza strefę zagrożenia pożarowego, wszystkie osoby zatrudnione w akcji pożarowej oraz prowadzić zdalną kontrolę zawartości gazów w polu pożarowym i ilości powietrza przepływającego przez to pole. Wejście do otwartego pola pożarowego, w którym wznowiono przewietrzanie, oraz do strefy zagrożenia pożarowego, wyznaczonej dla tego pola, może nastąpić po upływie czasu określonego przez kierownika akcji ratowniczej.

Akcja przeciwpożarowa w przypadku pożaru w ślepym wyrobisku z wentylacją lutniową

1.40. Po stwierdzeniu pożaru w ślepym wyrobisku przewietrzanym za pomocą wentylacji lutniowej powinny być natychmiast podjęte działania w celu wyprowadzenia ludzi do bezpiecznego rejonu.

1.41. Podczas gaszenia wodą pożaru w ślepym wyrobisku powinno się brać pod uwagę możliwość poparzenia osób wykonujących tę czynność.

1.42. Jeżeli niemożliwe jest aktywne ugaszenie ognia, podejmuje się działania zmierzające do jego izolacji przez tamowanie wyrobiska.

1.43. Lokalizacja zabudowy tamy (tam) pożarowej powinna być tak dobrana, a prace przy jej wykonaniu były zorganizowane w taki sposób, aby zatrudnieni ratownicy nie byli narażeni na bezpośrednie skutki ewentualnego wybuchu gazów pożarowych.

1.44. Stan zagrożenia wybuchowego gazów pożarowych powinien być w sposób systematyczny zdalnie kontrolowany.

1.45. W przypadku stwierdzenia w ślepym wyrobisku zagrożenia wybuchem gazów pożarowych, prace związane z likwidacją zagrożenia powinny być prowadzone z miejsc, które nie zostaną dotknięte skutkami ewentualnego wybuchu.

1.46. Jeżeli nie jest możliwe usunięcie zagrożenia wybuchowego, dokonuje się nowego wyboru miejsc tamowania wyrobisk w celu izolacji pożaru.

1.47. Górotwór w sąsiedztwie tamy (tam) izolującej zaognione wyrobisko od czynnych wyrobisk zakładu górniczego powinien być uszczelniony, w szczególności przez wtłaczanie substancji uszczelniających.

1.48. W celu izolacji pożaru w ślepym wyrobisku, w przypadku korzystnego układu niwelacyjnego w wyrobiskach, w sąsiedztwie ogniska pożarowego powinny być zdalnie wykonane korki wodne lub z podsadzki hydraulicznej.

1.49. Kierownik akcji ratowniczej, podczas trwania akcji przeciwpożarowej, podejmuje wyłącznie decyzję o zatrzymaniu przewietrzania ślepego wyrobiska w polu metanowym, ustalając jednocześnie sposób zabezpieczenia przed zagrożeniem wybuchem gazów pożarowych lub metanu.

1.50. Podczas prowadzenia prac zmierzających do likwidacji pożaru w ślepym wyrobisku stosuje się odpowiednio wymagania określone w niniejszym załączniku.

Wycofanie załogi ze strefy zagrożenia pożarowego

1.51. W przypadku stwierdzenia zagrożenia pożarowego powinny być podjęte działania mające na celu ratowanie ludzi, nawet gdyby nastąpił rozwój pożaru, jeżeli ratowania ludzi i gaszenia pożaru nie można było prowadzić jednocześnie.

1.52. W warunkach silnie rozwiniętego pożaru, jeżeli zagrożeni ludzie są wyposażeni w aparaty regeneracyjne ucieczkowe (powietrzne butlowe), przy wycofywaniu ich ze strefy zagrożenia powinna być brana pod uwagę możliwość ograniczenia ilości powietrza dopływającego do ogniska pożaru pod warunkiem, że nie utrudni to ratowania ludzi i nie spowoduje powstania wybuchowych nagromadzeń metanu lub gazów pożarowych.

1.53. W przypadku konieczności wycofywania się ludzi w dymach i gazach pożarowych wygasza się wszystkie lampy benzynowe.

1.54. Podczas wycofywania się ludzi w gazach i dymach pożarowych powinno się unikać pośpiechu.

1.55. Wycofując się w gęstych dymach, w których widoczność jest bardzo ograniczona lub jej brak, powinny być wykorzystane jako drogowskazy ciągi urządzeń odstawczych, przewody energetyczne lub telefoniczne. Powinno się przechodzić wzdłuż ociosu wyrobiska, po tej jego stronie, po której znajduje się skrzyżowanie z chodnikiem, w którym może być prąd powietrza płynący od strony szybu wdechowego.

1.56. Na skrzyżowaniu wyrobiska (wyrobisk) z prądem powietrza płynącym od strony szybu wdechowego w wyrobisku zadymionym wykonuje się takie zabezpieczenia z lin, desek lub innych materiałów, aby ludzie wycofujący się w dymach trafiali do wyrobisk z prądem powietrza, o którym mowa w pkt 1.55, i nie zabłądzili.

1.57. Na każdym skrzyżowaniu wyrobisk ze strefą zadymioną, z której mogą wycofywać się ludzie, powinien być zorganizowany punkt pomocy, natomiast pracowników w nim zatrudnionych powinno się zobowiązać do ścisłego ewidencjonowania tych, którzy wyszli ze strefy zagrożonej.

1.58. W przypadku zagrożenia ludzi przez dymy lub gazy pożarowe powinno się rozpatrzyć możliwość:

1) wykonania krótkiego spięcia wentylacyjnego, które pozwoliłoby odprowadzić dymy i gazy do szybu wentylacyjnego najkrótszą drogą, z pominięciem rejonu, w którym znajdują się ludzie,

2) wykonania rewersji wentylacji w celu skierowania dymów do szybu wyrobiskami, w których nie ma ludzi lub skąd wcześniej zostali oni wycofani,

3) skrócenia dróg zadymionych, przez zatrzymanie ruchu wentylatora w jednym lub więcej szybach.

W planie akcji przeciwpożarowej zakładu górniczego powinno się przewidzieć różne warianty zabezpieczeń dla rejonów o wzmożonym zagrożeniu pożarowym.

1.59. Rewersję wentylacji stosuje się wówczas, gdy ilość metanu lub gazów pożarowych w prądzie powietrza dopływającym do pożaru nie stwarza zagrożenia wybuchowego.

1.60. Podczas prowadzenia akcji przeciwpożarowej do odprowadzenia gazów pożarowych można wykorzystać otwory wentylacyjne, ale powinna być również inna droga do odprowadzania tych gazów.

1.61. W przypadku konieczności wycofania załogi z wyrobiska przewietrzanego za pomocą wentylacji lutniowej, w którym powstał pożar, przy podejmowaniu decyzji co do dalszej pracy wentylatora lutniowego powinno się uwzględnić, czy załoga ma aparaty regeneracyjne ucieczkowe (powietrzne butlowe), czy tylko sprzęt oczyszczający ucieczkowy, oraz jakie jest stężenie metanu w tym rejonie.

1.62. Decyzja o natychmiastowym zatrzymaniu wentylatora lutniowego w celu ograniczenia rozwoju pożaru może być podjęta, gdy wyrobisko nie znajduje się w granicach pola metanowego, i tylko wtedy, gdy załoga przebywająca w tym wyrobisku ma aparaty regeneracyjne ucieczkowe (powietrzne butlowe). W przeciwnym razie przewietrzanie powinno być prowadzone w sposób ciągły.

Szczegółowe zasady wykonywania pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza i gazów pożarowych

1.63.1. Kierownik akcji ratowniczej podczas akcji przeciwpożarowej wyznacza miejsca, w których systematycznie dokonuje się pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza i gazów pożarowych (skład chemiczny, temperaturę, wilgotność, prędkość i ilość), w sposób umożliwiający posiadanie bieżącej informacji o stanie pożaru oraz o przemianach gazowych, występujących w strefie zagrożenia, a także o zagrożeniu wybuchem.

