a także mając na uwadze, co następuje:(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 3 , którym ustanowiono Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (zwany dalej "Instrumentem"), weszło w życie w dniu 19 lutego 2021 r. Instrument zapewnia państwom członkowskim wsparcie finansowe służące realizacji reform i inwestycji, co pociąga za sobą impuls fiskalny finansowany przez Unię. Zgodnie z priorytetami europejskiego semestru Instrument przyczynia się do inkluzywnej odbudowy gospodarczej oraz do wdrażania zrównoważonych i pobudzających wzrost gospodarczy reform i inwestycji, w szczególności reform i inwestycji, których celem jest promowanie zielonej i cyfrowej transformacji oraz zwiększenie odporności gospodarek państw członkowskich. Pomaga również wzmocnić finanse publiczne oraz pobudzić wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy w średnim i długim okresie, a także zwiększyć spójność terytorialną wewnątrz Unii i wspierać dalsze wdrażanie Europejskiego filaru praw socjalnych. Maksymalny wkład finansowy dla poszczególnych państw członkowskich w ramach Instrumentu został zaktualizowany w dniu 30 czerwca 2022 r., zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia (UE) 2021/241.
(2) W dniu 22 listopada 2022 r. Komisja przyjęła roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2023 r., rozpoczynaj ąc tym samym cykl europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej w 2023 r. W dniu 23 marca 2023 r. Rada Europejska zatwierdziła priorytety rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2023 r., które są skupione wokół czterech wymiarów konkurencyjnej zrównoważo- ności. W dniu 22 listopada 2022 r., działając na podstawie rozporządzenia (UE) nr 1176/2011, Komisja przyjęła również sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania na 2023 r., w którym wskazała Rumunię jako jedno z państw członkowskich, w których mogą występować zakłócenia równowagi lub które są narażone na takie zakłócenia. W związku z tym potrzebna będzie szczegółowa ocena sytuacji. Komisja przyjęła również zalecenie dotyczące zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro, a także wniosek dotyczący wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2023 r., w którym przeanalizowano wdrażanie wytycznych dotyczących zatrudnienia i zasad Europejskiego filaru praw socjalnych. W dniu 16 maja 2023 r. Rada przyjęła zalecenie w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro 4 (zwane dalej "zaleceniem dla strefy euro na 2023 r."), a w dniu 13 marca 2023 r. - wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu.
(3) Choć gospodarki Unii wykazują się niezwykłą odpornością, kontekst geopolityczny nadal wywiera negatywny wpływ. W czasie gdy Unia stanowczo popiera Ukrainę, unijny program polityki gospodarczej i społecznej skupia się na ograniczaniu w perspektywie krótkoterminowej negatywnych skutków wstrząsów energetycznych dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, a także na kontynuowaniu działań mających na celu realizacj ę zielonej i cyfrowej transformacji, wspieranie zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu, zachowanie stabilności makroekonomicznej oraz zwiększenie odporności w perspektywie średnioterminowej. W programie tym silny nacisk kładzie się też na zwiększenie konkurencyjno ści i wydajności Unii.
(4) W dniu 1 lutego 2023 r. Komisja wydała komunikat pt. "Plan przemysłowy Zielonego Ładu na miarę epoki neutralności emisyjnej" (zwany dalej "planem przemysłowym Zielonego Ładu"). Celem planu przemysłowego Zielonego Ładu jest pobudzenie konkurencyjno ści unijnego przemysłu neutralnego emisyjnie oraz wspieranie szybkiej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej. Stanowi on uzupełnienie bieżących wysiłków w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i REPowerEU. Celem planu jest również stworzenie bardziej sprzyjającego otoczenia dla zwiększenia zdolności produkcyjnych Unii w zakresie technologii i produktów neutralnych emisyjnie niezb ędnych do osiągnięcia ambitnych celów klimatycznych Unii oraz zapewnienie dostępu do odpowiednich surowców krytycznych, m.in. przez dywersyfikacj ę źródeł, właściwą eksploatację zasobów geologicznych w państwach członkowskich i maksymalny recykling surowców. Plan przemysłowy Zielonego Ładu opiera się na czterech filarach: przewidywalnym i uproszczonym otoczeniu regulacyjnym, szybszym dostępie do finansowania, podnoszeniu umiejętności oraz otwartym handlu zapewniaj ącym odporne łańcuchy dostaw. W dniu 16 marca 2023 r. Komisja wydała kolejny komunikat pt. "Długoterminowa konkurencyjno ść UE: perspektywa na przyszłość po 2030 r." oparty na dziewięciu wzajemnie potęgujących się czynnikach i mający na celu wypracowanie ram regulacyjnych sprzyjaj ących wzrostowi gospodarczemu. W komunikacie tym wyznaczono priorytety polityki nastawione na aktywne zapewnienie ulepszeń strukturalnych, dobrze ukierunkowanych inwestycji oraz środków regulacyjnych służących długoterminowej konkurencyjno ści Unii i jej państw członkowskich. Poniższe zalecenia przyczyniaj ą się do realizacji tych priorytetów.
