Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 września 2022 r. zawierająca zalecenia dla Komisji w sprawie odpowiedzialnego finansowania procesów sądowych ze środków prywatnych (2020/2130(INL))(2023/C 125/01)
(Dz.U.UE C z dnia 5 kwietnia 2023 r.)
Parlament Europejski,
- uwzględniając art. 225 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
- uwzględniając art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej,
- uwzględniając art. 5 decyzji Parlamentu Europejskiego z dnia 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia Statutu posła do Parlamentu Europejskiego 1 ,
- uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającą dyrektywę 2009/22/WE 2 ,
- uwzględniając zalecenie Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych zasad dotyczących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk oraz roszczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich, dotyczących naruszeń praw przyznanych na mocy prawa Unii,
- uwzględniając badanie przeprowadzone przez Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego pt. "Responsible Private Funding of Litigation" [Odpowiedzialne finansowanie procesów sądowych ze środków prywatnych] z marca 2021 r.,
- uwzględniając art. 47 i 54 Regulaminu,
- uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A9-0218/2022),
A. mając na uwadze, że podstawowym obowiązkiem państw członkowskich jest umożliwienie dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej osobom, które nie mają wystarczających środków, w celu zapewnienia wszystkim dostępu do wymiaru sprawiedliwości zgodnie z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej; mając na uwadze, że publiczna pomoc prawna oraz prokuratura są i muszą pozostać głównymi mechanizmami gwarantującymi podstawowe prawo do skutecznego środka odwoławczego i rzetelnego procesu sądowego;
B. mając na uwadze, że komercyjne finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie to coraz częstsza praktyka, w ramach której inwestorzy prywatni ("podmioty finansujące procesy sądowe") niebędący stroną sporu inwestują w postępowanie sądowe i pokrywają koszty prawne i inne wydatki w zamian za udział w ewentualnym zasądzonym świadczeniu; mając na uwadze, że zbiorowe dochodzenie roszczeń stanowi tylko jeden rodzaj postępowania, w którym stosuje się obecnie finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie, obok np. postępowań arbitrażowych, upadłościowych, postępowań dotyczących zwrotu z inwestycji i praktyk ograniczających konkurencję oraz innych postępowań;
C. mając na uwadze, że finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie, o ile zostanie odpowiednio uregulowane, mogłoby być częściej wykorzystywane jako narzędzie wspierania dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza w krajach, w których koszty prawne są bardzo wysokie, lub w przypadku kobiet i grup marginalizowanych z dodatkowymi barierami w finansowaniu; mając na uwadze, że finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie mogłoby również w coraz większym stopniu przyczynić się do zapewnienia, aby sprawy interesu publicznego były kierowane do sądu, oraz do zmniejszenia znacznej nierównowagi gospodarczej między przedsiębiorstwami a obywatelami ubiegającymi się o odszkodowanie, a tym samym do zapewnienia odpowiedniej odpowiedzialności przedsiębiorstw;
D. mając na uwadze, że w badaniu Brytyjskiego Instytutu Prawa Międzynarodowego i Porównawczego (British Institute of International and Comparative Law, BIICL) pt. "State of Collective Redress in the EU in the context of the Commission Recommendation" [Stan zbiorowego dochodzenia roszczeń w UE w kontekście zalecenia Komisji] zwrócono uwagę, że w niektórych państwach członkowskich finansowanie przez osoby trzecie stało się istotnym czynnikiem zbiorowego dochodzenia roszczeń 3 ; mając na uwadze, że w sprawozdaniu COM(2018)0040 w sprawie wdrożenia niewiążących zaleceń z 2013 r. dotyczących zbiorowego dochodzenia roszczeń Komisja podkreśliła, że finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie stanowi kluczowy aspekt zbiorowego dochodzenia roszczeń mających istotny wymiar transgraniczny 4 ;
E. mając na uwadze, że podmioty finansujące procesy sądowe zaangażowane w postępowanie sądowe mogą działać raczej w swoim własnym interesie ekonomicznym niż w interesie powodów; mając na uwadze, że mogą one dążyć do kontrolowania procesu sądowego i żądać takiego rozstrzygnięcia, które przyniesie im największy zysk w najkrótszym czasie 5 ; mając na uwadze, że należy zagwarantować, by ofiarom wypłacano odpowiednie odszkodowanie;
F. mając na uwadze, że podczas gdy finansowanie procesu sądowego przez osoby trzecie praktycznie nie występuje w Europie, jest ono powszechnym zjawiskiem w arbitrażu inwestycyjnym, które zwielokrotnia liczbę i wartość roszczeń inwestorów prywatnych przeciwko państwom;
G. mając na uwadze, że jak wynika z dostępnych danych, podmioty finansujące procesy sądowe w niektórych państwach członkowskich żądają nieproporcjonalnego udziału w zyskach, który przekracza typowe zyski z innych rodzajów inwestycji; mając na uwadze, że kwoty dochodzone przez podmioty finansujące procesy sądowe wynoszą zazwyczaj w całej Unii od 20 % do 50 % kwoty zasądzonej 6 , ale poza Unią takie roszczenia mogą w niektórych przypadkach stanowić zwrot z inwestycji w wysokości do 300 %; mając na uwadze, że należy wprowadzić zasady zapewniające proporcjonalność wynagrodzenia otrzymanego przez podmioty finansujące procesy sądowe oraz by zasądzone środki wypłacane były w pierwszej kolejności na rzecz powodów, przed wypłatą wynagrodzenia dla podmiotu finansującego proces sądowy;
H. mając na uwadze, że finansowanie procesu sądowego przez osoby trzecie nie jest jedynym sposobem na ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a inne instrumenty, takie jak pomoc prawna lub ubezpieczenie ochrony prawnej, ułatwiają taki dostęp, a także istnieją pozasądowe środki odwoławcze, takie jak mediacja, pozasądowe lub internetowe metody rozstrzygania sporów, Rzecznik Praw Obywatelskich lub systemy rozpatrywania skarg zarządzane przez przedsiębiorstwa; mając na uwadze, że rozwiązania te mogłyby skutkować szybszym i bardziej adekwatnym odszkodowaniem dla powodów, ale nie wszystkie zawsze wystarczająco skuteczne zapewniają stosowną kompensację szkód; mając na uwadze, że powodom zawsze należy umożliwić bezpośrednie wystąpienie na drogę sądową;
I. mając na uwadze, że finansowanie procesu sądowego przez osoby trzecie jest powszechne w Australii, USA, Kanadzie, Zjednoczonym Królestwie i Niderlandach, a niektórzy uważają je za kluczowy czynnik zapewniający dostęp do wymiaru sprawiedliwości 7 , niemniej jednak mając na uwadze, że istnieją również obawy dotyczące nadużyć w niektórych jurysdykcjach; mając na uwadze, że dane empiryczne 8 pokazują, że podmioty finansujące procesy sądowe zazwyczaj wybierają sprawy umożliwiające uzyskanie jak największych zysków, a nie inwestują w te, które uważają za zbyt ryzykowne lub niewystarczająco opłacalne;
J. mając na uwadze, że trudno określić dokładną liczbę podmiotów finansujących procesy sądowe prowadzących obecnie działalność w UE, ale jest ich nie mniej niż 45; mając na uwadze, że chociaż praktyka finansowania procesów sądowych przez osoby trzecie jak dotąd ma ograniczony zasięg w większości krajów członkowskich, oczekuje się, że jej rola będzie rosnąć, choć pozostaje ona w dużej mierze nieuregulowana w Unii, mimo że mogłaby nie tylko przynosić korzyści, ale również stanowić dla wymiaru sprawiedliwości istotne zagrożenie, którym należy się zająć;
K. mając na uwadze, że w obecnej próżni prawnej istnieje ryzyko, że podmioty finansujące procesy sądowe działają w nieprzejrzysty sposób, w wyniku czego sądy mogą czasami zasądzać świadczenia na rzecz powodów, nie zdając sobie sprawy, że - niekiedy nieproporcjonalnie duża - część świadczenia zostanie następnie przekazana podmiotom finansującym procesy sądowe kosztem powodów; mając na uwadze, że taki brak przejrzystości mógłby również oznaczać, że nawet potencjalni beneficjenci mają niewielką wiedzę albo nie mają żadnej wiedzy na temat podziału zasądzonych świadczeń lub umów o finansowaniu, w szczególności tam, gdzie obowiązuje mechanizm opt-out w systemie postępowań grupowych; mając na uwadze, że wobec braku wspólnych minimalnych standardów na szczeblu Unii istnieje ryzyko fragmentacji i zaburzeń równowagi regulacyjnej w dziedzinie finansowania procesów sądowych;
L. mając na uwadze, że w dyrektywie (UE) 2020/1828 określono możliwości i ustanowiono zabezpieczenia dotyczące finansowania procesów sądowych, które są jednak ograniczone do powództw przedstawicielskich w imieniu konsumentów wszczynanych na mocy tej dyrektywy, a zatem nie obejmują wielu innych rodzajów powództw, takich jak dotyczące działalności gospodarczej lub praw człowieka, lub kategorii powodów, takich jak organizacje praw człowieka lub pracownicy; mając na uwadze, że skuteczne środki i zabezpieczenia powinny mieć zastosowanie do wszystkich rodzajów roszczeń;
Wprowadzenie