1.63.2. W wyrobiskach podziemnych zakładów górniczych wydobywających kopaliny palne powinno się utrzymywać odpowiednio wyposażone stanowisko do wykonywania pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza i gazów pożarowych podczas akcji przeciwpożarowych.

1.63.3. Kierownik akcji ratowniczej ustala lokalizację stanowiska pomiarowego.

1.63.4. Stanowisko pomiarowe powinno się lokalizować w miejscu dogodnym z ustabilizowanym prądem powietrza i poza strefą zagrożenia pożarowego. Zaleca się lokalizowanie stanowisk pomiarowych w bazie ratowniczej lub innym miejscu, zgodnie z wymaganiami określonymi w § 98 rozporządzenia.

1.63.5. Stanowisko pomiarowe powinno być wyposażone w następującą aparaturę kontrolno-pomiarową:

1) zestaw chromatograficzny umożliwiający wykonanie analizy chemicznej gazów pożarowych lub zestaw analizatorów gazowych umożliwiający szybkie wykonanie analizy chemicznej gazów pożarowych, posiadające parametry metrologiczne co najmniej takie, jak wymienione w tabelach nr 1 i 2,

2) urządzenie do zdalnego pobierania prób gazowych, wraz z oprzyrządowaniem, zapewniające pobieranie prób gazowych z odległości co najmniej 1.000 m,

3) urządzenie do zdalnego pomiaru temperatury, zapewniające pomiar na odległość co najmniej 1.000 m,

4) anemometr,

5) przyrząd do pomiaru wilgotności względnej powietrza,

6) przyrządy do ciągłego pomiaru zawartości O₂, CO, CO₂ i CH₄.

Tabela nr 1

Zestaw chromatograficzny umożliwiający wykonanie analizy chemicznej gazów pożarowych

Tabela nr 2

Zestaw analizatorów gazowych umożliwiający szybkie wykonanie analizy chemicznej gazów pożarowych

1.63.6. Stanowisko pomiarowe powinno być wyposażone w indywidualne oświetlenie i łącze telefoniczne oraz powinno być zabezpieczone metanomierzem o działaniu ciągłym, z ustawionym progiem alarmowania 1,5%; stanowisko to wyposaża się także w odpowiedniej wielkości i wytrzymałości stół do zainstalowania sprzętu pomiarowego oraz zabezpieczenia osłonami płóciennymi.

1.63.7. Zakład górniczy może korzystać z pogotowia pomiarowego, utrzymywanego przez jednostkę ratownictwa górniczego.

1.63.8. W przypadku pożaru, w opływowym prądzie powietrza, punkty zdalnego pobierania prób gazowych powinny być usytuowane:

1) w wyrobiskach z wypływającymi z ogniska gazami pożarowymi od strony najbliższego dojścia,

2) od strony dopływu powietrza do pożaru, możliwie jak najbliżej ogniska, przed zabudowaniem tam izolacyjnych, jeżeli w prądzie tym może pojawić się metan (zroby, sąsiednie wyrobiska).

1.63.9. W przypadku pożaru w zrobach ścian punkty zdalnego pobierania prób gazowych powinny być zlokalizowane w:

1) wylotowym prądzie powietrza między ogniskiem pożaru a najbliższym dojściem do tego wyrobiska,

2) dostępnych miejscach przy zrobach ścian od strony dopływu powietrza do ogniska pożaru.

1.63.10. W przypadku otamowania pożaru tamami izolacyjnymi punkty pobierania prób gazowych rozmieszcza się za każdą tamą (wlotową i wylotową).

1.63.11. Punkty próbobiorcze do zdalnego pobierania prób, o których mowa w pkt 1.63.8 i 1.63.9, powinno się lokalizować w wyrobiskach górniczych na wysokości około 2/3 wyrobiska, w odległości co najmniej 5-10 m od skrzyżowania z dostępnym wyrobiskiem w kierunku wypływających gazów pożarowych. W przypadku lokalizowania punktów zdalnego pobierania prób gazowych w szybach wentylacyjnych powinny być umiejscowione około 10 m poniżej wlotu kanału wentylacyjnego do szybu lub w dyfuzorze wentylatora. Sposób rozmieszczania punktów zdalnego pobierania prób określają rys. 1a-1d.

1.63.12. Z poszczególnych punktów pomiarowych próby gazowe pobiera się do analizy za pomocą urządzenia do zdalnego pobierania prób gazowych - linii wężowej oraz pompki próbobiorczej, wraz z oprzyrządowaniem.

1.63.13. Kierownik akcji ratowniczej powinien na bieżąco analizować wyniki pomiarów składu gazów z punktów pomiarowych, szczególnie pod względem zagrożenia wybuchowego. Przekazywane do sztabu akcji wyniki dokumentuje się.

1.63.14. Ocenę stanu zagrożenia wybuchowego powinno się przeprowadzać metodą opracowaną przez jednostkę ratownictwa.

1.64. Akcje ratownicze i prace profilaktyczne prowadzone z wykorzystaniem gazów inertnych prowadzi się w sposób określony przez właściwą jednostkę ratownictwa.

2. Akcje ratownicze prowadzone w trudnych warunkach mikroklimatu.

Akcje ratownicze w trudnych warunkach mikroklimatu prowadzi się w sposób ustalony przez właściwą jednostkę ratownictwa.

3. Akcje ratownicze w przypadku wypływu gazów do wyrobisk, wybuchu gazów i pyłu węglowego oraz wyrzutu gazów i skał.

3.1. W przypadku konieczności rozpoczęcia akcji ratowniczej z powodu wypływu gazu, wybuchu gazów i pyłu węglowego lub wyrzutu gazów i skał, kierownik akcji ratowniczej ustala niezwłocznie:

1) miejsce zdarzenia,

2) stan zagrożenia załogi wynikający z tych zdarzeń oraz wtórnych zagrożeń,

3) skutki, jakie zdarzenia te spowodowały w stanie: przewietrzania, obudowy, wyposażenia wyrobisk oraz urządzeń metanometrycznych i odmetanowania,

4) inne skutki niebezpieczne dla ruchu zakładu górniczego.

3.2. Kierownik akcji ratowniczej po dokonaniu ustaleń, o których mowa w pkt 3.1, wyznacza strefę zagrożenia obejmującą:

1) wyrobiska i rejony, do których przedostały się lub którymi płyną gazy szkodliwe,

2) wyrobiska lub części wyrobisk zniszczone w wyniku tych zdarzeń,

3) wyrobiska wypełnione masą powyrzutową oraz kawerny powyrzutowe (w przypadku wyrzutu gazów i skał),

4) wyrobiska lub części wyrobisk, w których na skutek wypływu gazów, wybuchu lub wyrzutu nastąpiło osłabienie struktury górotworu lub uszkodzenie konstrukcji obudowy wyrobisk,

5) rejony zakładu górniczego, w których zdarzenia te spowodowały zaburzenia w systemie przewietrzania wyrobisk.

3.3. W przypadku gdy w strefie zagrożenia znajdują się poszkodowani lub osoby, które nie zdążyły się wycofać, kierownik akcji ratowniczej wysyła do strefy zagrożonej zastępy ratownicze w celu skontrolowania wszystkich miejsc, w których mogą przebywać ludzie.

3.4. Zastępy, o których mowa pkt 3.3, powinny być wyposażone w sprzęt ochrony układu oddechowego przystosowany do ewakuacji poszkodowanych oraz nosze i inny sprzęt, zgodnie z ustaleniami kierownika akcji ratowniczej.

3.5. Wszelkie działania związane z kontrolą wyrobisk w strefie zagrożenia powinno się prowadzić w szczególności od strony dopływu powietrza płynącego od strony szybu wdechowego. Kontrolowanie strefy zagrożenia przerywa się w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla ratowników.

3.6. Zastępy ratownicze, kontrolujące wyrobiska w strefie zagrożenia oraz wykonujące prace związane z ratowaniem ludzi, powinny brać pod uwagę specyfikę zachowania się poszkodowanych w wyniku działania tlenku węgla, dwutlenku węgla lub innych gazów.