(5) W 2023 r. europejski semestr na rzecz koordynacji polityki gospodarczej nadal rozwija się równolegle z wdrażaniem Instrumentu. Pełne wdrożenie planów odbudowy i zwiększania odporności pozostaje nieodzowne do realizacji priorytetów polityki w ramach europejskiego semestru, ponieważ plany te uwzględniają wszystkie stosowne zalecenia dla poszczególnych krajów wydane w ostatnich latach lub ich znaczną część. Zalecenia dla poszczególnych krajów na lata 2019, 2020 i 2022 pozostają równie aktualne w odniesieniu do planów odbudowy i zwiększania odporności, które są uzupełniane, aktualizowane lub zmieniane zgodnie z art. 14, 18 i 21 rozporządzenia (UE) 2021/241.
(6) Przyjęte w dniu 27 lutego 2023 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/435 5 (zwane dalej "rozporządzeniem w sprawie REPowerEU") ma na celu szybkie zredukowanie uzależnienia Unii od importu paliw kopalnych z Rosji. Przyczyni się to do bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji dostaw energii w Unii przy jednoczesnym zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, zdolności do magazynowania energii oraz efektywności energetycznej. Rozporządzenie w sprawie REPowerEU umożliwia państwom członkowskim dodanie do krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności nowego rozdziału REPowerEU w celu finansowania kluczowych reform i inwestycji, które pomogą w osiągnięciu celów REPowerEU. Te reformy i inwestycje przyczynią się również do pobudzenia konkurencyjno ści unijnego przemysłu neutralnego emisyjnie, zgodnie z założeniami planu przemysłowego Zielonego Ładu, oraz do realizacji zaleceń dla poszczególnych krajów w obszarze energii, wydanych w 2022 r. oraz, w stosownych przypadkach, w 2023 r. Rozporządzeniem w sprawie REPowerEU wprowadzono nową kategorię bezzwrotnego wsparcia finansowego, udostępnianego państwom członkowskim w celu finansowania nowych reform i inwestycji związanych z energią w ramach planów odbudowy i zwiększania odporności.
(7) W dniu 8 marca 2023 r. Komisja przyjęła komunikat zawierający wytyczne dotyczące polityki fiskalnej na 2024 r. (zwany dalej "komunikatem z dnia 8 marca 2023 r."). Jego celem jest wsparcie państw członkowskich w przygotowaniu programów stabilności i konwergencji, a przez to wzmocnienie koordynacji polityki. Komisja przypomniała, że ogólna klauzula wyjścia paktu stabilności i wzrostu zostanie zdezaktywowana z końcem 2023 r. Zaapelowała, by w latach 2023-2024 polityka fiskalna służyła zapewnieniu średniookresowej zdolności do obsługi długu i zwiększeniu wzrostu potencjalnego w zrównowa żony sposób oraz zachęciła państwa członkowskie, aby w swoich programach stabilności i konwergencji na 2023 r. określiły, w jaki sposób ich plany fiskalne zapewnią przestrzeganie określonej w Traktacie wartości odniesienia wynoszącej 3 % produktu krajowego brutto (PKB) oraz zapewnią realistyczną i ciągłą redukcję długu lub utrzymanie go na ostrożnym poziomie w perspektywie średnioterminowej. Komisja wezwała również państwa członkowskie, by stopniowo wycofywały krajowe środki fiskalne służące ochronie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw przed wstrząsem spowodowanym wzrostem cen energii, rozpoczynaj ąc od środków najmniej ukierunkowanych. Wskazała, że jeżeli przedłużenie środków wsparcia okazałoby się konieczne ze względu na ponowną presję związaną z cenami energii, państwa członkowskie powinny lepiej ukierunkować takie środki na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa znajduj ące się w trudnej sytuacji. Komisja stwierdziła, że zalecenia fiskalne będą przedstawiane w ujęciu
(8) W dniu 26 kwietnia 2023 r. Komisja przedstawiła wnioski ustawodawcze mające na celu wdrożenie kompleksowej reformy unijnych przepisów dotyczących zarządzania gospodarczego. Głównym celem wniosków jest poprawa stabilności długu publicznego i wspieranie przez reformy i inwestycje zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu gospodarczego we wszystkich państwach członkowskich. W swoich wnioskach Komisja dąży do zwiększenia poczucia odpowiedzialno ści na szczeblu krajowym, uproszczenia ram oraz skoncentrowania się w większym stopniu na perspektywie średnioterminowej, a jednocześnie do skutecznego i spójniejszego egzekwowania przepisów. Zgodnie z konkluzjami Rady z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego celem jest zakończenie prac legislacyjnych w 2023 r.
