Postępowanie egzekucyjne w administracji nie jest może przyjemne dla bezpośrednio zainteresowanych, niemniej służy osiągnięciu stanu zgodnego z prawem, wynikającego z ostatecznych decyzji administracyjnych. W ramach tego postępowania ujawniają się czasem nieoczywiste zależności, które mogą być istotne dla jego uczestników. Tak było w sprawie, którą zajmował się Wojewódzki Sąd w Rzeszowie (sygn. II SA/Rz 272/19).

 

Ciekawa historia nakazu rozbiórki domku letniskowego

Na skarżącego nałożono obowiązek rozbiórki budynku letniskowego o wymiarach 4,5 na 5 metrów, zrealizowanego w warunkach samowoli budowlanej. Nakaz rozbiórki po postępowaniu instancyjnym i dwóch instancjach w sądach administracyjnych stał się ostateczny i prawomocny, a tym samym, jeżeli zobowiązany nie wykonał obowiązku samodzielnie, nadawał się do egzekucji. Organy więc do d wystosowały upomnienie, wzywające do wykonania obowiązku rozbiórki, a następnie – wobec braku wykonania tego obowiązku – nałożyły grzywnę w celu przymuszenia.

Jest to środek egzekucyjny uregulowany w art. 119 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z nim grzywnę w celu przymuszenia nakłada się, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności czynności, której z powodu jej charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego. Jednocześnie § 2 tego przepisu wskazuje, że grzywnę nakłada się również, jeżeli nie jest celowe zastosowanie innego środka egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym. Zobowiązany do rozbiórki nie zgodził się z takim biegiem zdarzeń i sprawa trafiła do sądu.

Wąż Eskulapa w domku letniskowym

Potem okazało się, że w domku zalągł się wąż Eskulapa, który jest gatunkiem chronionym i wobec którego nie można dokonywać czynności polegających m.in. na niszczeniu gniazd czy siedlisk. Co więcej, ustawa o ochronie przyrody przewiduje sankcje z tego tytułu, zatem wykonanie obowiązku rozbiórki spowodowałoby popełnienie czynu zabronionego.

Rozbierać domek czy chronić węża?

W tej sytuacji strona skarżąca wystąpiła do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Do wniosku dołączyła prywatną opinię specjalistyczną dotyczącą warunków prowadzenia prac rozbiórkowych budynku. W efekcie organ nadzoru egzekucyjnego wydał postanowienie o wstrzymaniu postępowania egzekucyjnego. Uznał, że na obecnym etapie konieczne jest wydanie przez właściwy organ ochrony środowiska rozstrzygnięcia w sprawie zezwolenia na odstępstwa.

Podstawę dla takiego działania stanowi art. 23 § 6 u.p.e.a. Zgodnie z nim można, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, wstrzymać z urzędu, na czas określony, czynności egzekucyjne lub postępowanie egzekucyjne prowadzone przez nadzorowany organ. Wspomniane postanowienie zostało wydane w styczniu 2019 r. i wstrzymywało postępowanie egzekucyjne do 31 grudnia 2019 r., jednocześnie powodując, że dalsze prowadzenie czynności egzekucyjnych powinno być wstrzymane.

 

Alicja Plucińska-Filipowicz, Marek Wierzbowski

Sprawdź  

Czy można przymuszać do wykonania obowiązku zagrożonego karą?

Później jednak organ, który wstrzymał czynności egzekucyjne, rozpatrywał zażalenie skarżącego na samą grzywnę w celu przymuszenia – i go nie uwzględnił. Tę okoliczność – rozpatrując skargę w sprawie grzywny w celu przymuszenia – wytknął organowi egzekucyjnemu w pierwszej kolejności sąd administracyjny. Wskazał, że co do istoty sprawy zastosowania środka egzekucyjnego skarżony organ zażaleniowy przez wydanie w dniu [...] stycznia 2019 r. postanowienia o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia z dnia [...] października 2018 r. o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia (…), naruszył bezpośrednio zastosowany uprzednio przepis art. 23 § 6 u.p.e.a. Nie jest bowiem dopuszczalne zastosowanie grzywny, gdy w momencie orzekania organu zażaleniowego obowiązuje już postanowienie o wstrzymaniu postępowania egzekucyjnego.

Nakaz, który grozi karą

Wynika to z zasady aktualności orzekania, zgodnie z którą właściwy organ zażaleniowy orzekający w postępowaniu egzekucyjnym ma obowiązek uwzględniania stanu prawnego i faktycznego istniejącego w dniu wydawania orzeczenia. Zakaz stosowania środków egzekucyjnych w okresie wstrzymania postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 23 § 6 u.p.e.a. odnosi się zatem również do postanowień organu wyższego stopnia rozpoznającego zażalenia. Z tym rozumowaniem należy się w pełni zgodzić. Trudno dostrzec sens nakładania na skarżącego grzywny w celu przymuszenia go do wykonania rozbiórki budynku, której i tak nie może wykonać z uwagi na postępowanie związane z gatunkiem chronionym, z uwagi na które już wcześniej organ nadzorujący egzekucję wstrzymał prowadzone czynności.

Sąd jasno wskazał, co należy zrobić

Uwzględniając wszystkie te okoliczności Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wskazał, jak powinno wyglądać prawidłowe rozpoznanie zażalenia w tym zakresie. W konsekwencji organ zażaleniowy, stwierdzając tymczasowy brak podstaw do nałożenia grzywny w celu przymuszenia, nie powinien był utrzymywać w mocy zaskarżonego postanowienia, lecz uchylić je i umorzyć postępowanie w sprawie nałożenia grzywny w celu przymuszenia (…). Sąd podał także, że zastosowanie odpowiedniego środka egzekucyjnego będzie mogło nastąpić po rozstrzygnięciu regionalnego dyrektora ochrony środowiska i po zakończeniu okresu wstrzymania postępowania egzekucyjnego.

Rozstrzygnięcie jest to właściwe i trafne. Pokazuje właściwą kolejność stosowania odpowiednich środków w postępowaniu egzekucyjnym, a jednocześnie usuwa z obrotu zdecydowanie niewłaściwe rozstrzygnięcie. Przymusiłoby ono bowiem do wykonania obowiązku, którego nie można wykonać, bo bez uzyskania zgody RDOŚ – byłoby zagrożone karą.

Dr Maciej Kiełbowski jest adwokatem w praktyce sporów administracyjnych oraz praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy