I. WPROWADZENIEOsoby cechujące się umiejętnością korzystania z mediów potrafią dokonywać świadomych wyborów, zdają sobie sprawę z charakteru treści i usług, a także są w stanie korzystać z całego zakresu możliwości stwarzanych przez różne technologie komunikacyjne. Umieją lepiej chronić siebie i swoją rodzinę przed szkodliwymi lub nielegalnymi treściami. Umiejętność korzystania z mediów może również służyć jako cenne narzędzie zwalczania rozprzestrzeniania dezinformacji, umożliwiając użytkownikom krytyczną ocenę źródła informacji, a tym samym wykrywanie fałszywych lub wprowadzających w błąd treści, jak określono w wytycznych Komisji dotyczących wzmocnienia kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji 1 . Umiejętność korzystania z mediów umożliwia zatem ludziom uczestnictwo w bardziej otwartej i świadomej debacie demokratycznej.
Krytyczny charakter umiejętności korzystania z mediów oraz potrzeba jej wzmocnienia zostały uznane w europejskim planie działania na rzecz demokracji 2 i w planie działania na rzecz mediów i sektora audiowizualnego (MAAP) 3 . Podnoszenie umiejętności i kompetencji cyfrowych na potrzeby transformacji cyfrowej, w tym umiejętności cyfrowych i umiejętności korzystania z mediów, jest jednym ze strategicznych priorytetów Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej 4 .
W motywie 59 dyrektywy (UE) 2018/1808 uznano, że "umiejętność korzystania z mediów" oznacza umiejętności, wiedzę i rozumienie, które pozwalają skutecznie i bezpiecznie używać mediów. Aby ludzie mieli możliwość dotarcia do informacji oraz odpowiedzialnie i bezpiecznie wykorzystywali, krytycznie oceniali i tworzyli treści medialne, muszą posiąść zaawansowane umiejętności korzystania z mediów.
Umiejętność korzystania z mediów nie powinna być ograniczona do zdobywania wiedzy o narzędziach i technologiach, ale powinna mieć na celu wyposażanie ludzi w umiejętność krytycznego myślenia niezbędną do dokonywania ocen, analizowania złożonych realiów oraz odróżniania opinii od faktów. Konieczne jest zatem, aby państwa członkowskie, oprócz dostawców usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo oraz we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, promowały rozwój umiejętności korzystania z mediów we wszystkich grupach społecznych, wśród osób w każdym wieku i w odniesieniu do wszystkich mediów. Należy uważnie śledzić postępy w tym zakresie.
W dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych 5 (art. 33a ust. 1) określono nowe obowiązki państw członkowskich w zakresie promowania i stosowania środków mających na celu rozwijanie umiejętności korzystania z mediów.
Zgodnie z art. 33a ust. 2 dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych państwa członkowskie składają Komisji sprawozdanie z wykonania tego obowiązku do dnia 19 grudnia 2022 r., a następnie co trzy lata.
Zgodnie z art. 33a ust. 3 po zasięgnięciu opinii Komitetu Kontaktowego Komisja wydaje wytyczne co do zakresu takich sprawozdań.
W art. 28b dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych ustanowiono również obowiązki platform udostępniania wideo w zakresie umiejętności korzystania z mediów w kontekście ochrony użytkowników przed nielegalnymi i szkodliwymi treściami. Zgodnie z art. 28b ust. 3 lit. j) państwa członkowskie muszą zapewnić, aby wszyscy dostawcy platform udostępniania wideo podlegający ich jurysdykcji oferowali skuteczne środki i narzędzia kształtowania umiejętności korzystania z mediów oraz podnosili świadomość użytkowników odnośnie do tych środków i narzędzi.
Zgodnie z art. 28b ust. 5 Państwa członkowskie ustanawiają niezbędne mechanizmy oceny odpowiedniości wszelkich takich środków stosowanych przez dostawców platformy udostępniania wideo i powierzają ocenę tych środków krajowym władzom lub organom regulacyjnym.
Zgodnie z motywem 5 dyrektywy (UE 2018/1808) usługi mediów społecznościowych powinny być objęte tymi obowiązkami, jeżeli dostarczanie audycji i filmów wideo stworzonych przez użytkowników stanowi podstawową funkcjonalność tej usługi. Dostarczanie audycji i filmów wideo stworzonych przez użytkownika można uznać za podstawową funkcję usługi mediów społecznościowych, jeżeli treści audiowizualne nie są jedynie pomocnicze w stosunku do jej działalności lub nie stanowią jej niewielkiej części 6 .
Art. 30b ust. 3 lit. b) dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych stanowi, że Europejska Grupa Regulatorów ds. Audiowizualnych Usług Medialnych (ERGA) wymienia doświadczenia i sprawdzone rozwiązania dotyczące stosowania ram regulacyjnych w zakresie audiowizualnych usług medialnych, w tym dotyczące dostępności oraz umiejętności korzystania z mediów.