(9) W dniu 31 maja 2021 r. Rumunia przedstawiła Komisji swój krajowy plan odbudowy i zwiększania odporności, zgodnie z art. 18 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2021/241. Na podstawie art. 19 rozporządzenia (UE) 2021/241 Komisja oceniła adekwatność, skuteczność, efektywność oraz spójność planu odbudowy i zwiększania odporności, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny zawartymi w załączniku V do tego rozporządzenia. W dniu 3 listopada 2021 r. Rada przyjęła decyzję wykonawczą w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporności Rumunii 6 . Uruchomienie transz jest uzależnione od przyjęcia decyzji Komisji zgodnie z art. 24 ust. 5 rozporządzenia (UE) 2021/241 stwierdzaj ącej, że Rumunia osiągnęła w zadowalaj ący sposób odpowiednie kamienie milowe i wartości docelowe określone w decyzji wykonawczej Rady. Osiągnięcie w zadowalający sposób zakłada, że działania związane z uprzednio osiągniętymi kamieniami milowymi i wartościami docelowymi nie zostały odwrócone.
(10) W dniu 11 maja 2023 r. Rumunia przedłożyła swój krajowy program reform na 2023 r., a w dniu 10 maja 2023 r. program konwergencji na 2023 r., zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1466/97. W celu uwzględnienia powiązań między tymi dwoma programami poddano je równoczesnej ocenie. Zgodnie z art. 27 rozporządzenia (UE) 2021/241 krajowy program reform na 2023 r. odzwierciedla również półroczne sprawozdania Rumunii z postępów w realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności.
(11) W dniu 24 maja 2023 r. Komisja opublikowała sprawozdanie krajowe dotyczące Rumunii na 2023 r. Oceniła w nim postępy Rumunii we wdrażaniu stosownych zaleceń dla tego kraju przyjętych przez Radę w latach 20192022 oraz podsumowała realizację planu odbudowy i zwiększania odporności przez Rumunię. Na podstawie tej analizy w sprawozdaniu krajowym wskazano luki w stosunku do wyzwań, których nie uwzględniono w planie odbudowy i zwiększania odporności lub uwzględniono je jedynie częściowo, a także nowe i pojawiające się wyzwania. Oceniono w nim również postępy Rumunii we wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych oraz w realizacji głównych celów Unii dotycz ących zatrudnienia, umiejętności i ograniczania ubóstwa, a także postępy w realizacji celów Narodów Zjednoczonych w zakresie zrównoważonego rozwoju.
(12) Komisja przeprowadziła szczegółową ocenę sytuacji dla Rumunii na podstawie art. 5 rozporządzenia (UE) nr 1176/2011 i opublikowała jej wyniki w dniu 24 maja 2023 r. Komisja stwierdziła, że Rumunia boryka się z zakłóceniami równowagi makroekonomicznej. W szczególności podatności tego państwa na zagrożenia dotyczą rachunków zewnętrznych, w związku ze znaczącymi deficytami publicznymi, w sytuacji, gdy zwiększyła się presja związana z przegrzaniem. Duży deficyt obrotów bieżących znacznie się pogłębił po recesji wywołanej pandemią COVID-19 i sprawił, że gospodarka jest podatna na wstrząsy związane z finansowaniem zewnętrznym. Utrzymywanie się dużego deficytu obrotów bieżących może doprowadzić do dalszego obniżania ujemnej międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto. Wyraźnie widoczne są oznaki przegrzania, przy czym inflacja bazowa jest na uciążliwie wysokim poziomie, wzrost płac - swobodnie na poziomie wartości dwucyfrowej, a stopa bezrobocia - stosunkowo niska. Oczekuje się, że wskaźniki konkurencyjności kosztowej ustabilizują się, ale utrzymują się problemy strukturalne. Wydaje się, że kurs walutowy przekracza poziom sugerowany przez fundamentalne parametry gospodarcze i jest w dużym stopniu odgórnie zarządzany. Deficyt publiczny od kilku lat jest wysoki i odpowiada za znaczną część nadmiernego popytu i wynikającego z niego deficytu bilansu płatniczego; pomimo tego, że deficyt publiczny się zmniejsza, nadal przewiduje się, że pozostanie znaczący w latach 2023 i 2024. Ograniczenie deficytu publicznego w 2022 r. było spowodowane głównie wyraźnym wzrostem nominalnego PKB, który z kolei w dużej mierze wynika z przegrzania będącego skutkiem wysokiego popytu krajowego. Premie z tytułu ryzyka i koszty finansowania zewnętrznego państwa są znacznie wyższe niż w latach poprzedzaj ących pandemię. Biorąc pod uwagę stale pogarszające się warunki globalnej płynności, ważne będzie odwrócenie bieżących tendencji. W przyszłości preferowanym sposobem dostosowania popytu do podaży oraz ograniczenia deficytu wewnętrznego i deficytu bilansu płatniczego powinna być korekta fiskalna. Pełne wdrożenie reform podatkowych i emerytalnych zawartych w planie odbudowy i zwiększania odporności, a także przestrzeganie celów fiskalnych w ramach procedury nadmiernego deficytu pomogłoby znacznie ograniczyć obecną dynamikę.