3.7. W celu zlokalizowania osób, które zostały przysypane masą powyrzutową w wyniku wyrzutu gazów i skał, stosuje się specjalistyczne urządzenia do poszukiwania ludzi w wyrobiskach.

3.8. Każda osoba, która uległa wypadkowi w wyniku wybuchu gazu i pyłu węglowego lub wyrzutu gazów i skał, powinna być poddana specjalistycznemu badaniu, związanemu z zatruciem gazami, niezależnie od braku objawów zewnętrznych.

3.9. Podstawowymi działaniami w ramach akcji ratowniczej związanej z wypływem gazów, wybuchem lub wyrzutem, prowadzonych równocześnie z poszukiwaniem i ratowaniem ludzi, jest wykonywanie prac zmierzających do zwiększenia ilości powietrza doprowadzanego do strefy zagrożenia.

3.10. W rejonie objętym skutkami wypływu metanu, wybuchów gazów i pyłu węglowego oraz wyrzutu metanu i dwutlenku węgla, po powstaniu zagrożenia powinien być wyłączony dopływ prądu elektrycznego w celu uniknięcia możliwości zainicjowania wybuchu lub spowodowania zapalenia materiałów palnych przez uszkodzone przewody i urządzenia elektryczne.

3.11. W razie wyrzutu dwutlenku węgla powinna być uwzględniona możliwość wystąpienia zagrożenia na powierzchni zakładu górniczego, w rejonie szybu lub otworu wentylacyjnego, którym gaz ten będzie odprowadzany z wyrobisk.

3.12. W przypadku gdy w zakładzie górniczym, w strefie objętej wybuchem lub wyrzutem, uszkodzeniu ulegną zabezpieczenia przeciw wybuchowi pyłu węglowego, w pierwszej fazie akcji ratowniczej powinny być podjęte działania mające na celu odbudowę tych zabezpieczeń oraz odpowiednie zabezpieczenie wyrobiska czynnego od strefy zagrożenia.

3.13. W przypadku gdy w strefie wybuchu lub wyrzutu znajdują się izolowane pola pożarowe, zroby stanowiące zbiornik metanu lub tamy zabezpieczające zbiorniki wodne, powinien być w pierwszej fazie akcji ratowniczej szczegółowo skontrolowany stan tam i wyrobisk w tym rejonie.

3.14. Po zakończeniu prac związanych z ratowaniem ludzi zagrożonych w wyniku wypływu gazu, wybuchu lub wyrzutu, kierownik akcji ratowniczej ustala zakres pozostałych prac związanych z likwidacją skutków zagrożenia, prowadzonych w ramach akcji ratowniczej.

3.15. Prace, o których mowa w pkt 3.14, mogą dotyczyć:

1) uzupełnienia uszkodzonej konstrukcji obudowy wyrobisk,

2) usunięcia lub zabezpieczenia mas powyrzutowych,

3) zabezpieczenia kawern powyrzutowych,

4) usunięcia uszkodzonego wyposażenia wyrobisk i zainstalowania nowego,

5) naprawy urządzeń wentylacyjnych.

4. Akcje ratownicze w przypadku tąpnięcia i zawału skał do wyrobisk.

4.1. W przypadku zawału skał do wyrobisk kierownik akcji ratowniczej wyznacza zasięg strefy zagrożenia, która powstała na skutek zawału, oraz ustala, czy w strefie znajdują się ludzie. Strefa zagrożenia obejmuje następujące rejony zakładu górniczego:

1) wyrobiska, w których nastąpiło przemieszczenie się skał,

2) części wyrobisk, w których na skutek powstałego zjawiska nastąpiło osłabienie struktury górotworu lub uszkodzenie konstrukcji obudowy wyrobiska w stopniu umożliwiającym dalsze grawitacyjne obrywanie się mas skalnych,

3) rejony, w których zawał skał spowodował zaburzenia w systemie przewietrzania, powodujące powstanie zagrożenia gazowego, wodnego lub pożarowego.

4.2. Dojścia do strefy zagrożenia w wyrobiskach powinny być zabezpieczone w sposób trwały lub przez posterunki obserwacyjne, wyposażone w przyrządy do kontroli stanu przewietrzania, o ile jest taka potrzeba.

4.3. W przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej związanej z zawałem skał spowodowanym tąpnięciem, przed podjęciem prac ratowniczych powinny być wykonane analizy stanu zagrożenia tąpaniami i od wyników tych analiz uzależniona możliwość prowadzenia dalszych prac ratowniczych.

4.4. Kierownik akcji na dole, przed przystąpieniem do prac ratowniczych bezpośrednio przy powstałym gruzowisku skalnym, ustala miejsce i sposób dodatkowych wzmocnień konstrukcji obudowy wyrobisk, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się zawału.

4.5. Przed rozpoczęciem ratowania ludzi powinno się ustalić liczbę zagrożonych i ewentualne miejsce ich przebywania, wykorzystując między innymi informacje przekazane przez obecnych podczas zdarzenia, jak również dane uzyskane za pomocą urządzeń do lokalizacji ludzi.

4.6. Pracownicy wykonujący prace pomocnicze i osoby kontrolujące przebieg akcji powinni przebywać w miejscu ustalonym przez kierownika akcji na dole.

4.7. Wszystkie urządzenia elektryczne, znajdujące się w rejonie wyrobisk objętych zawałem skał, powinny być odłączone od dopływu energii elektrycznej natychmiast po powstaniu zdarzenia. Ponowne włączenie energii elektrycznej może nastąpić z chwilą odzyskania dostępu do tych urządzeń i po sprawdzeniu ich stanu technicznego.

4.8. Podczas akcji ratowania ludzi znajdujących się w gruzowisku zawałowym lub odciętych od wyrobisk czynnych, w każdym przypadku powinien być zwiększony przepływ powietrza przez zawał. Sposób zwiększenia przepływu powietrza przez zawał określa kierownik akcji ratowniczej, uwzględniając potrzebę wtłaczania tlenu lub sprężonego powietrza do gruzowiska zawałowego.

4.9. Prace ratownicze, w miarę możliwości, prowadzi się z kilku kierunków jednocześnie, pod warunkiem że ratujący nie będą przeszkadzali sobie wzajemnie oraz że swoimi działaniami nie zwiększą zagrożenia dla ratowanych.

4.10. W przypadku gdy w rejonie objętym zawałem ulegnie uszkodzeniu rurociąg odmetanowania powinien być on odcięty od strony dopływu metanu i od strony stacji odmetanowania.

4.11. Po zakończeniu akcji ratowania ludzi zagrożonych zawałem skał przystępuje się do prac związanych z usuwaniem skutków zawału. Prac tych nie prowadzi się w trybie akcji ratowniczej.

4.12. W przypadku gdy bezpośrednio po zakończeniu akcji ratowania ludzi w zakładzie górniczym wydobywającym kopaliny palne nie prowadzi się likwidacji skutków zawału, kierownik akcji ratowniczej ustala sposób zabezpieczenia rejonu, w szczególności w zakresie przeciwpożarowym.

4.13. W przypadku konieczności prowadzenia akcji likwidacji skutków zawału w warunkach wystąpienia innych zagrożeń, w szczególności zagrożenia gazowego, pożarowego lub wodnego, stosuje się odpowiednio te ustalenia, które obowiązują przy prowadzeniu akcji ratowniczych związanych z tymi zagrożeniami.

5. Akcje ratownicze w przypadku wdarcia się do wyrobisk wody lub wody z luźnym materiałem skalnym.

5.1. W przypadku nagłego wdarcia się do wyrobisk wody lub wody z luźnym materiałem skalnym kierownik akcji ratowniczej ustala:

1) miejsce, z którego nastąpił wypływ wody,

2) czy nie zagraża dalsze wdarcie wody,

3) rejon wyrobisk, do których przedostała się woda i do których może się jeszcze przedostać,

4) wielkość wypływu, jaki miał miejsce lub jaki może jeszcze nastąpić,

5) charakter powstałych zniszczeń i ich wpływ na przewietrzanie zakładu górniczego,

6) stan zagrożenia dla ludzi, w szczególności: liczbę zagrożonych ludzi i miejsce ich przebywania.