1. zauważa, że chociaż finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie ma nadal ograniczony zakres, to jest szybko rozwijającą się praktyką w Unii, która odgrywa coraz większą rolę w systemach wymiaru sprawiedliwości niektórych państw członkowskich, a także w sposobie uzyskiwania dostępu do wymiaru sprawiedliwości przez obywateli europejskich, zwłaszcza w sprawach transgranicznych; zauważa, że finansowanie procesów sądowych jest na szczeblu Unii jak dotąd w dużej mierze nieuregulowane;
2. zauważa, że uregulowaniu finansowania procesów sądowych przez osoby trzecie powinny towarzyszyć rozwiązania polityczne, które zwiększają dostęp skarżących do wymiaru sprawiedliwości, np. przez obniżenie kosztów sądowych, zapewnienie odpowiedniego finansowania publicznego organizacjom konsumenckim i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego oraz propagowanie innych praktyk, takich jak pomoc prawna lub finansowanie społecznościowe; apeluje do państw członkowskich o wymianę najlepszych praktyk w tej dziedzinie i korzystanie ze środków, o których mowa w art. 20 dyrektywy (UE) 2020/1828, by zapewnić skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości;
3. jest przekonany, że do zapewnienia wszystkim dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz tego, by system wymiaru sprawiedliwości priorytetowo traktował odszkodowania dla ofiar, a nie interesy prywatnych inwestorów, którzy mogą jedynie dążyć do uzyskania korzyści handlowych z procesów sądowych, konieczne jest ustanowienie systemu regulacyjnego na szczeblu unijnym zawierającego wspólne normy minimalne związane z finansowaniem procesów sądowych przez osoby trzecie, w tym kwestie przejrzystości, sprawiedliwości i proporcjonalności;
4. podkreśla, że celem takiego systemu regulacyjnego byłoby uregulowanie działalności podmiotów finansujących procesy sądowe; zwraca uwagę, że taki system powinien regulować działalność finansową w odniesieniu do wszystkich rodzajów roszczeń, niezależnie od ich charakteru, oraz że powinien nie naruszać obowiązującego prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego umożliwiającego dochodzenie roszczeń, w szczególności prawa dotyczącego ochrony zbiorowych interesów konsumentów, ochrony środowiska oraz prawa regulującego postępowanie upadłościowe lub kwestie odpowiedzialności;
5. wyraża przekonanie, że ustanowienie wspólnych minimalnych standardów UE dotyczących finansowania procesów sądowych przez osoby trzecie pozwoli organom ustawodawczym na sprawowanie skutecznego nadzoru i odpowiednie zapewnienie ochrony interesów powodów; zwraca uwagę, że znaczna większość podmiotów finansujących nie przyjęła dotychczas mogących odgrywać pozytywną rolę dobrowolnych mechanizmów regulacyjnych i kodeksów postępowania, przez co powodowie są w znacznym stopniu narażeni na ryzyko;
Uregulowania dotyczące podmiotów finansujących procesy sądowe i nadzór nad nimi
6. zaleca ustanowienie systemu zezwoleń dla podmiotów finansujących procesy sądowe, które zapewni w ten sposób powodom skuteczne możliwości korzystania z finansowania procesów sądowych przez osoby trzecie oraz wprowadzi odpowiednie zabezpieczenia, w tym przez wprowadzenie wymogów dotyczących ładu korporacyjnego i uprawnień nadzorczych w celu ochrony powodów, a także zapewnieni, że finansowania będą udzielały wyłącznie podmioty zobowiązane do przestrzegania minimalnych standardów przejrzystości, niezależności, ładu korporacyjnego i adekwatności kapitałowej, a także przestrzegające relacji powierniczych wobec powodów i beneficjentów docelowych; podkreśla potrzebę zapewnienia, aby ten system nie prowadził do nadmiernych obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich lub dla podmiotów finansujących procesy sądowe;
Kwestie etyczne
7. zaleca, aby podmioty finansujące procesy sądowe były zobowiązane do dochowania powierniczego obowiązku staranności, który wymaga od nich działania w najlepszym interesie powoda; uważa, że podmioty finansujące procesy sądowe nie mogą mieć nadmiernej kontroli nad finansowanymi przez siebie postępowaniami prawnymi; za taką kontrolę nad postępowaniem sądowym musi odpowiadać powód wraz z jego przedstawicielami prawnymi; taka kontrola nad finansowanymi przez te podmioty procesami sądowymi może polegać zarówno na kontroli formalnej, obejmującej postanowienia umowne, jak i na kontroli nieformalnej, obejmującej groźby wycofania finansowania;
8. podkreśla, że mogą wystąpić konflikty interesów w przypadku niewłaściwych związków między podmiotami finansującymi procesy sądowe, podmiotami reprezentującymi, kancelariami prawnymi, agregatorami, w tym platformami gromadzenia roszczeń i dystrybucji zasądzonych świadczeń, oraz innymi podmiotami, które mogą być zaangażowane w postępowania i zainteresowane ich wynikiem; zauważa, że coraz częściej podmioty finansujące procesy sądowe zgadzają się na zapewnianie finansowania dla firm prawniczych w szeregu przyszłych spraw (finansowanie portfelowe) 9 ; zaleca przyjęcie środków zabezpieczających w celu zapobiegania konfliktom interesów, określenia praw powodów oraz wprowadzenia wymogu ujawniania szczegółów relacji między podmiotami finansującymi procesy sądowe a innymi zaangażowanymi stronami;
9. uważa, że z wyjątkiem ograniczonych i ściśle określonych okoliczności podmiotom finansującym procesy sądowe nie należy zezwalać na porzucenie stron otrzymujących finansowanie w sporze i pozostawianie powodów wyłącznie odpowiedzialnymi za wszystkie koszty postępowania, które mogło zostać wszczęte wyłącznie dzięki zaangażowaniu podmiotu finansującego; podkreśla w związku z tym, że ustalenia umowne dotyczące finansowania warunkowego należy uznać za nieważne;
10. uważa, że podobnie jak powodowie, podmioty finansujące procesy sądowe powinny ponosić odpowiedzialność za koszty na rzecz strony pozwanej wynikające z niekorzystnego rozstrzygnięcia sporu, np. koszty postępowania zasądzone na rzecz pozwanego; podkreśla, że przepisy powinny uniemożliwić podmiotom finansującym procesy sądowe ograniczanie własnej odpowiedzialności za koszty w przypadku niepomyślnego wyniku;
Zachęty i ograniczenia dotyczące rekompensat
11. jest zdania, że prawodawstwo powinno ograniczyć część zasądzonego świadczenia, do której są uprawnione podmioty finansujące procesy sądowe w przypadku wygrania procesu sądowego lub korzystnej ugody oraz na podstawie ustaleń umownych; uważa, że tylko w wyjątkowych okolicznościach kwoty określone w umowie między podmiotami finansującymi procesy sądowe a powodami powinny odbiegać od ogólnej zasady, zgodnie z którą powodom wypłacane jest minimum 60 % zasądzonej kwoty lub odszkodowania brutto;
Ujawnianie informacji i przejrzystość
12. uważa, że finansowanie postępowań powinno być przejrzyste, a powodowie powinni być zobowiązani do ujawniania sądom umów o finansowaniu z inicjatywy sądu lub na wniosek złożony do sądu przez pozwanego, a także do informowania sądu o istnieniu finansowania komercyjnego i tożsamości podmiotu finansującego w danym postępowaniu; uważa, że sąd powinien poinformować pozwanego o finansowaniu procesu sądowego przez osoby trzecie i o tożsamości podmiotu finansującego; zauważa, że obecnie sądy czy organy administracyjne oraz pozwani często nie zdają sobie sprawy, że roszczenie jest finansowane przez podmiot komercyjny;
Uprawnienia organów nadzoru oraz kontrola przeprowadzana przez sądy i organy administracyjne
13. jest zdania, że organy nadzoru, a w stosownych przypadkach sądy i organy administracyjne, zgodnie z krajowym prawem procesowym powinny posiadać uprawnienia ułatwiające egzekwowanie przepisów przyjętych dla osiągnięcia wyżej wymienionych celów; zaleca ustanowienie systemu skarg, który nie spowoduje powstania zbyt wysokich kosztów i obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich; uważa, że organy nadzoru, sądy i organy administracyjne, w stosownych przypadkach zgodnie z krajowym prawem procesowym, powinny posiadać uprawnienia do przeciwdziałania nadużyciom ze strony podmiotów finansujących procesy sądowe posiadających zezwolenie, bez utrudniania jednocześnie dostępu do wymiaru sprawiedliwości powodom i beneficjentom docelowym;
Kwestie końcowe
14. zwraca się do Komisji o ścisłe monitorowanie i analizowanie rozwoju finansowania procesów sądowych przez osoby trzecie w państwach członkowskich, zarówno pod względem ram prawnych, jak i praktyki, ze szczególnym uwzględnieniem wdrażania dyrektywy (UE) 2020/1828; ponadto zwraca się do Komisji, aby po upływie terminu rozpoczęcia stosowania dyrektywy (UE) 2020/1828, tj. po 25 czerwca 2023 r., i z uwzględnieniem skutków tej dyrektywy, przedłożyła, na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wniosek dotyczący dyrektywy ustanawiającej wspólne minimalne normy na poziomie Unii w zakresie finansowania komercyjnych procesów sądowych przez osoby trzecie, zgodnie z zaleceniami określonymi w poniższym załączniku;
15. uznaje, że wymagany wniosek nie pociągnie za sobą skutków finansowych;
o
o o
16. zobowiązuje swoją przewodniczącą do przekazania niniejszej rezolucji oraz zaleceń zawartych w załączniku Komisji i Radzie.