(13) W dniu 3 kwietnia 2020 r. Rada przyjęła decyzję (UE) 2020/509 7 w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Rumunii w wyniku nieprzestrzegania przez to państwo kryterium deficytu w 2019 r. W dniu 3 kwietnia 2020 r. Rada wydała również zalecenie 8 mające na celu likwidację nadmiernego deficytu budżetowego w Rumunii najpóźniej do 2022 r. W obliczu głębokiego spadku aktywności gospodarczej w związku z pandemią COVID-19 oraz wynikającej z tego potrzeby wsparcia odbudowy przez politykę fiskalną Rada wydała w dniu 18 czerwca 2021 r. nowe zalecenie 9 mające na celu likwidacj ę nadmiernego deficytu w Rumunii najpóźniej do 2024 r. W swoim zaleceniu z dnia 18 czerwca 2021 r. Rada zaleciła Rumunii zmniejszenie deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych do 8,0 % PKB w 2021 r., 6,2 % PKB w 2022 r., 4,4 % PKB w 2023 r. i 2,9 % PKB w 2024 r. Było to zgodne z utrzymaniem nominalnej stopy wzrostu publicznych wydatków pierwotnych netto na poziomie 3,4 % w 2021 r., 1,3 % w 2022 r., 0,9 % w 2023 r. i 0,0 % w 2024 r. Odpowiada to rocznej korekcie strukturalnej wynoszącej 0,7 % PKB w 2021 r., 1,8 % PKB w 2022 r., 1,7 % PKB w 2023 r. oraz 1,5 % PKB w 2024 r. W zaleceniu z dnia 18 czerwca 2021 r. określono również, że wszelkie nadzwyczajne dochody należy wykorzystać do zmniejszenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz że Rumunia powinna zapewnić pełne i skuteczne stosowanie swoich krajowych ram fiskalnych. Ponadto Rada stwierdziła również, że aby zapewnić skuteczną realizację średniookresowej strategii fiskalnej, konieczne będzie też wsparcie konsolidacji fiskalnej kompleksowymi reformami.
(14) Według danych zweryfikowanych przez Eurostat deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych Rumunii zmalał z 7,1 % PKB w 2021 r. do 6,2 % PKB w 2022 r., natomiast dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 48,6 % PKB na koniec 2021 r. do 47,3 % na koniec 2022 r. Jest to zgodne z celem dotyczącym deficytu nominalnego na 2022 r. zaleconym przez Radę. Korekta salda strukturalnego na 2022 r. wyniosła 0,4 punktu procentowego (pp.) PKB, znacznie poniżej zalecanego poziomu 1,8 pp. PKB. Z tego względu konieczna jest staranna analiza w oparciu o wartość odniesienia dotyczącą wydatków. W 2022 r. wzrost wydatków pierwotnych netto (po skorygowaniu o środki jednorazowe i środki polityki fiskalnej po stronie dochodów) wyniósł 14,1 %, a więc powyżej zalecanego poziomu 1,3 %. Poprawa salda strukturalnego prawie ustała w 2022 r., mimo że dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych były znacznie wyższe niż oczekiwano, co było spowodowane silnym wzrostem realnego PKB, wysoką inflacją i sprzyjającą strukturą wzrostu gospodarczego. Po stronie wydatków wynagrodzenia w sektorze publicznym oraz rządowe zakupy towarów i usług jako odsetek nominalnego PKB zmniejszyły się ze względu na częściową indeksacj ę i samona- rzucone ograniczenie zakupów. Większość innych pozycji wydatków rosła jednak w znacznie szybszym tempie niż planowano, częściowo z powodu dużej niespodziewanej inflacji, co oznacza, że część zysków z nadzwyczajnych dochodów została wykorzystana na sfinansowanie wydatków dodatkowych w stosunku do planów.
(15) Na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych miały wpływ środki polityki fiskalnej podjęte w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków wzrostu cen energii. W 2022 r. takie środki fiskalne obejmowały pułapy cenowe dla taryf za energię elektryczną i gaz ziemny zarówno w przypadku gospodarstw domowych, jak i odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi. Obejmowały one również specjalne płatności na rzecz emerytów o niskich dochodach, bony na żywność dla gospodarstw domowych o niskich dochodach (w tym emerytów i studentów) oraz dotacje na paliwo. Koszt tych środków był częściowo kompensowany przez nowe podatki od nadzwyczajnych dochodów krajowych producentów energii. Komisja szacuje, że koszty budżetowe netto tych środków wyniosły w 2022 r. 0,4 % PKB. Na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych nieznaczny wpływ miały również koszty budżetowe zapewnienia tymczasowej ochrony wysiedleńcom z Ukrainy, które szacuje się na 0,0-0,1 % PKB w 2022 r.