Na podstawie tych ustaleń kierownik akcji powinien wyznaczyć zasięg strefy zagrożenia, która powstała na skutek wdarcia się wody.

5.2. Strefa zagrożenia związana z wdarciem się wody do wyrobisk powinna obejmować następujące rejony zakładu górniczego:

1) wyrobiska zatopione całkowicie lub częściowo,

2) wyrobiska lub części czynnych wyrobisk, w których nastąpiło osłabienie struktury górotworu lub uszkodzenie obudowy w stopniu zagrażającym zawałem skał albo w których wystąpiło przemieszczenie się skał do wyrobiska,

3) rejony, w których wdarcie się wody spowodowało zaburzenie w systemie przewietrzania, powodujące powstanie zagrożenia gazowego lub pożarowego,

5.3. Dojścia do strefy zagrożenia związanej z wdarciem się wody powinny być zabezpieczone w sposób uniemożliwiający przypadkowe wejście do niej osób nieupoważnionych.

5.4. Prace związane z usuwaniem skutków wdarcia się wody prowadzi się w pierwszej kolejności w kierunku miejsca wypływu wody, tak aby zapobiec powtórzeniu lub rozszerzeniu się zagrożenia.

5.5. Sposób prowadzenia prac ratowniczych związanych z ratowaniem ludzi lub usuwaniem skutków wdarcia się wody ustala kierownik akcji ratowniczej. W przypadku ratowania ludzi prace te powinno się prowadzić przez:

1) wypompowanie wody z zatopionych wyrobisk,

2) rekonstrukcję wyrobisk objętych skutkami wdarcia się wody,

3) wykonanie wyrobisk ratunkowych w zniszczonym wyrobisku, caliźnie lub zrobach, w bezpośredniej bliskości zniszczonego wyrobiska,

4) zastosowanie techniki wiertniczej - wykonanie wierceń ratowniczych z powierzchni lub z sąsiednich wyrobisk dołowych do miejsca, w którym mogą znajdować się zagrożeni ludzie,

5) zastosowanie techniki nurkowej.

5.6. Podczas wykonywania prac ratowniczych sposobem rekonstrukcji wyrobisk lub drążenia wyrobisk ratunkowych powinny być przestrzegane odpowiednie ustalenia obowiązujące w akcjach związanych z zawałem skał do wyrobisk, o których mowa w pkt 4.

5.7. Prace ratownicze związane z wdarciem się wody lub wody z luźnym materiałem prowadzi się równocześnie ze wszystkich możliwych kierunków, z zachowaniem bezpieczeństwa ratowanych i ratujących.

5.8. Przy zagrożeniu występującym ze strony wodonośnego uskoku ustalenia dotyczące usuwania skutków zdarzenia powinny być szczególnie wnikliwie analizowane i powinny uwzględniać możliwość wznowienia wypływu wody.

5.9. Rejon zagrożony wypływem wody z uskoku powinien zostać zamknięty odpowiednio wytrzymałymi tamami lub korkami izolacyjnymi.

5.10. W ramach akcji ratowniczej lub prac profilaktycznych wykonywanie prac w sąsiedztwie wodonośnego uskoku jest dopuszczalne wtedy, gdy przy uskoku pozostawione są filary ochronne.

5.11. Podczas ratowania ludzi zagrożonych w wyniku wdarcia wody powinny być podjęte wszelkie działania w celu doprowadzenia jak największej ilości powietrza do miejsc, w których mogą znajdować się ludzie.

5.12. Kierownik akcji ratowniczej określa potrzeby podawania powietrza siecią rurociągów sprężonego powietrza lub za pomocą zainstalowanych rurociągów i innych przewodów do miejsc, w których znajdują się osoby zagrożone w wyniku wdarcia się wody.

5.13. Po stwierdzeniu, za pomocą łączności przewodowej lub akustycznej, obecności ludzi w rejonie zagrożonym powinny być podjęte działania zmierzające do przewiercenia otworu kontaktowego, przez który podaje się specjalnymi pojemnikami żywność, wodę i lekarstwa, a w razie potrzeby otwory wykorzystać do podawania tlenu lub powietrza.

5.14. Podczas analizowania możliwości prowadzenia akcji metodą wierceń ratunkowych powinny być wykonane analizy powstania dekompresji poduszki powietrznej w wyrobisku, w którym znajdują się ludzie, oraz ewentualnie zatopienie tej części wyrobiska.

5.15. W przypadku gdy podczas wdarcia się wody wystąpiły równocześnie zawały skał do wyrobisk, powodujące zagrożenie ludzi, w akcji ratowania ludzi stosuje się odpowiednio ustalenia określone w pkt 4.

Zasady działania zastępów specjalistycznych nurków

5.16.1. Specjalistyczne zastępy do wykonywania prac podwodnych podejmują działania podczas organizowanych w zakładzie górniczym podwodnych prac:

1) ratowniczych, prowadzonych w następstwie wystąpienia zagrożenia wodnego,

2) profilaktycznych, prowadzonych w celu niedopuszczenia do powstania zagrożenia wodnego lub zaplanowanych w celu usunięcia tego zagrożenia.

5.16.2. Przez podwodne prace ratownicze rozumie się działania zastępów nurkowych, z użyciem aparatów nurkowych, w wyrobiskach górniczych lub w obiektach hydroinżynierskich, funkcjonujących w ciągu technologiczno-produkcyjnym zakładu górniczego, objętych skutkami zagrożenia wodnego.

5.16.3. Przez podwodne prace profilaktyczne rozumie się zaplanowane działania zastępów nurkowych z użyciem aparatów nurkowych, w zatopionych wyrobiskach górniczych lub obiektach hydroinżynierskich, prowadzone w celu utrzymania ruchu zakładu górniczego, zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń oraz w celu zapobieżenia awariom.

5.16.4. W przypadku prowadzenia podwodnych prac ratowniczych powinno się zatrudniać zastępy nurkowe, w szczególności w czasie wykonywania zadań związanych z:

1) poszukiwaniem w zatopionych wyrobiskach zagrożonych ludzi i nawiązywaniem kontaktu z zagrożonymi, którym woda odcięła drogi ucieczkowe,

2) wyprowadzeniem ludzi z rejonów zagrożenia, z zastosowaniem ewakuacji podwodnej,

3) dostarczaniem, w drodze transportu podwodnego, osobom odciętym w wyniku zatopienia wyrobisk środków niezbędnych do życia do czasu ich ewakuowania.

5.16.5. Jednostka ratownictwa lub kopalniana stacja ratownictwa górniczego przeprowadza mobilizację zastępów nurkowych w zakresie niezbędnym do wykonania przewidywanych zadań w akcji ratowniczej.

5.16.6. Użycie zastępów nurkowych do wykonywania podwodnych prac profilaktycznych każdorazowo uzgadnia się z kierownikiem ruchu zakładu górniczego i kierownikiem jednostki ratownictwa.

5.16.7. Działaniami zastępów nurkowych w podwodnych akcjach ratowniczych i pracach profilaktycznych kieruje bezpośrednio kierownik prac podwodnych.

5.16.8. Podczas wykonywania podwodnych prac profilaktycznych na głębokości do 13 m w sprzyjających warunkach geologiczno-górniczych i nurkowych, a także w odpowiednio zabezpieczonych obiektach hydroinżynierskich, kierownik prac podwodnych zleca zastępowemu zastępu nurkowego bezpośrednie kierowanie pracami podwodnymi.