Kolejnym forum wymiany najlepszych praktyk w zakresie umiejętności korzystania z mediów i badania synergii jest grupa ekspertów Komisji ds. umiejętności korzystania z mediów (Media Literacy Expert Group - MLEG) 7 . Grupa ekspertów Komisji ds. zwalczania dezinformacji i promowania umiejętności cyfrowych poprzez kształcenie i szkolenie 8 również była ważnym forum wymiany informacji na temat skutecznych europejskich inicjatyw w dziedzinie kształcenia i szkolenia.
Zgodnie z art. 33a ust. 3 dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych niniejszy dokument ma na celu przedstawienie wytycznych dotyczących zakresu sprawozdań państw członkowskich w sprawie środków na rzecz promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów. W uzupełnieniu ogólnych celów określonych w dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych wytyczne mają również pomóc państwom członkowskim w wymianie najlepszych praktyk w zakresie umiejętności korzystania z mediów. W trakcie wydawania wytycznych Komisja skonsultowała się z Komitetem Kontaktowym zgodnie z art. 33a ust. 3 dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych.
Wytyczne nie mają charakteru wiążącego. W zakresie, w jakim w wytycznych przedstawiono wykładnię dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych, stanowisko Komisji pozostaje bez uszczerbku dla wykładni Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
II. OKRES SPRAWOZDAWCZY I ZAINTERESOWANI UCZESTNICY RYNKU MEDIALNEGO
1. Okres sprawozdawczy
Art. 2 dyrektywy (UE) 2018/1808 zobowiązuje państwa członkowskie do transpozycji dyrektywy do dnia 19 września 2020 r. W związku z tym sprawozdania państw członkowskich powinny początkowo obejmować okres od września 2020 r. do października 2022 r 9 . Kolejne sprawozdania powinny obejmować odpowiednie trzyletnie okresy kończące się w październiku ostatniego roku danego okresu.
2. Zainteresowani uczestnicy rynku medialnego
Zgodnie z art. 33a ust. 1 i art. 28b ust. 3 dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych sprawozdania państw członkowskich powinny obejmować co najmniej środki mające na celu rozwój umiejętności korzystania z mediów dotyczące audiowizualnych usług medialnych i platform udostępniania wideo, zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie.
III. STRUKTURA SPRAWOZDAŃ
1. Informacje ogólne
Sprawozdania powinny zawierać pięć sekcji (a. - e.; zob. poniżej). Pierwsze dwie sekcje (a. - b.) powinny zawierać co najmniej informacje w nich wskazane. Sekcje trzecia, czwarta i piąta (c., d. i e.) opierają się na podejściu dołożenia wszelkich starań w odniesieniu do opisu odpowiednich środków wskazanych w tych sekcjach. Państwa członkowskie mają również możliwość uwzględnienia wszelkich dodatkowych informacji, które uznają za istotne dla sprawozdania.
Każda sekcja sprawozdania powinna zawierać wykaz i, w miarę możliwości, krótki opis środków, ustaleń, działań i zmian. Krótki opis mógłby obejmować główne elementy, takie jak cele, docelowe podmioty lub grupy demograficzne, metody wykonywania oraz wyniki, jeżeli są dostępne. W miarę możliwości sprawozdania powinny również zawierać odniesienia do źródeł informacji, takich jak odpowiednie strony internetowe, nawet jeśli są one dostępne wyłącznie w językach narodowych.
2. Sekcje sprawozdań
a. Środki prawne lub środki z zakresu polityki
Państwa członkowskie powinny składać sprawozdania na temat środków ustawodawczych i innych środków o charakterze prawnym, które wprowadziły, oraz, w stosownych przypadkach, środków planowanych w celu promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów. W szczególności powinny one informować o przepisach prawnych mających zastosowanie do audiowizualnych usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo, zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych, w tym w przypadkach, gdy takie przepisy są częścią szerszych ram umiejętności korzystania z mediów, na przykład obejmujących wszystkie usługi medialne lub wszystkie usługi społeczeństwa informacyjnego.
W miarę możliwości państwa członkowskie powinny również składać sprawozdania na temat szerszych środków z zakresu polityki, takich jak krajowe lub regionalne strategie i plany działania na rzecz promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów.