(16) Scenariusz makroekonomiczny, na którym oparto prognozy budżetowe w programie konwergencji na 2023 r., jest stosunkowo ostrożny i korzystniejszy niż prognoza Komisji z wiosny 2023 r. na kolejne lata. Rząd prognozuje, że realny PKB wzrośnie w 2023 r. o 2,8 %, a w 2024 r. - o 4,8 %. Z kolei w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się wzrost realnego PKB o 3,2 % w 2023 r. i o 3,5 % w 2024 r. Prognoza Komisji dotycząca znacznie niższego wzrostu gospodarczego na 2024 r. odzwierciedla opinię Komisji na temat opóźnionego wpływu zaostrzenia polityki pieniężnej na gospodarkę. Odzwierciedla ona również opinię Komisji, że rumuńska gospodarka działa obecnie na poziomie zbliżonym do jej poziomu potencjalnego, co wydaje się rozważne, z uwagi na wysokie i niezmieniaj ące się stopy inflacji bazowej oraz stosunkowo niską stopę bezrobocia. Ogranicza to potencjał wzrostu nieinflacyjnego.
(17) Zgodnie z oczekiwaniami rządu określonymi w programie konwergencji na 2023 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych ma spaść z 6,2 % PKB w 2022 r. do 4,4 % w 2023 r., stosownie do zalecenia Rady. Ten duży spadek odzwierciedla planowane ograniczenie wydatków, w tym znaczny spadek płac realnych pracowników sektora publicznego, oraz niektóre środki zwiększające dochody, w tym podwyższenie stawki podatku od dywidend, obniżenie progu uprawniającego do korzystania z niskiej stawki podatkowej w ramach systemu dla mikroprzedsiębiorstw oraz podwyżki stawek VAT na wybrane produkty. W programie konwergencji na 2023 r. przewidziano, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB spadnie z 47,3 % na koniec 2022 r. do 47,1 % na koniec 2023 r.
(18) Oczekuje się, że na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 r. nadal będą miały wpływ środki podjęte w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków wzrostu cen energii. Obejmuj ą one przedłużone środki z 2022 r., mianowicie pułapy cenowe dla taryf za energię elektryczną i gaz ziemny, dotacje dla grup ludności o niskich dochodach i specjalne płatności dla emerytów o niskich dochodach. Koszt tych środków nadal jest w dużej mierze kompensowany przez podatki od nadzwyczajnych dochodów krajowych dostawców energii oraz od marż zysku. Uwzględniając te dochody, szacuje się, że koszty budżetowe netto środków wsparcia wyniosą 0,3 % PKB w 2023 r. Większość środków z 2023 r. jest ukierunkowana na gospodarstwa domowe znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, chociaż środki te nie zachowują w pełni sygnału cenowego do zmniejszenia popytu na energię i zwiększenia efektywności energetycznej.
(19) W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się deficyt publiczny w wysokości 4,7 % PKB w 2023 r. Jest to o 0,3 pp. PKB więcej niż deficyt przewidywany w programie konwergencji na 2023 r., głównie ze względu na wyższe prognozowane wydatki, w szczególno ści na towary i usługi, transfery socjalne i inne wydatki bieżące, które zgodnie z przewidywaniami w programie konwergencji na 2023 r. będą rosły znacznie wolniej niż inflacja. Komisja przewiduje również nieco wyższy niż w programie konwergencji na 2023 r. wzrost dochodów podatkowych, odzwierciedlaj ący głównie wyższy wzrost PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się nieco niższy niż w programie konwergencji na 2023 r. poziom relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB (45,6 % na koniec 2023 r.).
(20) Przewidywany w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. deficyt nominalny na 2023 r. jest o 0,3 pp. PKB wyższy od docelowej wartości deficytu nominalnego zalecanej przez Radę. Szacuje się, że korekta strukturalna wyniesie około 1,5 % PKB, co odzwierciedla spadek płac realnych w sektorze publicznym oraz zamrożenie naboru nowych pracowników sektora publicznego, a także opisane powyżej środki po stronie dochodów. Korekta jest jednak nieco niższa niż zalecane 1,7 pp. PKB. Z tego względu konieczna jest staranna analiza w oparciu o wartość odniesienia dotyczącą wydatków. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że wzrost wydatków pierwotnych netto (po skorygowaniu o środki jednorazowe i środki polityki fiskalnej po stronie dochodów) w 2023 r. wyniesie 8,3 %, a więc powyżej zalecanego poziomu 0,9 %. W związku z tym wszystkie trzy wskaźniki wskazują na ryzyko odchylenia od zalecanej korekty. W kontekście wysokiej inflacji wydatki publiczne będą nadal rosły szybciej niż tempo wzrostu zalecane przez Radę w dniu 18 czerwca 2021 r. Ze starannej analizy wynika, że istnieje ryzyko, iż Rumunia nie zapewni zgodności z celami fiskalnymi na 2023 r. określonymi w zaleceniu Rady z dnia 18 czerwca 2021 r.