5.16.9. Ratownicy górniczy nurkowie, wchodzący w skład zastępu nurkowego, pełnią następujące funkcje podczas akcji ratowniczej i prac profilaktycznych:

1) zastępowy jest bezpośrednio przełożonym zastępu, odpowiedzialnym za właściwe i bezpieczne wykonanie zadań przez zastęp nurkowy,

2) nurek operacyjny wykonuje prace podwodne w ramach zadań zleconych zastępowi,

3) chronometrażysta utrzymuje stałą łączność telefoniczną z nurkiem operacyjnym, prowadzi chronometraż czynności podwodnych w okresie zgodnym z okresem bezpiecznego pobytu nurka (nurków) pod wodą, sporządza zapisy z przebiegu prac podwodnych, jest zastępcą zastępowego; w przypadku wykonywania specjalistycznych prac podwodnych dodatkowo obsługuje linę sygnalizacyjną nurka operacyjnego,

4) nurek ubezpieczający ubezpiecza nurka operacyjnego wykonującego pracę pod wodą i powinien być w stanie gotowości do natychmiastowego zejścia pod wodę; w razie wejścia nurka ubezpieczającego pod wodę jego linę asekuracyjną przejmuje zastępowy,

5) sygnalista utrzymuje łączność z nurkiem operacyjnym za pomocą liny asekuracyjno-sygnałowej lub w przypadkach szczególnych wykonuje inne czynności określone przez zastępowego.

5.16.10. W przypadku gdy wykonanie zadania dla zastępu nurkowego wymaga wielokrotnego wejścia pod wodę, zastępowy zmienia, wymienione w pkt 5.16.9, funkcje członków zastępu, stosownie do wymagań fizjologii nurkowania.

5.16.11. Kierownik prac podwodnych współdziała w porozumieniu z kierownikiem akcji na dole i uzgadnia podejmowane decyzje dotyczące prac podwodnych wykonywanych przez ratowników górniczych nurków.

5.16.12. Kierownik prac podwodnych ocenia możliwość realizacji zadań przez zastępy nurkowe i decyduje w sprawach techniki i organizacji nurkowania.

5.16.13. Zakład górniczy, w którym prowadzone są podwodne akcje ratownicze lub prace profilaktyczne, zapewnia stałą dostawę sprzętu, materiałów i innych środków określonych przez kierownika prac podwodnych, niezbędnych do wykonywania tych prac.

5.16.14. W celu prowadzenia podwodnych akcji ratowniczych kierownik akcji ratowniczej opracowuje plan działania zastępów nurkowych.

5.16.15. Stosownie do zadań nurkowych określonych w planie działania zastępów nurkowych kierownik prac podwodnych ustala:

1) zasięg penetracji w wyrobiskach kopalnianych i obiektach hydroinżynierskich,

2) sposób skutecznego ubezpieczenia podwodnego, w przypadku pokonywania załamań trasy penetracji podwodnej,

3) maksymalną, w danych warunkach, głębokość nurkowania,

4) technologię wykonywania prac podwodnych z użyciem sprzętu do spawania i cięcia metalu, betonowania podwodnego lub usuwania przeszkód podwodnych z zastosowaniem wybuchu podwodnego,

5) czas i liczbę stacji dekompresji wynikających z warunków nurkowania.

5.16.16. Porozumiewanie się między sygnalistą a nurkiem operacyjnym, za pomocą liny asekuracyjno-sygnałowej, powinno się odbywać zgodnie z następującymi znakami:

1) jedno szarpnięcie liny przez sygnalistę - "pytanie o samopoczucie nurka",

2) jedno szarpnięcie liny przez nurka - "odpowiedź wszystko w porządku",

3) dwa szarpnięcia liny przez sygnalistę - "kontynuuj pracę",

4) dwa szarpnięcia liny przez nurka - "udaję się głębiej, dalej, kontynuuję pracę",

5) trzy szarpnięcia liny przez sygnalistę - "wezwanie do wynurzenia się (seria szarpnięć)",

6) trzy szarpnięcia liny przez nurka - "wynurzam się", "wybieraj linę", "wyciągaj (seria szarpnięć)".

5.16.17. W przypadku gdy po trzech szarpnięciach, o których mowa w pkt 5.16.16, wynurzenie nurka operacyjnego jest utrudnione, do akcji powinno się włączyć nurka ubezpieczającego.

5.16.18. Porozumiewanie się nurków pod wodą odbywa się przy użyciu telefonu nurkowego; w razie awarii połączenia telefonicznego lub podczas wykonywania zadań pod wodą bez łączności telefonicznej obowiązują sygnały międzynarodowego kodu nurkowego (CMAS), w tym wymienione w pkt 5.16.16.

5.16.19. Ratownik górniczy nurek wykonujący prace pod wodą w całkowicie zatopionych wyrobiskach kopalnianych powinien być wyposażony w pasy balastowe, zabezpieczone przed przypadkowym zrzuceniem.

Prowadzenie penetracji podwodnej w wyrobiskach górniczych

5.16.20. Penetracja podwodna może być przeprowadzona w celu odszukania i nawiązania kontaktu z ludźmi odciętymi przez wodę oraz rozeznania i oceny stanu zatopionych wyrobisk, obiektów lub urządzeń zakładu górniczego.

5.16.21. Kierownik prac podwodnych ustala zadania dla ratowników górniczych, nurków, stosownie do sytuacji, a w szczególności:

1) nakazuje ubezpieczenie nurków łącznością telefoniczną lub liną asekuracyjną,

2) decyduje o potrzebie utrzymywania bezpośredniej asekuracji pod wodą, umożliwiającej udzielenie wzajemnej pomocy któremukolwiek z nurków, w razie wystąpienia zagrożenia.

5.16.22. W przypadku gdy penetracji dokonuje jeden nurek, w bazie nurkowej powinien znajdować się nurek ubezpieczający w pełnej gotowości do natychmiastowego udzielenia pomocy nurkowi penetrującemu wyrobiska.

5.16.23. W przypadku penetracji krzyżujących się wyrobisk dopuszcza się oddalenie nurka za dwa kolejne załamania trasy podwodnej, przy czym na każdym załamaniu trasy powinien znajdować się aparat nurkowy z podłączonym pierwszym stopniem redukcji.

5.16.24. W trakcie penetracji podwodnej, gdy zaistnieje potrzeba, nurkowie rozwijają wzdłuż trasy linę kierunkową, w celu ułatwienia przeprowadzenia ewakuacji podwodnej. Lina kierunkowa powinna być stabilizowana na załamaniach trasy do trwałych elementów obudowy górniczej w taki sposób, aby po nadaniu jej naciągu utrzymywała się w wodzie w zatopionym wyrobisku.

5.16.25. Jeżeli odcinki proste trasy penetracji podwodnej przekraczają 50 m, w połowie każdego z nich jest dopuszczalne umieszczenie aparatu rezerwowego z podłączonym pierwszym stopniem redukcji.

5.16.26. W przypadku bardzo trudnych warunków nurkowania penetrację podwodną prowadzi się jedynie dla ratowania życia ludzkiego. W takich przypadkach nurek penetrujący wyrobisko, w celu utrzymania założonego kierunku penetracji, powinien wykorzystać ciąg trwałych elementów instalacji zabudowanych w wyrobisku (rurociągi, kable). W przypadku utraty kontaktu z elementami wyznaczającymi kierunek penetracji, kierunek położenia bazy ratowniczej wyznacza naciąg liny asekuracyjnej (telefonicznej). Warunki widoczności powinny pozwolić na odczytanie przyrządów kontrolnych przez nurka dokonującego penetracji podwodnej.

5.16.27. W przypadku gdy liny kierunkowa i asekuracyjna stawiają zbyt duży opór, uniemożliwiający aktywne płynięcie w płetwach, nurek powinien przejść na technikę kroczenia po spągu, w czym pomocne jest lekkie obciążenie ciężarkami stóp nurka.

5.16.28. Nurkową bazę ratowniczą lokalizuje się w ustabilizowanym opływowym prądzie powietrza.

5.16.29. Nurkowa baza ratownicza powinna być wyposażona w stałą łączność z kierownictwem akcji i ze stanowiskiem nurkowym.

5.16.30. W nurkowej bazie ratowniczej powinno być przygotowane miejsce do:

1) ubierania i rozbierania nurków,

2) pracy mechanika nurkowego sprzętu ratowniczego,

3) pracy lekarza,

4) składowania sprzętu stosowanego podczas akcji.