W zakresie, w jakim obowiązujące przepisy prawne nakładają na dostawców audiowizualnych usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo obowiązek wdrożenia środków w zakresie umiejętności korzystania z mediów, państwa członkowskie powinny, w miarę możliwości, informować o takich środkach dostawców podlegających ich jurysdykcji. Jeżeli chodzi o platformy udostępniania wideo, państwa członkowskie powinny również informować o swoich ocenach stosowności środków w zakresie umiejętności korzystania z mediów, które to środki są wdrażane przez dostawców platform udostępniania wideo podlegających ich jurysdykcji, z uwzględnieniem zestawu narzędzi umiejętności korzystania z mediów 10 .
b. Środki organizacyjne
Państwa członkowskie powinny informować o wprowadzonych środkach i rozwiązaniach organizacyjnych umożliwiających wdrożenie obowiązków w zakresie umiejętności korzystania z mediów wynikających z dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. W szczególności państwa członkowskie powinny wskazać, które organy lub władze, odpowiednio na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym, są odpowiedzialne za promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów, a także nadzór nad przestrzeganiem ewentualnych obowiązków nałożonych na dostawców audiowizualnych
W miarę możliwości sprawozdania powinny również zawierać informacje na temat struktur współpracy zainteresowanych stron oraz różnych zainteresowanych stron współpracujących z organami i władzami państw członkowskich do celów ich działań w zakresie umiejętności korzystania z mediów.
c. Finansowanie publiczne i inne mechanizmy finansowania umiejętności korzystania z mediów
Państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań, aby opisać zakres i ramy czasowe publicznych środków finansowych przeznaczonych na promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów. Należy uwzględnić co najmniej budżet na szczeblu krajowym. W sprawozdaniach można by pokrótce opisać instrumenty finansowania wykorzystywane do finansowania działań w zakresie umiejętności korzystania z mediów, w tym instrumenty mające na celu przyciągnięcie finansowania prywatnego.
d. Działania na rzecz zaangażowania i podnoszenia świadomości, w tym programy nauczania umiejętności korzystania z mediów
Państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań, aby informować o wszelkich prowadzonych przez siebie działaniach na rzecz zaangażowania lub podnoszenia świadomości w celu promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów we wszystkich grupach wiekowych w ramach kształcenia formalnego i uczenia się przez całe życie. W miarę możliwości i w stosownych przypadkach państwa członkowskie mogą również odnosić się do odpowiednich działań w zakresie zaangażowania i podnoszenia świadomości prowadzonych przez uczestników rynku, instytucje naukowe lub organizacje pozarządowe. Mogą one obejmować Tygodnie Umiejętności Korzystania z Mediów, a także kampanie i działania szkoleniowe skierowane do konkretnych grup demograficznych, w tym młodych ludzi.
W związku z tym państwa członkowskie mogłyby zbadać możliwość ustanowienia ustrukturyzowanych środków komunikacji z krajowymi centrami Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (European Digital Media Observatory - EDMO) 11 , finansowanych przez Komisję Europejską. Cele krajowych centrów EDMO obejmują (i) współpracę z krajowymi organami ds. mediów w zakresie monitorowania polityki platform internetowych i ekosystemu mediów cyfrowych oraz (ii) organizowanie działań w zakresie umiejętności korzystania z mediów 12 .
W miarę możliwości państwa członkowskie mogłyby również informować o włączeniu środków mających na celu promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów do formalnych programów nauczania, w formie osobnych lub przekrojowych tematów, na różnych poziomach (w stosownych przypadkach na poziomie podstawowym, średnim, wyższym lub na innym poziomie kształcenia i szkolenia) 13 . Mogłoby to również obejmować specjalne moduły poświęcone umiejętności korzystania z mediów skierowane do nauczycieli i szkoleniowców, w szczególności w zakresie kształcenia wstępnego nauczycieli lub ustawicznego rozwoju zawodowego, zgodnie z zaleceniem Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony małoletnich, godności ludzkiej oraz prawa do odpowiedzi w odniesieniu do konkurencyjności europejskiego przemysłu audiowizualnego i internetowych usług informacyjnych 14 .
Sprawozdania mogłyby odnosić się do odpowiednich dostępnych publicznie zasobów w zakresie umiejętności korzystania z mediów, takich jak specjalne portale internetowe, nawet jeśli są dostępne wyłącznie w językach narodowych.
e. Środki i metody oceny
Państwa członkowskie, które stosują lub chciałyby wprowadzić środki służące ocenie wpływu regionalnych lub krajowych inicjatyw medialnych promujących umiejętność korzystania z mediów, w tym wskaźniki pomiaru wyników służące do oceny wpływu środków i metod w zakresie umiejętności korzystania z mediów, zachęca się do wymienienia i opisania takich środków i ich wyników w przedkładanych sprawozdaniach 15 .