(21) Według programu konwergencji na 2023 r. spodziewane jest, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmaleje do 2,9 % PKB w 2024 r., zgodnie z zaleceniem Rady z dnia 18 czerwca 2021 r. w ramach procedury nadmiernego deficytu. Spadek planowany na 2024 r. wynika głównie z dalszego ograniczania wydatków, przy prognozowanym spadku wydatków publicznych z 38,4 % PKB do 36,9 % PKB. Według programu konwergencji na 2023 r. przewiduje się, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB na koniec 2024 r. spadnie do 46,1 %. Na podstawie środków z zakresu polityki znanych w dniu granicznym prognozy deficyt publiczny w 2024 r. przewidziany w prognozie Komisji z wiosny 2023 r. ma wynieść 4,4 % PKB. Jest on wyższy niż deficyt przewidywany w programie konwergencji na 2023 r., ponieważ zapowiedziane środki wydają się niewystarczaj ące do osiągnięcia wysiłku fiskalnego zalecanego przez Radę w ramach procedury nadmiernego deficytu. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się wyższy poziom relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB (46,1 %) na koniec 2024 r.
(22) Według prognozy Komisji z wiosny 2023 r. przewidywany deficyt nominalny w 2024 r. jest o 1,5 pp. PKB wyższy niż zalecany przez Radę docelowy deficyt nominalny, natomiast korekta salda strukturalnego ma wynieść tylko 0,3 pp. PKB w 2024 r. w porównaniu z zalecaną korektą w wysokości 1,5 pp. PKB. Z tego względu konieczna jest staranna analiza w oparciu o wartość odniesienia dotyczącą wydatków. W prognozie Komisji z wiosny 2023 r. przewiduje się, że wzrost wydatków pierwotnych netto (po skorygowaniu o środki jednorazowe i środki polityki fiskalnej po stronie dochodów) w 2024 r. wyniesie 9,5 %, a więc powyżej zalecanego poziomu 0,0 %. W związku z tym wszystkie trzy wskaźniki wskazują na ryzyko odchylenia od zalecanej korekty. Brak znacznych wysiłków fiskalnych prognozowanych na 2024 r. częściowo odzwierciedla wpływ zasad indeksacji w Rumunii (runda indeksacji emerytur i płacy minimalnej w 2024 r. będzie odzwierciedlać wysokie stopy inflacji odnotowane w 2022 r.). Należy jednak zauważyć, że plan odbudowy i zwiększania odporności obejmuje szereg środków i reform, które - jeżeli zostaną przyjęte i wdrożone na czas - mogłyby doprowadzić do znacznego wzrostu dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych już w 2024 r. i pomóc w osiągnięciu docelowego deficytu. W ujęciu ogólnym, ze starannej analizy wynika, że istnieje ryzyko, iż Rumunia nie zapewni zgodności z celami fiskalnymi na 2024 r. określonymi w zaleceniu Rady z dnia 18 czerwca 2021 r. W świetle ryzyka, że zalecane cele fiskalne nie zostaną osiągnięte w 2023 r. ani w 2024 r., dodatkowe środki budżetowe wydają się potrzebne do zapewnienia zgodności ze ścieżką dostosowania i osiągnięcia korekty nadmiernego deficytu do 2024 r. oraz do wzmocnienia pozycji zewnętrznej.
(23) W programie konwergencji na 2023 r. odniesiono się do reform i inwestycji zaplanowanych w planie odbudowy i zwiększania odporności, które mają przyczynić się do stabilności fiskalnej oraz zrównoważonego i inkluzyw- nego wzrostu gospodarczego. Te reformy i inwestycje obejmuj ą istotne reformy systemu emerytalnego (zarówno specjalne programy emerytalne, jak i system ogólny), ambitną reformę podatkową, wysiłki na rzecz wzmocnienia administracji podatkowej oraz reformy przedsiębiorstw państwowych. Pełne wdrożenie tych reform pomogłoby osiągnąć docelowe poziomy deficytu określone przez Radę w ramach procedury nadmiernego deficytu.
(24) Program konwergencji na 2023 r. przewiduje stopniowe wycofywanie w 2025 r. większości środków wsparcia w dziedzinie energii. Komisja także zakłada stopniowe wycofywanie niemal wszystkich środków wsparcia w dziedzinie energii (dochód netto 0,1 % PKB w 2024 r.). Szacunki te opieraj ą się na założeniu, że nie dojdzie do ponownego wzrostu cen energii.
(25) W programie konwergencji na 2023 r. zarysowano średnioterminow ą ścieżkę fiskalną do 2026 r. W programie konwergencji na 2023 r. zakłada się, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych utrzyma się na poziomie 2,9 % PKB w 2025 r. i 2026 r., przy czym realny PKB wzrośnie o 5,0 % w 2025 r. i o 4,6 % w 2026 r., czyli znacznie powyżej potencjału. Po znacznym spadku z 39,8 % w 2021 r. do 36,9 % w 2024 r. relacja wydatków do PKB pozostałaby mniej więcej niezmieniona w latach 2025 i 2026. Według programu konwergencji na 2023 r. oczekuje się, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB zmaleje z 46,1 % na koniec 2024 r. do 45,4 % do końca 2026 r.