5.16.31. Poza podstawowym wyposażeniem bazy nurkowej kierownik prac podwodnych ustala dodatkowe wyposażenie bazy w sprzęt, w szczególności ustala zabezpieczenie techniczno-medyczne akcji, stosownie do warunków prowadzenia prac podwodnych.

Nawiązywanie kontaktu z ludźmi zagrożonymi przez wodę i ich ewakuacja

5.16.32. Po dotarciu do miejsca niezatopionego, które może stanowić schronienie dla zagrożonych ludzi, nurek przed zdjęciem maski aparatu nurkowego upewnia się, czy skład powietrza w tym miejscu umożliwia oddychanie bez użycia ucieczkowego sprzętu ochrony układu oddechowego.

5.16.33. Po nawiązaniu kontaktu z zagrożonymi ludźmi nurek przekazuje do bazy informację o liczbie i stanie fizycznym zagrożonych osób.

5.16.34. W przypadku użycia przez zespół penetrujący liny kierunkowej jej koniec mocuje się w wyrobisku odciętym przez wodę.

5.16.35. Kierownik prac podwodnych wydaje polecenie o doprowadzeniu linii telefonicznej do odciętego wyrobiska, dla utrzymania stałej łączności z bazą.

5.16.36. Lekarz przygotowany do współdziałania z zastępami nurkowymi w bazie przeprowadza wywiad medyczny, na podstawie którego decyduje o możliwości i kolejności wykonania podwodnej ewakuacji zagrożonych ludzi.

5.16.37. Ewakuację podwodną przeprowadza się w zespołach, w składzie dwóch nurków na jedną ewakuowaną osobę. Do wykonania tej operacji nurkowie powinni zabrać z bazy zapasowy aparat, maskę pełnotwarzową, a po dotarciu do odciętego wyrobiska oraz przeprowadzeniu odpowiednich czynności przygotowawczych powinni ubrać ewakuowaną osobę w sprzęt nurkowy i po jej zanurzeniu kontrolnym oraz adaptacji przystąpić do ewakuacji.

5.16.38. Ewakuowany powinien poruszać się wzdłuż liny kierunkowej lub innego elementu wyznaczającego kierunek z odciętego przez wodę wyrobiska do bazy. Podczas ewakuacji nurkowie zajmują miejsca obok ratowanej osoby, oświetlając wyrobisko lampami, a jeżeli warunki na to nie pozwalają, zajmują miejsce przed osobą ewakuowaną i za nią, asekurując ją podczas ewakuacji.

5.16.39. Jeżeli w odciętym przez wodę wyrobisku powietrze było sprężone ciśnieniem hydrostatycznym słupa wody, osobę po ewakuacji umieszcza się w komorze dekompresyjnej, gdzie przechodzić powinna stopniową dekompresję.

5.16.40. Stosownie do warunków, w jakich jest prowadzona akcja ratownicza, kierownik prac podwodnych zarządza ewakuację z zachowaniem ubezpieczenia wodnego lub też bez ubezpieczenia.

5.16.41. W sprzyjających warunkach (brak załamań trasy, dobra widoczność, brak przeszkód wodnych, odległość nieprzekraczająca 50 m), dopuszczalne jest przeprowadzanie ewakuacji techniką nurkowania swobodnego (bez lin asekuracyjnych). Decyzję w tej sprawie podejmuje kierownik prac podwodnych na podstawie rozpoznania warunków nurkowych po przeprowadzonej penetracji podwodnej.

Prowadzenie specjalistycznych prac podwodnych

5.16.42. Specjalistyczne prace podwodne w zakresie spawania i cięcia podwodnego oraz usuwania elementów za pomocą wybuchów podwodnych powinny być wykonywane wyłącznie przez ratowników górniczych nurków, posiadających uprawnienia do przeprowadzania tego rodzaju prac.

6. Akcje ratownicze związane z awariami energomechanicznymi w wyrobiskach.

6.1. Podczas kierowania akcjami ratowniczymi związanymi z awariami energomechanicznymi przepisy dotyczące kierownika akcji na dole, sztabu akcji i organizacji bazy ratowniczej stosuje się odpowiednio.

6.2. Kierownik akcji ratowniczej powinien ustalić skład zespołów pracowniczych, które uczestniczyć będą w usuwaniu skutków awarii.

6.3. W przypadku konieczności, w ramach akcji ratowniczej, pogotowie specjalistyczne przewoźnych wyciągów awaryjnych włącza się do wykonywania następujących prac:

1) ewakuacji ludzi w szybie podczas awarii urządzeń wyciągowych,

2) kontroli stanu szybu i jego wyposażenia, gdy wystąpi awaria urządzenia wyciągowego,

3) kontroli szybu, w którym brak jest urządzeń wyciągowych,

4) naprawy urządzeń i wyposażenia szybu, gdy wystąpi awaria urządzenia wyciągowego w razie braku takiego urządzenia w szybie.

6.4. Wszystkie prace związane z montażem i obsługą urządzeń pogotowia przewoźnych wyciągów ratowniczych wykonują specjaliści pogotowia.

6.5. W rejonie wykonywania prac ratowniczych związanych z awariami energomechanicznymi przebywają wyłącznie pracownicy zatrudnieni przy wykonywaniu i kontroli tych prac.

6.6. Miejsce, w którym prowadzone są prace ratownicze, powinno być odpowiednio oświetlone.

6.7. W przypadku konieczności prowadzenia prac ratowniczych, w wyrobiskach pionowych lub o dużym nachyleniu powinno się zatrudniać specjalistyczne zastępy do wykonywania takich prac.

6.8. W przypadku konieczności prowadzenia akcji likwidacji skutków awarii energomechanicznych w warunkach wystąpienia innych zagrożeń: gazowego, pożarowego, wodnego i zawału skał, stosuje się odpowiednio ustalenia, które obowiązują przy przeprowadzaniu akcji ratowniczych związanych z tymi zagrożeniami.

7. Akcja ratownicza w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi.

Akcja ratownicza w trudnych warunkach cieplnych

7.1. Za akcję ratowniczą w trudnych warunkach cieplnych, z wyjątkiem pożarów, uznaje się prace przeprowadzane przez ratowników, w celu ratowania życia ludzkiego bądź likwidacji zagrożeń, gdy temperatura w miejscu akcji przekracza 40°C i wszelkie prace wykonywane są przez ratowników w izolujących kombinezonach gazoszczelnych i kwasoodpornych.

7.2. Podczas wykonywania prac ratowniczych w trudnych warunkach cieplnych czas pracy zastępu w akcji powinien być odpowiednio skrócony; czas ten określa kierownik akcji na podstawie wyników pomiaru temperatury w miejscu prowadzonej akcji.

7.3. Ratownicy powinni być zabezpieczeni w odpowiednie ubrania izolujące, w zależności od temperatury występującej w miejscu prowadzenia akcji ratowniczej.

7.3.1. W temperaturze do 60°C, w górnictwie otworowym siarki, ratownik powinien być zabezpieczony ubraniem kwasoodpornym i gazoszczelnym oraz powinien być wyposażony w aparat powietrzny butlowy na ubranie lub zasilany powietrzem z aparatu wężowego.

7.3.2. W temperaturze powyżej 60°C ratownik powinien być zabezpieczony ubraniem gazoszczelnym i kwasoodpornym oraz powinien być wyposażony w aparat powietrzny butlowy pod ubranie; o potrzebie zastosowania urządzenia klimatyzacyjnego decyduje kierownik akcji ratowniczej.

7.4. Ratownicy podczas akcji przeprowadzanej w trudnych warunkach cieplnych powinni zgłaszać zastępowemu każdy objaw przegrzania organizmu, w szczególności zawroty i bóle głowy, bóle kończyn, zaburzenia wzroku lub słuchu oraz mdłości. Po otrzymaniu takiego zgłoszenia od ratowników zastępowy natychmiast wycofuje cały zastęp do bazy.

7.5. Dla ratowników powracających do bazy, po wykonaniu prac w trudnych warunkach cieplnych, powinny być przygotowane w bazie: odzież na wymianę, koce i ciepłe napoje.

7.6. W celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy zastępu w trudnych warunkach cieplnych powinno się wykorzystać wszelkie możliwe środki do obniżenia temperatury, a w razie bardzo silnego promieniowania cieplnego korzystać ze środków ochrony, takich jak ekrany, tarcze osłonowe, ubrania żaroodporne lub przeciwpłomienne.

7.7. Ratownicy kierowani do prac w trudnych warunkach cieplnych, wyposażeni w ochronne kombinezony gazoszczelne, powinni być każdorazowo pouczeni przez kierownika bazy o sposobie pracy w kombinezonie.

Akcja ratownicza w przypadku zalania wodą, zatopienia oraz powstania zapadlisk

7.8. Za akcję ratowniczą uznaje się wszelkie prace wykonywane przez ratowników lub pracowników zakładu górniczego w celu ratowania ludzi, zabezpieczenia urządzeń i wyposażenia zakładu.

7.9. Kierownik akcji wyznacza strefy zagrożenia wodnego. W strefie tej przebywają tylko osoby biorące udział bezpośrednio w akcji ratowniczej.

7.10. W przypadku zatopienia obiektu w akcji ratowniczej biorą udział pracownicy zakładu oraz ratownicy. Ratownicy powinni być zatrudnieni w szczególności przy obsłudze urządzeń i sprzętu specjalnie przygotowanego do usuwania skutków zatopienia.

7.11. Kierownik akcji powinien przeprowadzić rozeznanie co do niebezpieczeństwa dalszego zatopienia zakładu. Po ustaleniu, że nie istnieje takie niebezpieczeństwo, dokonuje on podziału na grupy osób biorących udział w akcji i rozdziela zadania między poszczególne grupy.

7.12. Akcję ratowniczą w przypadku zatopienia prowadzi się wszelkimi dostępnymi środkami, a zwłaszcza z użyciem:

1) sprzętu i urządzeń do zatrzymywania dopływu wody i jej usuwania,

2) techniki nurkowania.

7.13. Przy stosowaniu techniki nurkowania podczas prowadzenia akcji ratowniczej wykorzystuje się specjalistyczne zastępy ratowników nurków.

7.14. Akcję ratowania ludzi rozpoczyna się od ustalenia miejsca, w którym znajdują się zagrożeni ludzie i prowadzi do czasu ich uwolnienia.

7.15. Jeżeli w wyniku zatopienia powstały gazy szkodliwe lub występuje przedostawanie się substancji szkodliwych do atmosfery, prace w strefie zagrożenia powinny być prowadzone wyłącznie przez ratowników, z użyciem aparatów regeneracyjnych lub powietrznych butlowych.

7.16. Przy zasypywaniu zapadlisk powstałych na polu otworowym lub przy przemieszczaniu mas podsadzkowych w szczególności:

1) wyznacza się osoby prowadzące obserwację krawędzi zapadliska,

2) określa i zabezpiecza strefę wpływów i oddziaływania zapadliska,

3) wyznacza drogi dojazdowe i miejsca, do których można dojeżdżać ciężkim sprzętem,

4) podejmuje prace zabezpieczające zagrożony obiekt oraz prace likwidacyjne zapadliska, w zależności od występujących zagrożeń,

5) ustala zasady bezpiecznej pracy ludzi oraz sposób ich ubezpieczania.

Akcja ratownicza w przypadku wystąpienia erupcji płynu złożowego oraz pożaru przy poszukiwaniu i wydobywaniu ropy naftowej i gazu ziemnego

7.17. Podczas pracy ratowników powinny być przestrzegane następujące ogólne zasady:

1) prace w warunkach niskich temperatur, poniżej -15°C, powinno się ograniczyć do niezbędnego minimum,

2) kierownik akcji ratowniczej decyduje o użyciu ubrań gazoszczelnych podczas prac prowadzonych w atmosferze zawierającej H₂S,

3) jeżeli w miejscu pracy stężenie par i gazów palnych przekracza 20% dolnej granicy wybuchowości, eliminuje się urządzenia i sprzęt mogący powodować iskrzenie i podejmuje decyzję dotyczącą ewentualnego wycofania zastępu,

4) prace pod strumieniem wypływającej z otworu ropy można prowadzić po wyposażeniu ratowników w ubrania ochronne nieelektryzujące i olejowo odporne,

5) ratowników powinno się wyposażyć w ochronniki słuchu oraz określić dla nich dopuszczalny czas przebywania w strefie o dużym natężeniu hałasu,

6) w warunkach zagrożenia wybuchem zastęp powinien pracować w odzieży i obuwiu niepowodujących iskrzenia,

7) w warunkach zagrożenia termicznego, pochodzącego od wypływającej z otworu cieczy o wysokiej temperaturze, ratowników wyposaża się w ubrania zabezpieczające przed działaniem temperatury oraz ubrania ochronne wodoszczelne,

8) podczas pracy w trudnych warunkach czas odpoczynku nie powinien być krótszy od czasu pracy,

9) przy znanym i kontrolowanym stężeniu gazów toksycznych dopuszcza się udział w akcji pracowników niebędących ratownikami górniczymi, zgodnie z zasadami określonymi przez kierownika akcji ratowniczej.

7.18. Podczas erupcji otwartej gazu ziemnego, prowadząc akcję ratowniczą, w szczególności:

1) wyznacza się strefę zagrożenia wybuchem,

2) określa się wielkość natężenia hałasu i wyznacza ewentualną strefę natężenia niebezpiecznego dla zdrowia,

3) zapewnia odpowiednią ilość środków zabezpieczających ratowników oraz służby pomocnicze przed działaniem hałasu,

4) prowadzi się w obrębie stanowisk pracy ciągły pomiar stężeń wybuchowych i zawartości tlenu w powietrzu,

5) prowadzi się prace ratownicze z użyciem narzędzi nieiskrzących,

6) powinien być obniżony stan zagrożenia wybuchem,

7) przygotowuje się urządzenia zabezpieczające wylot otworu oraz sprzęt do naprowadzenia go na strumień gazu,

8) przystępuje się do opanowania wypływu.

7.19. Podczas erupcji otwartej ropy naftowej (wody złożowej), prowadząc akcję ratowniczą, w szczególności:

1) wyznacza się strefę pożarową,

2) zabezpiecza istniejące cieki wodne przed przedostaniem się do nich ropy (wody złożowej),

3) wykonuje obwałowania, wykorzystując istniejące zagłębienia terenu,

4) organizuje środki do transportu ropy z miejsca jej gromadzenia,

5) przygotowuje się sprzęt i narzędzia służące do zamknięcia wylotu otworu,

6) podczas prowadzenia prac ratunkowych w obrębie rozlewisk ropy naftowej, w obrębie miejsc pracy, powinna być położona piana gaśnicza,

7) prowadzi się ciągłą kontrolę wybuchowości.

7.20. Podczas erupcji otwartej płynu złożowego z zawartością siarkowodoru:

1) wykonuje się zadania określone w pkt 7.18 lub 7.19,

2) określa się strefę zagrożenia i skażenia toksycznego,

3) prace ratownicze prowadzi się z użyciem sprzętu ochrony układu oddechowego (nie stosuje się aparatów regeneracyjnych),

4) przeprowadza się stałą lub okresową ewakuację okolicznej ludności, w zależności od powstałych zagrożeń,

5) neutralizuje siarkowodór w płynie złożowym, w miejscach jego nagromadzeń.

7.21. Podczas zagrożenia pożarowego przy erupcji otwartej płynu złożowego kierownik akcji powinien:

1) określić skład oraz objętość wypływającego płynu złożowego, rodzaj i kształt strugi oraz zagrożenia mogące spowodować pożar,

2) podjąć działania zapobiegające pożarowi przez eliminowanie zagrożeń i obniżenie zapalności płynu złożowego wypływającego z otworu,

3) przygotować obiekt do prowadzenia akcji gaśniczej,

4) ustalić współdziałanie odpowiednich jednostek na wypadek pożaru, zgodnie z planem ratownictwa oraz planem ochrony przeciwpożarowej.