IV. UWAGI NATURY PROCEDURALNEJ
Jak przewidziano w art. 30b ust. 3 lit. b) dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych, ERGA musi wymieniać doświadczenia i sprawdzone rozwiązania dotyczące stosowania ram regulacyjnych w zakresie audiowizualnych usług medialnych, w tym dotyczące dostępności oraz umiejętności korzystania z mediów. Biorąc pod uwagę ten wymóg, Komisja zachęca krajowe organy regulacyjne do dalszej wymiany informacji i najlepszych praktyk w zakresie umiejętności korzystania z mediów w kontekście ERGA, w tym w odniesieniu do stosowania niniejszych wytycznych.
Aby promować świadomość i wymianę najlepszych praktyk, sprawozdania państw członkowskich zostaną opublikowane na stronie internetowej Komisji.
Sprawozdania te będą również przydatne w świetle celów w zakresie umiejętności cyfrowych, które są częścią programu polityki "Droga ku cyfrowej dekadzie" do 2030 r 16 ., i mogą zostać uwzględnione w strategicznych planach działania państw członkowskich dotyczących cyfrowej dekady.
DODATEK
Wzór sprawozdań państw członkowskich dotyczących umiejętności korzystania z mediów
W celu uporządkowania sprawozdań państw członkowskich dotyczących umiejętności korzystania z mediów proponuje się następujące pytania: Więcej informacji na temat tego, co można uwzględnić, znajduje się w sekcji 2 niniejszych wytycznych.
| a. |
Środki prawne lub środki z zakresu polityki |
| - |
Jakie środki ustawodawcze i inne środki o charakterze prawnym mające zastosowanie do audiowizualnych usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo istnieją w Państwa kraju lub, w stosownych przypadkach, czy planuje się promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów? |
| - |
Czy w Państwa kraju nałożono na dostawców audiowizualnych usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo obowiązek wdrożenia środków w zakresie umiejętności korzystania z mediów? |
| - |
Jakie szersze środki polityczne wprowadzono w Państwa kraju w celu promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów? |
| - |
Jak oceniają Państwo stosowność środków w zakresie umiejętności korzystania z mediów wdrażanych przez dostawców platform udostępniania wideo podlegających jurysdykcji Państwa kraju, biorąc pod uwagę zestaw narzędzi w zakresie umiejętności korzystania z mediów? |
|
|
| b. |
Środki organizacyjne |
| - |
Które organy lub władze w Państwa kraju są odpowiedzialne za promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów, a także nadzór nad przestrzeganiem ewentualnych obowiązków nałożonych na dostawców audiowizualnych usług medialnych i dostawców platform udostępniania wideo? |
|
Jakie konkretne zadania zostały im powierzone? |
| - |
Czy mogą Państwo przedstawić informacje na temat struktury lub struktur współpracy zainteresowanych stron oraz różnych zainteresowanych stron współpracujących z organami i władzami w Państwa kraju do celów ich działań w zakresie umiejętności korzystania z mediów? |
|
|
| c. |
Finansowanie publiczne i inne mechanizmy finansowania umiejętności korzystania z mediów |
| - |
Czy mogą Państwo opisać zakres i ramy czasowe publicznych środków finansowych przydzielonych w Państwa kraju na promowanie i rozwijanie umiejętności korzystania z mediów oraz instrumenty finansowania wykorzystywane do finansowania działań w zakresie umiejętności korzystania z mediów, w tym wszelkie środki mające na celu przyciągnięcie finansowania prywatnego? |
|
|
| d. |
Działania na rzecz zaangażowania i podnoszenia świadomości, w tym programy nauczania umiejętności korzystania z mediów |
| - |
Jakie działania angażujące lub podnoszące świadomość są prowadzone w Państwa kraju i które z nich zostały przeprowadzone przez uczestników rynku, instytucje naukowe lub organizacje pozarządowe w celu promowania i rozwijania umiejętności korzystania z mediów? |
| - |
Czy Państwa kraj ustanowił ustrukturyzowane środki komunikacji z krajowymi centrami Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO) lub zbadał tę możliwość? |
| - |
Jakie środki wprowadzono w Państwa kraju w celu włączenia promowania i rozwoju umiejętności korzystania z mediów do formalnych programów nauczania na różnych poziomach, programów kształcenia zawodowego i ustawicznego nauczycieli i pedagogów, a także w celu publicznego udostępnienia odpowiednich zasobów w zakresie umiejętności korzystania z mediów? |
|
| e. Środki i metody oceny |
| - Czy Państwa kraj stosuje lub chciałby wprowadzić środki służące ocenie wpływu regionalnych lub krajowych inicjatyw medialnych, w tym wskaźniki pomiaru wyników w celu oceny wpływu środków i metod w zakresie umiejętności korzystania z mediów? Jeśli tak, proszę wymienić i opisać te środki i ich wyniki. |
|
|
| Informacje dodatkowe |
| - Czy istnieją jakieś dodatkowe informacje istotne w kontekście tego sprawozdania? |
|