(26) Zgodnie z art. 19 ust. 3 lit. b) rozporządzenia (UE) 2021/241 i kryterium 2.2 załącznika V do tego rozporządzenia plan odbudowy i zwiększania odporności zawiera obszerny zestaw wzajemnie wzmacniaj ących się reform i inwestycji, które mają zostać wdrożone do 2026 r. Realizacja planu odbudowy i zwiększania odporności Rumunii jest w toku, ale rośnie ryzyko opóźnień. Rumunia złożyła dwa wnioski o płatność, odpowiadające 72 kamieniom milowym i wartościom docelowym zawartym w planie odbudowy i zwiększania odporności; na tej podstawie dokonano płatności w wysokości 2,6 mld EUR po odliczeniu płatności zaliczkowych w odniesieniu do pierwszego wniosku o płatność, podczas gdy drugi wniosek jest rozpatrywany. Rosnące ryzyko opóźnień w realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności wynika ze słabego zarządzania i ograniczonych zdolności administracji publicznej. Rozwiązanie tych problemów, w tym poprzez zapewnienie odpowiednich zasobów ludzkich, ma kluczowe znaczenie dla lepszej koordynacji planu i terminowej realizacji inwestycji. Ponadto zakończenie ważnych reform strukturalnych będzie wymagało stałego zaangażowania politycznego i poczucia odpowiedzialności. Biorąc pod uwagę duże znaczenie makroekonomiczne i fiskalne planu, terminowe i pełne wdrożenie środków miałoby zasadniczy wpływ na ograniczenie podatności na zagrożenia zewnętrzne i fiskalne. Oczekuje się, że plan zostanie zmieniony w 2023 r. w celu włączenia m.in. rozdziału REPowerEU, przy jednoczesnym uwzględnieniu zmniejszenia bezzwrotnego wsparcia w związku z silnym ożywieniem gospodarczym w Rumunii. W tym celu prowadzone są jeszcze dyskusje. Szybkie włączenie nowego rozdziału REPowerEU do planu odbudowy i zwiększania odporności umożliwi finansowanie dodatkowych reform i inwestycji wspierających cele strategiczne Rumunii w dziedzinie energii i zielonej transformacji. Systematyczne i skuteczne angażowanie władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych i innych odpowiednich zainteresowanych stron pozostaje ważne dla pomyślnej realizacji planu odbudowy i zwiększania odporności, a także innych polityk gospodarczych i zatrudnieniowych wykraczaj ących poza zakres tego planu, z myślą o zapewnieniu szerokiego poczucia odpowiedzialno ści za cały program polityczny.
(27) W 2022 r. Komisja zatwierdziła wszystkie dokumenty programowe dotyczące polityki spójności Rumunii. Szybkie wdrożenie programów polityki spójności z zapewnieniem komplementarno ści i synergii z planem odbudowy i zwiększania odporności, w tym rozdziałem REPowerEU, ma zasadnicze znaczenie dla przeprowadzenia zielonej i cyfrowej transformacji, zwiększenia odporności gospodarczej i społecznej oraz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju terytorialnego w Rumunii.
(28) Oprócz wyzwań gospodarczych i społecznych uwzględnionych w planie odbudowy i zwiększania odporności oraz programach polityki spójności Rumunia mierzy się z szeregiem dodatkowych wyzwań, które dotyczą polityki energetycznej i zielonej transformacji.
(29) Przed Rumunią stoją także wyzwania związane z dekarbonizacją, ponieważ kraj ten nadal w dużym stopniu polega na paliwach kopalnych. Udział paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa i gaz) nieznacznie wzrósł w 2021 r. w porównaniu z 2020 r. W 2021 r. wyniósł on 72 %, podczas gdy źródła odnawialne stanowiły jedynie około 20 %. Rumunia jest drugim co do wielkości producentem gazu w Unii, obsługującym głównie rynek krajowy. Skupienie się na skutecznym wprowadzaniu odnawialnych źródeł energii, znacznie bardziej energooszczędnym sektorze mieszkaniowym i wykorzystaniu nowych technologii w przemyśle pomogłoby Rumunii w osiągnięciu unijnych i krajowych celów w zakresie energii i klimatu na 2030 r. określonych w pakiecie "Gotowi na 55". Zużycie gazu ziemnego w Rumunii między sierpniem 2022 r. a marcem 2023 r. spadło o 20 % w porównaniu ze średnim zużyciem gazu w tym samym okresie w ciągu poprzednich pięciu lat, który to wynik jest wyższy od celu określonego w rozporządzeniu Rady (UE) 2022/1369 10 , jakim była redukcja o 15 %. Rumunia mogłaby nadal stosować tymczasowe środki ograniczające zapotrzebowanie na gaz do dnia 31 marca 2024 r. zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2023/706 11 .
(30) Zwiększenie przepustowości sieci ma zasadnicze znaczenie dla ograniczenia wykorzystania paliw kopalnych i przyspieszenia transformacji energetycznej. Wycofane z eksploatacji moce wytwórcze oparte na węglu kamiennym i brunatnym, które mają zostać zlikwidowane do 2032 r., jak określono w rumuńskim planie odbudowy i zwiększania odporności, powinny zostać zastąpione odnawialnymi źródłami energii. Istniejące przesyłowe i dystrybucyjne sieci elektroenergetyczne ograniczaj ą jednak absorpcję nowych zdolności wytwórczych energii ze źródeł odnawialnych. Wąskie gardła w sieci utrudniaj ą wprowadzanie energii ze źródeł odnawialnych. Konieczne są inwestycje w modernizacj ę i cyfryzację istniejących sieci w celu zintegrowania nowej produkcji ze źródeł odnawialnych i zwiększenia zdolności połączeń międzysystemowych z sąsiadującymi państwami członkowskimi, zgodnie z celami klimatycznymi. Aby zaspokoić popyt i potrzeby w zakresie elastyczności, należałoby zapewnić wystarczaj ące i zaawansowane planowanie w ramach zintegrowanego systemu służące modernizacji i rozbudowie sieci (zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji). Ponadto uproszczenie wyznaczania obszarów docelowych i dalsze usprawnienie powiązanych procedur, w tym uproszczenie wdrażania instalacji opartych na odnawialnych źródłach energii o małej mocy (takich jak panele słoneczne) w budynkach, poprawiłoby obecną sytuację, w której uzyskanie pozwoleń na instalacj ę elektrowni wytwarzaj ących energię ze źródeł odnawialnych jest stosunkowo łatwe, ale uzyskanie niezbędnych zezwoleń na podłączenie ich do sieci jest trudniejsze.
(31) W sektorze budowlanym wyższe cele krajowe na 2030 r. wymagałyby dodatkowego finansowania na rzecz krajowych zasobów budowlanych. W krajowym planie odbudowy i zwiększania odporności Rumunii przewidziano renowacj ę 2,4 mln m2 budynków publicznych i 4,4 mln m2 budynków mieszkalnych, natomiast w ramach polityki spójności przeznaczono środki na renowację 1,6 mln m2 w obu sektorach. Ograniczony dostęp do informacji i finansowania na potrzeby renowacji energetycznych i instalacji wytwarzaj ących energię ze źródeł odnawialnych poważnie utrudnia jednak dalsze usprawnienia. W szczególności lepszy dostęp do finansowania dla gospodarstw domowych i małych przedsiębiorstw w celu zwiększenia efektywności energetycznej znacznie pomógłby zmniejszyć zależność Rumunii od paliw kopalnych, jednocześnie przyczyniaj ąc się do rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego. Ponadto władze regionalne i lokalne mogłyby zapewniać więcej informacji na temat tego, w jaki sposób uzyskać dostęp do środków na renowację energetyczną oraz jakiego rodzaju małe instalacje wytwarzaj ące energię ze źródeł odnawialnych mogłyby zostać uruchomione w budynkach i gospodarstwach domowych.
(32) Niedobory siły roboczej i kwalifikacji w sektorach i zawodach kluczowych dla zielonej transformacji, w tym w dziedzinie wytwarzania, wdrażania i serwisowania technologii neutralnych emisyjnie, znacznie utrudniają przechodzenie na gospodarkę neutralną emisyjnie. Wysokiej jakości systemy kształcenia i szkolenia, które reagują na zmieniające się potrzeby rynku pracy, oraz ukierunkowane środki w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji, przy wsparciu w ramach skutecznych polityk w zakresie rynku pracy, mają zasadnicze znaczenie dla ograniczenia niedoborów kwalifikacji oraz promowania włączenia zawodowego i realokacji siły roboczej. W celu uwolnienia niewykorzystanej podaży pracy środki te należy udostępnić zwłaszcza osobom najmocniej odczuwającym skutki zielonej transformacji oraz w sektorach i regionach najbardziej dotkniętych tą transformacj ą. W 2022 r. w Rumunii odnotowano niedobory siły roboczej w kilku zawodach, które wymagają szczególnych umiejętności lub wiedzy na potrzeby zielonej transformacji, takich jak monterzy izolacji, inżynierowie budownictwa lądowego i wodnego oraz kierownicy budów.
(33) W świetle dokonanej przez Komisję oceny Rada przeanalizowała program konwergencji na 2023 r., a jej opinia 12 znajduje odzwierciedlenie w zaleceniu 1.
(34) W świetle dokonanej przez Komisję szczegółowej oceny sytuacji i powyższej oceny Rada przeanalizowała krajowy program reform na 2023 r. i program konwergencji na 2023 r. Zalecenia Rady na mocy art. 6 rozporządzenia (UE) nr 1176/2011 znajdują odzwierciedlenie w zaleceniu 1. Polityki, o których mowa w zaleceniu 1, pomagają zaradzić podatnościom na zagrożenia związanym z rachunkami zewnętrznymi, napędzanym dużym deficytem budżetowym, oraz podatnościom związanym z ponownym pojawieniem się problemów z konkurencyjnością. Zalecenia 2 i 3 przyczyniaj ą się do realizacji zalecenia 1,