7.22. Jeżeli powstanie pożar, kierownik akcji ratowniczej powinien:

1) dokonać oceny zagrożenia oraz podjąć działania możliwe do wykonania w pierwszej fazie pożaru, obejmujące:

a) ewakuację ludzi przebywających w zasięgu zagrożenia,

b) podjęcie akcji gaśniczej środkami gaśniczymi, dostępnymi w obiekcie,

c) wyznaczenie strefy zagrożenia,

2) przygotować obiekt do właściwej akcji gaśniczej poprzez:

a) oczyszczenie terenu pożaru z zabudowy pomocniczej, zniszczonych elementów konstrukcji,

b) wykonanie w przypadku erupcji ropy naftowej obwałowania obiektu i systemu jej doprowadzania,

c) zabezpieczenie odpowiedniej ilości wody i innych środków gaśniczych,

d) wezwanie odpowiednich jednostek wyspecjalizowanych w gaszeniu pożarów,

3) ustalić podstawowe etapy gaszenia pożaru, obejmujące:

a) wstępne ochładzanie terenu pożaru, gaszenie lokalnych ognisk pożaru oraz przygotowanie do gaszenia właściwego,

b) właściwe gaszenie płonącej strugi z doborem metody działania oraz zastosowanych środków gaśniczych,

c) końcowe ochładzanie.

7.23. Podczas prowadzenia akcji ratowniczej powinny być przestrzegane następujące warunki:

1) współdziałanie służb biorących udział w akcji powinno przebiegać według ustalonego planu,

2) sprzęt użyty do działań ratowniczo-gaśniczych powinien mieć zapewnioną możliwość przemieszczania,

3) przed każdą czynnością konieczne jest przeprowadzenie krótkiego instruktażu dla jej uczestników; operacje bardziej skomplikowane lub szczególnie niebezpieczne powinny być wcześniej przećwiczone na innym terenie,

4) po ugaszeniu pożaru, do momentu obniżenia się natężenia promieniowania cieplnego do wartości 4.190 W/m², nie powinny być wykonywane żadne prace przy otworze ani w jego sąsiedztwie,

5) w zakresie ochrony przed promieniowaniem cieplnym:

a) ratowników oraz strażaków pracujących w bezpośrednim sąsiedztwie pożaru wyposaża się w ubrania żaroodporne; osoby te oraz sprzęt i urządzenia dodatkowo powinny być chronione przed działaniem żaru za pomocą tarcz odbijających z blachy aluminiowej, rozpylonego strumienia wody lub w inny sposób określony przez kierownika akcji,

b) uczestników akcji znajdujących się blisko miejsca pożaru w jakiejkolwiek odzieży ochronnej powinno się zraszać wodą w sposób ciągły i z dostateczną wydajnością,

c) na aluminiowe powłoki ubrań żaroodpornych niedopuszczalne jest nanoszenie żadnych znaków i napisów,

d) kierownik akcji ustala strefę, w której mogą pracować osoby bez specjalnych osłon i odzieży żaroodpornej,

e) czas jednorazowego pobytu w strefie działania wysokich temperatur nie może przekraczać 10 minut, po których powinien być zapewniony co najmniej 2-godzinny odpoczynek,

f) w strefie o natężeniu promieniowania cieplnego powyżej 13.500 W/m², nawet w ubraniach żaroodpornych zraszanych wodą, przebywać mogą jednorazowo tylko do 5 minut,

g) osoby przewidziane do pracy w strefie wysokich temperatur powinno się stopniowo przyzwyczajać do warunków cieplnych w niej panujących oraz osobom tym zapewnić dostawę odpowiednich napojów,

h) grupa ratownicza, wchodząca w strefę działania wysokich temperatur, nie może liczyć mniej niż 3 osoby; w każdym przypadku powinna być przewidziana grupa dodatkowa, przeznaczona do dokonania natychmiastowej, awaryjnej zamiany grupy pracującej na terenie pożaru lub do udzielenia jej pomocy,

i) w przypadku odczuwania bólów i zawrotów głowy, ciążenia w nogach, duszności, powinno się powiadomić o tym dowódcę grupy, a sama grupa powinna natychmiast wycofać się poza strefę zagrożenia,

6) pracownicy oraz ratownicy biorący udział w akcji powinni być wyposażeni w ochronniki słuchu oraz okulary chroniące przed porażeniem świetlnym,

7) w przypadku wystąpienia zagrożeń toksycznych powinno się:

a) dokonywać ciągłych pomiarów stężeń związków toksycznych wydobywających się z otworu w kierunkach ich rozprzestrzeniania się, ustalić zasięg stref zagrożenia i odpowiednio je oznakować,

b) ustalić zasady ewakuacji ludzi z terenu akcji i ludności z okolicznych terenów w razie przewidywanego objęcia tych terenów zasięgiem skażenia toksycznego; powinny być zapewnione siły i środki do realizacji ewakuacji ludności.

7.24. Wymagania techniczne oraz szczegółowe zasady gaszenia pożarów otworów naftowych określa kierownik ruchu zakładu górniczego.

7.24.1. W przypadku powstania erupcji kierownik obiektu powinien natychmiast powiadomić jednostkę straży pożarnej, zgodnie z planem ratownictwa górniczego.

7.24.2. Przed przystąpieniem do akcji określa się:

1) rodzaj i charakterystykę erupcji (skład płynu złożowego, wielkość wypływu, kształt i ukierunkowanie strugi, ciśnienie złożowe),

2) rodzaj i wielkość zagrożeń,

3) zakres i sposób ochrony erupcji przed pożarem.

8. Prowadzenie akcji ratowniczej w przypadku współwystępowania zagrożeń.

8.1. Przez akcję ratowniczą prowadzoną w warunkach współwystępowania zagrożeń rozumie się prowadzenie akcji ratowniczej w przypadku wystąpienia równocześnie co najmniej dwóch zagrożeń spośród, takich jak: tąpaniowe, zawałowe, pożarowe, metanowe, wyrzutu gazów i skał, przekroczenie dopuszczalnych stężeń gazów w przekrojach wyrobisk, wodne, wybuchu pyłu węglowego, trudnych warunków mikroklimatu, erupcyjne, siarkowodorowe i innych.

8.2. Kierownik akcji ratowniczej powinien dokonać rozeznania, jakie zagrożenia równocześnie występują lub mogą wystąpić i jakie są ich wzajemne oddziaływania oraz dostosować do występujących zagrożeń prowadzenie akcji.

8.3. W zależności od rodzaju zagrożeń, podczas prowadzenia akcji ratowniczej powinno się zatrudniać zastępy jednostek ratownictwa górniczego, wyspecjalizowane w zwalczaniu danego zagrożenia.

8.4. W przypadku ratowania ludzi, gdy miejsce lokalizacji bazy ratowniczej ze względów organizacyjnych i technicznych jest oddalone od miejsca prowadzenia akcji, dopuszcza się założenie podbazy.

8.5. Kierownik akcji ratowniczej, w konsultacji ze sztabem akcji, podejmuje decyzję o założeniu podbazy oraz jej obsadzie i wyposażeniu.

8.6. Podbaza powinna być zlokalizowana w miejscu z ustabilizowanym prądem powietrza, zapewniającym możliwość wykonywania pomiarów stężenia gazów, zapewniać warunki dla szybkiego wycofania obsady podbazy i posiadać niezawodną łączność z bazą.

SPOSÓB ROZMIESZCZENIA PUNKTÓW ZDALNEGO POBIERANIA PRÓB GAZOWYCH ORAZ LOKALIZACJI STANOWISK POMIAROWYCH W KOPALNIACH W CZASIE PROWADZENIA AKCJI POŻAROWEJ

Rys. 1a

Rys. 1a. W czasie aktywnego gaszenia pożaru

Objaśnienia:

Rys. 1b

Rys. 1b. W otamowanym polu pożarowym

Objaśnienia:

Rys. 1c

Rys. 1c. W czasie pracy urządzenia do podawania gazów inertnych

Objaśnienia:

Rys. 1d

Rys. 1d. Podczas zwalczania pożaru endogenicznego

Objaśnienia: